شهرستان نی‌ریز

شهرستان نی ریز تا کنون چندین بار تجزیه شده‌است. در تاریخ ۱۰ مهر ۹۸ نیز با تجزیه بخش آباده طشک، شهرستان بختگان تشکیل شد و به دنبال آن جمعیت ۳۲٬۲۲۴ نفر شهرستان بختگان از ۱۱۳٬۲۹۱ نفر شهرستان نی ریز کم شد (طبق سرشماری نفوس و مسکن سال ۹۵) و به ۸۱٬۰۶۷ کاهش پیدا کرد. در گذشته نیز دهستان چاهک از بخش مشکان شهرستان نی ریز جدا گردید و به استان یزد ملحق گردید.

شهرستان نی ریز از شهرستانهای شرقی استان فارس است که از شمال به استان یزد و از شمال شرقی به شهرستان شهربابک در استان کرمان و از سمت مشرق به شهرستان سیرجان در استان کرمان، از جنوب شرقی به شهرستان حاجی‌آباد در استان هرمزگان، از جنوب به شهرستان داراب، از جنوب غرب به شهرستان استهبان و از غرب به شهرستان بختگان محدود می‌شود.

این شهرستان با مرکزیت شهر نی ریز، دارای ۱۰۶۵۰ کیلومتر مربع وسعت و فاصله آن تا شیراز ۲۲۲ کیلومتر است. میانگین ارتفاع آن از سطح دریا ۱۶۰۵ متر می‌باشد.

با توجه به نگاشته‌های الواح گلی تخت جمشید، این شهرستان بنام «نای­ ذی» یعنی «کارگاه اسلحه سازی» معروف بوده، بنابراین می‌توان آن را از شهرستانهای قدیمی و کهن استان برشمرد. آب و هوای آن معتدل و گرم می‌باشد و در شمال غربی آن دریاچه بختگان واقع شده‌است. و، چشمه برنج‌زار، دشت لاله‌های واژگون مشکان و برکه احمدشاه ونیز باغهای انجیر و انار از چشم‌اندازهای گردشگری این منطقه است.

سوغات شهرستان، انجیر، بادام، انار، پسته، حلوی ارده و زعفران است.

درکنار چشم‌اندازهای تاریخی و طبیعی شهرستان وجود دانشمندانی چون فضل بن حاتم نیریزی و خوشنویسانی چون میرزا احمد نیریزی، محمد شفیع نیریزی و ساکت نیریزی بر زیور آن افزوده‌است.

مسجد جامع کبیر

از مساجد قدیمی است که سبک معماری ایوان آن به شیوه معماری دوران ساسانی می‌باشد. این مسجد دارای محرابی با گچبری‌های بسیار با ارزش است. در این مسجد در دوره‌های عضدالدوله دیلیمی، سلجوقی و خوارزمشاهی مرمتهایی صورت گرفته‌است. به عقیده برخی مورخین این مسجد قبل از ورود اسلام به ایران از آتشکده‌های مهم زرتشتیان بوده‌است.

قلعه اس.پی. آر (S.P.R)

از قلعه‌های نظامی نیروهای انگلیسی و هندی در جنگ جهانی اول است که از سنگ و ساروج ساخته شده‌است. در وسط آن حیاط و در اطراف آن حجره و اتاقهای متعدد واقع شده و در چهارگوش آن چهار برج جهت نگهبانی وجود دارد.

از دیگر آثار و جاذبه‌های تاریخی شهرستان نی ریز می‌توان به مقبره میرزا احمد نیریزی، موزه سنگ و خوشنویسی، کاروانسرای نیریز، قلعه سوخک، ارگ قطرویه، سرای آبی‌بی و سرای فاتح اشاره کرد.

منطقه حفاظت شده بهرام گور

این منطقه با وسعت ۲۶۰ هزار هکتار در فاصله ۴۰ کیلومتری شهر نیریز در بخش قطرویه قرار گرفته‌است. گونه‌های نادری از جانوران شامل یوزپلنگ، گورخر آسیائی قوچ، میش، هوبره و گربه وحشی در این منطقه وجود دارد. پوشش گیاهی این منطقه شامل قیچ، گز، بادام کوهی، درمنه، انواع گون، آویشن و آنغوزه می‌باشد.

پارک ملی بختگان

این منطقه با وسعت بیش از ۳۰۰ هزار هکتار در فاصله ۱۰۵ کیلومتری شهر نی ریز واقع شده و متشکل از دریاچه بختگان و جزیره نرگس است که با پوشش گیاهی متنوع و گونه‌های متفاوت جانوری و پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، درنا، اردک و غاز وحشی مکانی مناسب جهت بازدید گردشگران می‌باشد.

دشت لاله‌های واژگون مشکان

لاله واژگون به عنوان گیاهی که تنها رویشگاه آن در جهان ایران می‌باشد توسط سازمان محیط زیست به عنوان اثر طبیعی ملی نام گرفته‌است و در ایران در چند نقطه گزارش رویش داشته‌است از جمله مشکان که در ۱۰کیلومتری غرب این شهر در منطقه جاشترگ واقع است فصل رویش این گونه نادر اواخر فروردین تا اواسط اردیبهشت ماه است.

دریاچه سد گنوی مشکان

این دریاچه زیبا در ۱۵ کیلومتری جاده مشکان به نی ریز در پایین دست قنات سفیدار در فاصله یک کیلومتری از جاده واقع شده‌است. آب دریاچه شیرین است.

☆☆**آبشار تارم**☆☆

آبشار تارم نی ریز در موقعیت جغرافیایی E541716 N290742 در استان فارس واقع است. این آبشار در پنج کیلومتری شهر نی ریز و در دامنه کوه‌های جنوبی این شهر واقع بوده و تلفیقی از زیبایی‌های طبیعی چون چشمه، کوه، جنگل یک قنات زیبا به نام آبادزردشت بر زیبایی آن افزوده‌است. شهر نی ریز دویست کیلومتری شیراز واقع است. آب آبشار و چندین چشمه در نزدیکی آن پس از عبور از میان درختان انجیر به گورآب می‌ریزد. آبشار تارم یک آبشار فصلی با ارتفاع ۱۱۵ متر در شهرستان نی ریز استان فارس بوده و به عنوان بزرگترین آبشار فصلی خاورمیانه شناخته شده‌است.

☆☆**پهنابه**☆☆

پهنابه یکی از بکرترین و زیباترین جاذبه‌های طبیعی شهر نی ریز است. این دره زیبا در نزدیکی روستای پهنابه از توابه دهستان هرگان قرار گرفته‌است. فاصله این جاذبه طبیعی تا شهر نی ریز ۳۵ کیلومتر بوده و مسیر دسترسی به آن نیز اغلب آسفالته است و تنها چند کیلومتر آخر مسیر به صورت جاده خاکی است. عبور رودخانه پهنابه از میان دره پهنابه از تنگ بوخون در نزدیکی تفرجگاه پهنابه سرچشمه می‌گیرد.

پهنابه تنها رودخانه دائمی شهر نی ریز است که از تنگ بوخون سرچشمه می‌گیرد.
 جوشش چشمه‌ها سبب شده تا با فرود آمدن آب چشمه‌ها از بلندای سنگ‌ها آبشارهای کوچکی نیز شکل بگیرد که در مجاورت درختان، گیاهان سرسبز، خزه‌های روییده بر روی سنگ‌ها و شکاف کوه‌ها چشم‌انداز بسیار زیبا و قابل توجهی را به وجود می‌آورد. وجود کوه‌های مرتفع در نزدیکی این دره نیز محیط برای انجام فعالیت‌های کوه پیمایی مناسب می‌کند.

☆☆**بیدبخون**☆☆

بید بخون در جنوب نی ریز و حدود ۵ کیلومتری نی ریز واقع شده‌است.

شهرت این مکان به دلیل وجود سه درخت چنار قدیمی و چشمهٔ یاقوتی می‌باشد.

در اطراف این مکان نیز درختان انجیر، ارژن، بادام و بادام کوهی به چشم می‌خورد.

علت این نام گذاری وزش بادها به سمت درختان بوده که در اصطلاح به آن بید بخوان گفته می‌شود که به زبان محلی بید بخون معروف است

شهرستان نیریز دارای ۳ بخش زیر است:

• بخش مرکزی
  • دهستان رستاق
  • دهستان هرگان

شهر: نی‌ریز

• بخش مشکان
  • دهستان دهچاه
  • دهستان مشکان

شهر: مشکان

• بخش قطرویه
  • دهستان ریزآب
  • دهستان قطرویه

شهر: قطرویه

• فهرست_قنات‌های_شهرستان_نی_ریز
• فهرست شهرستان‌های استان فارس

• گزارش سازمان آب‌های زیرزمینی فارس، مهندس محمد موسوی.
• فضل بن نی‌ریزی و زادگاه او، محمد علی پیشاهنگ