شهرستان آذرشهر

آذرشهر تا ۱۳۱۶ش دهخوارقان نامیده می‌شد، ولی برحسب پیشنهاد فرهنگستان ایران و تصویب وزارت معارف وقت، در این سال نام آن به آذرشهر تغییر یافت. امّا در اسفند ۱۳۲۵ش با تصویب وزارت کشور بار دیگر نام دهخوارقان بر آن نهاده شد. در سال‌های پس از آن مجدداً نام آذرشهر متداول گردید.

در نخستین سده‌های اسلامی نام آنجا «دهخوارقان» بوده‌است. ابن‌خردادبهْ یک‌بار آن‌جا را داخرقان و بار دیگر «ده‌الخرقان» نامیده‌است. طبری در حوادث ۲۳۴ق/۸۴۸م از روستای داخرقان نام برده و آن را در منطقهٔ فرمانروایی محمدرَوّاد به‌شمار آورده‌است. دیگر جغرافی‌دانان اسلامی همچون اصطخری، ابن‌حوقل، مقدسی، نیز چندبار از داخرقان به همین عنوان یاد کرده و آن را شهر دانسته و نامش را به صورت‌های دِهْنَخیرجان، ده‌نَخیرجان و حربقان ضبط کرده و آن را منسوب به تخیرجان ـ خزانه‌دار انوشیروان پادشاه ساسانی ـ دانسته‌است. حافظ ابرو از «دیه خارقان» نام برده، اما حمداللّه مستوفی نخستین‌بار نام دهخوارقان را به صورت فعلی آورده و از هوای معتدل، باغستان‌ها و تاکستان‌های فراوان و از غله و پنبهٔ آن‌جا سخن گفته و افزوده‌است که مردمان این شهر، سفیدچهره و بر مذهب شافعی هستند. او ۸ ده را از توابع این شهر و حقوق دیوانی آن‌جا را ۶۰۰’۲۳ دینار ضبط کرده‌است.

خوار در فارسی به زمین پست و هموار گفته می‌شود و این واژه در همین معنی در جاینام‌هایی چون خوارِ ری (گرمسار کنونی) دیده می‌شود. (خواری نیز در فارسی به معنی پَستی است). روستاهای مختلفی در ایران از قدیم خوارگان نام داشتند به معنی مجموعه زمین‌های پست و هموار. این نام در دوره‌های بعدی در این جاینام‌ها به صورت خوارقان و خرقان درآمد و در مورد شهری که امروزه آذرشهر نام گرفته شکل دهِ خوارگان (روستای زمین‌های هموار) در شکل دهخوارقان باقی ماند. آذری‌زبانان محل، این نام فارسی را به صورت «توفارقان» هم تلفظ کرده‌اند.

در زیر، روستاهای این شهرستان به‌ترتیب جمعیت، بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ آمده‌اند.

روستاهای با جمعیت بیش از ۱٬۰۰۰ نفر

روستاهای با جمعیت بین ۵۰۰ تا ۱٬۰۰۰ نفر

روستاهای با جمعیت کم‌تر از ۵۰۰ نفر

این شهرستان از لحاظ تقسیمات اداری شامل سه بخش است:

• بخش مرکزی شهرستان آذرشهر
  • دهستان شیرامین
  • دهستان قبله داغی
  • دهستان قاضی‌جهان
  • دهستان ینگجه

شهرها: آذرشهر

• بخش گوگان
  • دهستان تیمورلو
  • دهستان دستجرد

شهرها: گوگان، تیمورلو

• بخش ممقان
  • دهستان شهرک

شهرها: ممقان

روستای تاریخی مجارشین

قاضیجهان

• لغتنامهٔ دهخدا.