عبدالقادر مراغه‌ای
عبدالقادر غیبی مراغی مشهور به عبدالقادر مراغه‌ای (۷۵۷–۸۳۸ ه.ق) شاعر، موسیقی‌دان، نوازنده و هنرمند ایرانی قرن نهم هجری بود. وی علاوه بر اینکه نوازنده چیره‌دست عود بود، در خوشنویسی و شعر و نقاشی هم تبحر داشت و حافظ قرآن بود.
| عبدالقادر مراغه‌ای | |
|---|---|
| نام شناسنامه‌ای | عبدالقادر غیبی مراغی |
| زاده | ۷۵۷ ه. ق، مراغه |
| درگذشته | ۸۳۸ ه. ق (۱۴۳۵ م)، هرات |
| ساز(ها) | عود، تار، چنگ |
| سازهای اصلی | |
| عود | |
در اروپا برای نخستین بار دانشمند آلمانی گیزه وتر (Gizze Wetter) (۱۸۵۰ – ۱۷۷۳) از عبدالقادر به عنوان نظریه‌پرداز موسیقی نام برده‌است.
در آثار مراغه‌ای به مقام اشاره شده‌است.
ثریا آقایوا محقق آثار مراغه‌ای می‌نویسد:
… در پژوهشهای مراغه‌ای برای نخستین بار مفهوم مقام و نظریه مربوط به آن نیز توضیح داده می‌شود.
نظرات و نوآوری‌ها
او همراه با فارابی، ابوعلی سینا، صفی‌الدین ارموی و قطب الدین شیرازی از بزرگ‌ترین نظریه‌پردازان موسیقی ایرانی به‌شمار می‌رود.
مراغی در مراحل مختلف زندگی اش در دربارهای بغداد، بصره و در نهایت در هرات نزد شاهرخ شاه تیموری مشغول به کار بوده‌است. شخصیت او نزد ترکان عثمانی از نقش اصلی اش به عنوان نوازنده، آهنگساز و نظریه‌پرداز بسی فراتر رفته و تبدیل به یک اسطوره شده‌است. امروز حدود سی قطعه در رپرتوار موسیقی عثمانی وجود دارد که منسوب به اوست و بسیاری از موسیقی شناسان آن‌ها را دارای اصالت تاریخی ارزیابی می‌کنند. آهنگ‌های بجا مانده اکثراً در فرمهای «کار» و «نقش» هستند اما خود مراغی در رسالاتش می‌گوید که چندین «نوبت مرتب»، فرمی سلسله‌ای که خود شامل چندین بخش درونی مثل قول و غزل و ترانه‌است را تصنیف کرده‌است. بخش مهمی از رسالات او اختصاص دارد به استخراج و تبیین گام بالقوهٔ سیستم موسیقایی زمان و روش دستان بندی نغمات. معرفی ادوار ایقاعی و انواع فرمها نیز از دیگر موضوعات مورد بررسی اوست. مراغی در رسالات خود توضیحاتی راجع به ویژگی‌های سازهای متداول زمان خود، از جمله کمانچه، قیچک، انواع عود، رباب، لوتهای دسته بلند مانند روح‌افزا، موسیقار و غیره می‌دهد.
با بررسی آثار عبدالقادر مراغی معلوم می‌شود که ریتم در موسیقی ایران، متأثر از وزن کلام موزون یا شعر پارسی است و موسیقی شناسان قدیم با تکیه به ارکان ایقاعی که در واقع رابطهٔ بین اوزان عروضی و وزن‌های موسیقایی بوده، تئوری موسیقی خود را دربارهٔ ایقاع بیان می‌کردند. در موسیقی هند نیز زمانبندی تالای موسیقی بیشترین تأثیر را از شعر و به خصوص ساختار کششی در هجاهای زبان سانسکریت می‌گیرد.
صفی‌الدین ارموی و عبدالقادر مراغه‌ای بابهره‌گیری از تجارب موسیقی‌دانان و صاحب‌نظران پیش از خود مانند فارابی و ابن سینا و الکندی مکتب منتظمیه را پی‌ریزی کردند.
عبدالقادر مراغه‌ای ساز یاتوغان (به ترکی یعنی به پهلو خوابیده) را معرفی کرد که شبیه سنتور امروزی بود با این تفاوت که برای هر صدا فقط یک تار می‌بستند و با جابه جایی خرکها آن را کوک می‌کردند.
اجراهای تازه
برخی از آهنگ‌ها و تصنیف‌های عبدالقادر مراغه‌ای را گروهی با همین نام (عبدالقادر مراغه‌ای) به سرپرستی محمد رضا درویشی و با صدای همایون شجریان با نام شوق نامه دوباره نوازی کرده‌اند. محمدرضا درویشی در سفری به ترکیه ۲۲ آهنگ از عبدالقادر مراغه‌ای را جمع‌آوری کرده‌است. به گفته درویشی او در ساخت فیلم «شهر آشوب» از همین آهنگ‌ها استفاده کرده‌است.
موسیقی سریال امام علی ساخته فرهاد فخرالدینی بر گرفته از آثار وی می‌باشد.
آثار
بیشتر تألیفات او به زبان فارسی نگارش شده‌است.
- مقاصد الالحان: در واقع چکیده و خلاصه‌ای از جامع الالحان است و شباهت زیادی با آن دارد.
- جامع الالحان: پس از کنز الالحان مهمترین اثر عبدالقادر است و شامل اغلب قواعد موسیقی بوده و شامل اولین نمونه‌های جامع نت‌نویسی شده ایرانی است.
- کنز الالحان: مهمترین تألیف عبدالقادر بوده‌است که متأسفانه تا کنون نسخه‌ای از آن به دست نیامده است.
- شرح ادوار: (دربارهٔ ایقاع (ریتم/ ضرباهنگ))
- کنز التّحفر:ین کتاب را فارمر به عبدالقادر نسبت می‌دهد و از آثار او می‌داند و مرحوم تقی بینش به استناد بیتی مشکوک در دیباچه حدس می‌زند که از حسین کاشانی نامی باید باشد.
منابع
- روانقی، محمد. شرح جامع الالحان. تهران: نشر، ۱۳۱۰.
- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - مجموعه مقالات -تهران:نشرُ ۱۳۸۲
- خبرگزاری میراث فرهنگی
- میراث فرهنگی
- اشعار محلی جامع الالحان عبدالقادر مراغی - بررسی: دکتر علی اشرف صادقی، مجله زبانشناسی، سال نهم، شمارهٔ اول، بهار و تابستان ۱۳۷۱
- ↑ Farmer, H.G. "Abd al- Qadir b. GHaybi al-Hafiz al-Maraghi." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2007. Brill Online. quote:", the greatest of the Persian writers on music. Born at Marāg̲h̲a, about the middle of the 8th/14th century, he had become one of the minstrels of al-Ḥusayn, the Ḏj̲alāʾirid Sultan of ʿIrāḳ, about 781/1379."
- ↑ Heinrich von Diez and his Eponymous Albums, David J. Roxburgh, Muqarnas, Vol.12, 1995, 127; "Ghaybi al-Hafiz al-Maraghi, the Persian musician and musical theorist who attended the court of Shahrukh after 1405
- ↑ Walter Feldman, Music in the Ottoman court
پیوند به بیرون
- کوشش محمدرضا درویشی در بازخوانی تصنیف‌های عبدالقادر مراغی
- نوای تار
- شوق‌نامه، بازخوانی تصنیف‌های عبدالقادر مراغه‌ای
- تصنیف‌های عبدالقادر مراغی با آواز سپیده رئیس سادات و گروه مراغه‌ای