نوزیستی
| زمان‌بندی زمین‌شناسی | |||
| پیدازیستی (فانروزوئیک) | نوزیستی (سنوزوئیک) | کواترنری | |
| نئوژن | |||
| پالئوژن | |||
| میانه‌زیستی (مزوزوئیک) | کرتاسه | ||
| ژوراسیک | |||
| تریاس | |||
| دیرینه‌زیستی (پالئوزوئیک) | پرمین | ||
| کربونیفر | |||
| دوونین | |||
| سیلورین | |||
| اردویسین | |||
| کامبرین | |||
| نهان‌زیستی (پرکامبرین) | پیشین‌زیستی (پروتروزوئیک) | ||
| نخست‌زیستی (آرکئن) | |||
| پیشازیستی (هادئن) | |||
نوزیستی یا سِنوزوئیک (به انگلیسی: Cenozoic) یکی از دوران‌های تاریخ زیستی زمین است. این دوران، تاریخ زمین را از پایان کرتاسه تا زمان حاضر در بر می‌گیرد و حدوداً ۶۶٫۵ میلیون سال طول کشیده‌است. دوران نوزیستی، تقریباً کمی بیشتر از یک‌سوم دوران دوم و حدود یک‌ششم دوران اول است و کوتاه‌ترین دوران زمین‌شناسی نامیده می‌شود به طوری که حداکثر ضخامت رسوبات آن به ۳۰ کیلومتر می‌رسد. جانوران و گیاهان در این دوران تقریباً شبیه دنیای کنونی شدند و گسترش و شکوفایی فوق‌العاده مربوط به گیاهان نهان‌دانه و تک‌لپه‌ای است.
به نظر می‌رسد در پایان میانه‌زیستی پوسته اقیانوسی موجود بین آفریقا و آسیا حداکثر فعالیت خود را انجام داده و پس از آن فعالیت مهمی نداشته‌است، زیرا مجموعه‌های افیولیتی جایگزین شده و رسوبات تخریبی کم‌عمر پالئوسن-ائوسن با دگرشیبی، آن‌ها را پوشانده‌است. در طول دوران نوزیستی، فعالیت کوهزایی آلپی به حداکثر خود رسیده‌است؛ به‌طوری‌که ۳/۲ آن در این دوران روی داده‌است.
دوران نوزیستی به دو دوره ترشیاری و کواترنری تقسیم می‌شود. در دوره ترشیاری برخاستن رشته‌کوه‌های آلپی و آغاز فرسایش آن‌ها صورت گرفت. به همین دلیل رسوبات آواری در مناطق پر جنب و جوش اهمیت زیادی داشته و در حالی که در مناطق ثابت رسوبات کربناته فراوان‌ترند.
دوره کواترنری از حدود ۲ میلیون سال قبل آغاز شده و اکنون نیز ادامه دارد. فعالیت زمین‌ساختی در این دوران افزایش یافته که نتیجه آن به وجود آمدن رشته‌کوه‌هایی مثل هیمالیا، البرز، زاگرس، آند و آلپ است.
انقراض بسیاری از گروه‌های دوکمانی ازجمله دایناسورهای بی‌پرواز، نزدیک‌سوسمارسانان و خزندگان بال‌دار به پستانداران و پرندگان فرصت داد تا به گونه‌های بسیاری تقسیم شده و جمعیت غالب جانوری در جهان شوند. مهم‌ترین حادثه این دوران، گسترش و تنوع پستانداران است و به همین علت این دوران را دوره پستانداران نیز می‌گویند. از دلایل عمده ازدیاد آن‌ها می‌توان وجود منابع فراوان و سازش با محیط ذکر کرد. نومولیت‌ها که انواعی از آغازیان و از گروه روزن‌داران بودند؛ از سنگواره‌های راهنمای مهم اوایل دوران نوزیستی به‌شمار می‌آیند.
در دوره کواترنری با ظهور یخبندان عظیم در سطح زمین مشخص می‌شود که باعث تغییرات شدید آب و هوایی و انقراض بعضی جانوران و ظهور انواع دیگر شده‌است. در این دوران انسان پا به عرصه وجود نهاد و گیاهان و جانوران امروزی به وجود آمدند.
زیربخش‌ها
| چینه‌دوران/ دوران | سامانه/ دوره | ردیف/ دور | میلیون سال پیش |
|---|---|---|---|
| نوزیستی | کواترنری | هولوسن | ۰ - ۰٬۰۱۱۷ |
| پلیستوسن | ۰٬۰۱۱۷ - ۲٬۵۸۸ | ||
| نئوژن | پلیوسن | ۲٬۵۸۸ - ۵٬۳۳۳ | |
| میوسن | ۵٬۳۳۳ - ۲۳٬۰۳ | ||
| پالئوژن | الیگوسن | ۲۳٬۰۳ - ۳۳٬۹ | |
| ائوسن | ۳۳٬۹ - ۵۶٬۰ | ||
| پالئوسن | ۵۶٬۰ - ۶۵٬۵ | ||
| میانه‌زیستی | کرتاسه | پسین | → پیش از آن |
دوران نوزیستی به سه دوره پالئوژن، نئوژن و کواترنری تقسیم می‌شود. دوره‌های پالئوژن و نئوژن را روی هم دوره ترشیاری نیز می‌گویند.
پالئوژن شامل پالئوسن، ائوسن و الیگوسن و جمعاً به مدت ۴۰ میلیون سال است. نئوژن شامل میوسن و پلیوسن و جمعاً به مدت ۲۸ میلیون سال است. کواترنری نیز شامل پلیوستوسن و هولوسن و جمعاً به مدت ۲ میلیون سال است.
منابع
- اطلاعات عمومی ۲۰۰۰ پیام نوین. حیدری سید جمال. جلد اول.
- After the Dinosaurs: The Age of Mammals, by Donald R. Prothero, Bloomington, Indiana: Indiana University Press, 2006. ISBN 978-0-253-34733-6