زریاب
ابوالحسن علی بن نافع مشهور به زِریاب (۷۸۹م - ۸۵۷م ) موسیقی‌دان، خواننده بربطنواز و مروج سبک زندگی بود که در عراق، آفریقا و اندلس زیست.
| ابوالحسن زِریاب | |
|---|---|
بنای یادبود در کوردوبا | |
| زادهٔ | موصل |
| درگذشت | ۸۵۷م یا ۲۴۶ق قرطبه |
| محل زندگی | عراق، شام و اندلس |
| پیشه | موسیقی‌دان |
زندگی
«ابن خلدون»، میگوید زریاب در سال ۷۸۹ میلادی در موصل در خانوادهٔ کرد به دنیا آمد . او شاگرد اسحاق موصلی موسیقی‌دان مشهور دربار هارون الرشید بود.
او هشت پسر به نام‌های عبدالرحمان، عبیدالله، یحیی، جعفر، محمد، قاسم، احمد و حسن، و دو دختر به نام علیه و حمدونه داشت که کمی با موسیقی آشنا بودند. حمدونه از این میان در موسیقی از بقیه تواناتر بود.
به خاطر سیاه‌رویی به زِریاب مشهور شد که نام توکای سیاه در آن زمان بوده‌است. گفته می‌شود که بر عود تاری پنجم وضع نمود. دخترش، حمدونه، نیز به موسیقی پرداخت و در خوانندگی سرآمد بود و خوانندگان بسیاری از او آموختند. زریاب را ایجادکننده مکتب موسیقی عربی اندلسی و ترویج‌دهنده موسیقی عربی در مغرب می‌دانند. او آگاه از علوم هندسه، زمین‌شناسی و جغرافیا بوده‌است. گفته می‌شود عود و طرز نواختن آن را او به اندلس برده‌است.
نوآوری‌ها
نوازندگان عود و گیتار در کشورهای مغرب (الجزایر و مراکش) و اسپانیا معتقدند که فن عودنوازی و ابداع گیتار از کارهای زریاب بوده‌است. زریاب را همچنین آورنده آداب و آشپزی و لباسهای شرقی، و حتی خمیر دندان، به اروپا می‌دانند.
برخی نوآوری‌های زریاب در روش آموزش و ترمیم سازها بر این پایه‌اند:
- پیش از او یک روش آموزش سامان‌مند از روی قاعده موجود نبوده. زریاب سه مرحله در مدرسه موسیقی قرطبه برای هنرجویان در نظر گرفت:
- آموزش وزنها و پایه‌های ایقاعی (ریتمیک)، بحور و کلام آواز.
- نغمه‌های موسیقی آوازهای بدون تزئین و به گونه تازه‌کار و ساده.
- در این مرحله که شاگرد ناچیز چیرگی‌ای می‌یابد، تحشیه یا زائده‌ها و تزئین‌ها آموزش داده می‌شد.
- افزودن سیم پنجمی به بربط چهار وتره که مبدل به‌سازی پنج وتره می‌گردید. او از تارهای ابریشمی استفاده می‌نمود زیرا دگرگونی‌های آب و هوایی و شیمیایی، زیاد بر آن تأثیر نمی‌گذاشت و آن را در برابر ضربه و زخمه پایدارتر می‌نمود.
- ساختن زخمه بربط از پرهای بال کرکس (بال عقاب هم نوشته‌اند)، جهت کامل کردن ایجاد صدادهی بهتر. او در گذشته و در زمان سکونت در دربار هارون الرشید نیز دگرگونی‌هایی در بربط داده بود. بربط او با آنکه مساوی سازهای دیگر و از همان چوب بود ولی از لحاظ وزن، یک سوم از وزن بربط‌های معمولی، سنگین‌تر بود. سیم اول از ابریشم تافته و بهتر از تارهای دیگر بربط می‌نمود و سیم‌های سوم و چهارم را از روده بچه شیر می‌تافت؛ که بر این باور بود که دوام و پایداری آنها بهتر است.
همچنین زریاب برای اولین بار، آموزش موسیقی را ساختارمند کرد. تا پیش از او موسیقی از راه تکرار قطعه‌هایی که استاد می‌نواخت آموزش داده می‌شد اما زریاب آموزش موسیقی را به سه بخش تقسیم کرد: ضرب‌آهنگ و متر آهنگ‌ها به همراه شعر در ابتدا آموزش داده می‌شد، سپس به ملودی پرداخته می‌شد و نهایتاً به موضوعات جانبی (زائده) پرداخته می‌شد. تئوری موسیقی که زریاب به کار می‌برد مبتنی بر آثار یونس الکاتب و اسحاق موصلی بود.
مروج سبک زندگی
زریاب یک مروج سبک زندگی بوده است و شاید اولین آنها باشد. از جمله کارهای او در اسپانیا که باعث تغییر زندگی مردم اروپا گردید:
تراشیدن ریش و اصلاح سر
زریاب برای نخستین بار تراشیدن ریش را در اسپانیای مسلمان قرن نهم میلادی رواج داد . همچنین تا زمان او زن و مرد موهای بلند و گیس داشتند . او اصلاح کردن به سبک امروزی را ابداع کرد و رواج آن در اسپانیا به بقیه اروپا سرایت کرد
آداب غذا خوردن
گفته شده است که این زریاب بود که در قرن نهم میلادی روش غذا خوردن مرحله ای (سوپ - غذای اصلی -دسر ) را در اسپانیا (اندلس) ابداع کرده و رواج داد تا از آنجا به بقیه اروپا سرایت کند
استفاده از ظروف کریستال
وی استفاده از ظروف کریستال برای سرو شربت بر روی میز غذا را مد کرد
لباس فصل
زریاب نخستین بار استفاده از لباسهای زمستانه-پائیزه و تابستانه را مد کرد
آثار
کتاب فی اغانی زریاب از آثار عربی در موسیقی را اسلم بن عبدالعزیز یا اسلم بن احمد بن سعید به همراه حمدونه دختر زریاب، گردآوری نموده‌اند.
پانویس
- ↑ خضرایی، فصلنامه خانه موسیقی، ۱۴.
- ↑ صفوت، پژوهشی کوتاه، ۲۷.
- ↑ خضرایی، فصلنامه خانه موسیقی، ۱۴.
- ↑ خضرایی، فصلنامه خانه موسیقی، ۱۴.
- ↑ بعلبکی، منیر (۱۹۹۲). «زریاب». فرهنگ‌زندگی‌نامهٔ المورد. بیروت: دارالعلم للملایین. ص. ۲۲۰. شابک ۹۹۵۳۹۰۱۱۶۳.
- ↑ کحاله، عمر رضا (۱۹۵۹). أعلام النساء فی عالمی العرب والإسلام. ج. ۱. بیروت: موسسة الرسالة. ص. ۲۹۴.
- ↑ ستایشگر، ۲۶۲–۲۶۰
- ↑ Farmer, A History of Arabian Music, 110.
- ↑ Farmer, Historical Facts, 28.
- ↑ 1001 inventions & awesome facts from Muslim civilization. Washington, D.C.: National Geographic. 2012. p. 18. ISBN 978-1-4263-1258-8.
- ↑ Lebling Jr., Robert W. (July–August 2003), "Flight of the Blackbird", Saudi Aramco World: 24–33, retrieved 28 January 2008.
- ↑ Susanne Utzt, Sahar Eslah, Martin Carazo Mendez, Christian Twente (30 October 2016). Große Völker 2: Die Araber [Great peoples 2: The Arabs] (Video documentary) (in German). Germany: Terra X via ZDF. Event occurs at 24:05 min. Retrieved 13 January 2017.
- ↑ Salma Khadra Jayyusi and Manuela Marin (1994), The Legacy of Muslim Spain, p. 117, Brill Publishers, ISBN 90-04-09599-3.
- ↑ Menocal, María Rosa; Raymond P. Scheindlin; Michael Anthony Sells, eds. (2000), The Literature of Al-Andalus, Cambridge University Press.
منابع
- ستایشگر، مهدی (۱۳۷۶)، نام نامهٔ موسیقی ایران زمین، ج. سوم، تهران: اطلاعات، شابک ۹۶۴-۴۲۳-۳۷۷-۸
- نصیری فر، حبیب اله (۱۳۷۹)، گشت و گذاری در موسیقی سنتی ایران، تهران: نگاه، شابک ۹۶۴-۶۷۳۶-۰۳-۳
- خضرایی، بهروز (۱۳۹۴). «نگاهی به احوال زریاب» (PDF) (۱۸). فصلنامه داخلی خانه موسیقی ایرانی: ۱۴–۱۵. دریافت‌شده در ۲۲ مه ۲۰۱۷.
- صفوت، داریوش (۱۳۵۰). پژوهشی کوتاه دربارهٔ استادان موسیقی ایران و الحان موسیقی ایرانی. تهران: وزارت فرهنگ و هنر. صص. ۱۰۱ صفحه. (شماره کتابشناسی ملی: ۴۶۰۱۹)
- Farmer, Henry George (1929). A History of Arabian Music to the XIIIth Century. London: Luzac & Co. ISBN 978-81-87570-63-9.
- Farmer, Henry George (1988). Historical Facts for the Arabian Musical Influence. Ayer Publishing. ISBN 0-405-08496-X. OCLC 220811631.