زیاران

در مورد وجه تسمیه زیاران مدرک یقینی به دست نیامد اما چنانچه در نزهةالقلوب آمده فشگلدره روزگاری جزو سرزمین دیلم و طبرستان بوده و در محدوده مرزی آن سرزمین واقع گردیده بود. با توجه به این نکته که روزگاری آل زیار بر منطقه دیلم و طبرستان تا محدوده این دهستان حکمرانی داشتند، می‌توان به این نتیجه و احتمال قوی رسید که زیاران از آل زیار مشتق شده باشد.
در شمال روستای خزین آباد روی تپه‌ای کاروانسرایی بوده که با توجه به فاصله قابل ملاحظه آن با زیاران، به نام کاروانسرای زیاران معروف بوده‌است.

زیاران در گذشته به صورت قلعه بوده و تمام آبادی در محدوده همان قلعه واقع شده بود. انتهای جنوبی قلعه درست به دیوار جنوبی امامزاده ختم می‌گشت. برجی گلی از دیوار قلعه تا سال ۱۳۷۱ در میان دیوار امامزاده مشهود بود که به علت تعمیر دیوارهای امامزاده، آخرین اثر آن قلعه هم از بین رفت. محلی باز در شمال قبرستان قدیمی روستا می‌باشد که هنوز به قالای دَمْ (به فارسی: جلوی قلعه) معروف است.

زبان

زبان مردم زیاران تاتی، یکی از کهن‌ترین و اصیل‌ترین گویش‌های ایران‌زمین است، گویشی که بیشتر در تاکستان قزوین و منطقه الموت و طالقان کرج وکن سولقان تهران کاربرد دارد.

سبک لباس سنتی مردم زیاران شباهت بی نظیری به پوشش سنتی گیلان و مازندران دارد.

حمام قدیمی و تاریخی روستای زیاران قریب به ۲۰۰ سال قدمت دارد و یکی از آثار تاریخی این روستا است. گفته می‌شود حمام تاریخی زیاران از سوی خواهر فتحعلی شاه قاجار ساخته شده‌است. درخت چنار کهنسال زنده و پر از برگ‌های سبز و نارنجی با ۲٫۵ متر قطر و ۴۷۰ سال قدمت در جوار این حمام بر زیبایی این روستا افزوده‌است. سد زیاران نیز در جنوب روستای زیاران واقع شده و دسترسی به منطقه توریستی طالقان تنها از طریق زیاران امکان‌پذیر است. باغات اطراف روستا اکثراً به سبک سنتی بوده و دارای فضایی مطلوب و با صفا می‌باشند. در ابتدا ی جاده بعد از خروج از اتوبان و چند کیلومتر قبل از رسیدن به زیاران به باغهای اَسیودران می‌رسیم، که اکثراً دارای درخت‌های سیب و گردو می‌باشند. این منطقه در قدیم محل آسیاب آبی بوده که در حال حاضر ویرانه‌های آن قابل مشاهده است.

منطقه سرسبز قابل توجه بعدی باغ‌های کَلِسَر می‌باشد. که بلافاصله بعد از روستا ی زیاران تا روستای خوزنان را شامل می‌شود. به دلیل وجود رودخانه در تابستان دارای هوایی مطبوع می‌باشد. این منظقه در حدود ۷۰ سال قبل بایر بوده و پس از خریداری از اهالی روستای خوزنان، با زحمت فراوان، توسط اهالی زیاران، تبدیل به باغ سیب و گردو شده‌است، البته در حال حاضر این باغهای بکر و زیبا در خطر ساخت و ساز قرار گرفته، ایجاد مزرعه پرورش ماهی در باغ پر ثمر سیب، یکی از این آسیب‌های مخرب بوده‌است.

در دو سوی غرب و شرق روستا دو رودخانه می‌گذرد که اکثر باغستان‌های روستا در کناره‌های آن واقع‌اند. رودخانه شاهرود که از رود طالقان منشعب می‌گردد و توسط تونلی به این سوی کوه‌ها می‌آید، از جنوب روستا گذشته و باغستان‌های اطراف را مشروب می‌سازد. این رودخانه پیلَّه رُخانَه (به فارسی: رودخانه بزرگ) خوانده می‌شود. سد انحرافی زیاران نیز در مسیر همین رود، در جنوب روستا ساخته شده‌است. دو رود شرقی و غربی روستا نیز در جنوب آن به همین رود می‌پیوندند.

زیاران از نظر آب و هوا جزو مناطق کوهپایه‌ای به حساب می‌آید که دارای آب و هوایی سرد تا معتدل می‌باشد. زیاران از هر چهار طرف محصور در باغ‌ها و رودهای فصلی و دائمی است.

از جمله محصولات زیاران انگور است. محصولات دیگر همچون سیب، گردو، آلوزرد، گوجه سبز، گیلاس و … تولید می‌شود. بعضی از محصولات کشاورزی فرآوری شده و ب صورت خشکبار عرضه می‌شود مانند کشمش، توت، خشک، برگه زرد آلو،..... لازم است ذکر شود شغل عمده مردم روستای زیاران کشاورزی است که یکی از مهم‌ترین راه‌های درآمدزایی برای ساکنان زیاران است.

شاید بزرگ‌ترین مشکل مردم زیاران درگیری با آستان قدس رضوی باشد. زیاران نزدیک به ۷۰۰۰ نفر جمعیت دارد. اراضی زیاران بالغ بر ۱۸۰۰۰ هکتار است. در اراضی زیاران هم صیفی کاری می‌شود، هم محصولات باغی به عمل می‌آید و هم تولید غلات انجام می‌گیرد. سال‌هاست که تولیت آستان قدس رضوی کل اراضی زیاران را موقوفه اعلام کرده و به شکل‌های مختلف از اهالی روستا اجاره می‌گیرد. مسئله امروز و دیروز نیست. ریشه دعوا به سال ۱۳۱۶ برمی‌گردد. در آن تاریخ اهالی زیاران برای تهیه اسناد اراضی خود به اداره ثبت مراجعه می‌کنند و ناگهان متوجه می‌شوند که کل این ۱۸۰۰۰ هکتار از سال ۱۳۱۰ به صورت وقف در اختیار آستان قدس رضوی قرار گرفته‌است. آستان قدس رضوی روستائیان را از مالکیت بر زمین خودشان محروم کرد، و در واقع زندگی و کار آنان را تحت کنترل گرفت. در دوره حکومت محمدرضا شاه، آستان قدس حدود ۳۰۰۰ هکتار از اراضی زیاران را به نهادها و شرکت‌های مختلف واگذار کرد. بخشی از زمین‌ها را برای ساختن پادگان آبیک به ارتش سپرد، بخشی را به شرکت گوشت زیاران داد که کشتارگاه درست کنند، و بخش قابل توجهی از زمین‌ها را به مردم آبیک فروخت تا در منطقه‌ای که اکنون شهرک قدسِ آبیک نامیده می‌شود، منازل مسکونی بنا کنند. بخش‌های دیگری را هم در اختیار یک شرکت پرورش طیور و یک شرکت گاوداری قرار داد …

مردم زیاران خواستار وقف‌نامه معتبر از آستان قدس هستند.که هیچگاه از سوی آستان قدس رضوی ارایه نشده و مطمئناً هم نخواهد شد.

یکی از زیباترین رودخانه هاست که باعث سرسبزی روستا شده‌است و در زمان پهلوی ساخته شده‌است.

• شهرها و روستاهای تات‌زبان
• فهرست شهرهای ایران

• تبدیل روستا زیاران به شهر وزارت کشور
• «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۳.