زبان‌های سامی (اورالی)
زبان‌های سامی مجموعه‌ای از زبان‌های اورالی هستند که در میان مردمان سامی در شمال اروپا در کشورهای سوئد، نروژ، فنلاند، و قسمت‌هایی از شمال‌شرقی و غرب روسیه رواج دارند. بسته به ماهیت و شرایط اقلیمی گسترش آن، هم‌اکنون ده یا بیشتر زبان سامی وجود دارد که دارای اسامی چندگانه هستند.
| سامی | |
|---|---|
| زبان بومی در | فنلاند، نروژ، روسیه و سوئد |
| منطقه | لاپ‌لند |
| قومیت | مردم سامی |
شمار گویشوران | ۲۸٬۸۲۰ |
اورالی
| |
گونه‌های نخستین | نیاسامی
|
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در | نروژ در چندین ایالت فنلاند و سوئد بعنوان یک زبان اقلیت شناخته شده‌است. |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۲–۶۳۹ | smi |
| ایزو ۳–۶۳۹ | در زمان‌های گوناگون:sma – زبان سامی جنوبیsju – زبان سامی اومهsje – زبان سامی پیتهsmj – زبان سامی لولهsme – زبان سامی شمالیsjk – زبان سامی کمیsmn – زبان سامی ایناریsms – زبان سامی اسکولتsia – زبان سامی آکالاsjd – زبان سامی کیلدینsjt – زبان سامی تر |
| گلاتولوگ | saam1281 |
مناطقی که از لحاظ تاریخی در آن‌ها زبان‌های سامی به کار می‌رفته‌اند: ۱. سامی جنوبی، ۲. سامی اومه، ۳. سامی پیته، ۴. سامی لوله، ۵. سامی شمالی، ۶. سامی اسکولت، ۷. سامی ایناری، ۸. سامی کیلدین، ۹. سامی تر. مناطق پررنگ، زبان سامی را به‌عنوان زبان رسمی پذیرفته‌اند. | |
دسته‌بندی
زبان‌های سامی با زبان‌های فینی بسیار مرتبط هستند و در کنار چند شاخهٔ دیگر، خانوادهٔ زبان‌های اورالی را شکل می‌دهند. بخشی از زبان‌های سامی زنجیره گویشی را به گونه‌ای شکل می‌دهند که زبان‌های همسایه از فهم متقابل نسبت به هم برخوردار هستند اما با افزایش فاصله، این درک از بین می‌رود. زبان‌های سامی به دو گروه شرقی و غربی تقسیم می‌شوند که هریک دارای زیرشاخه‌هایی نیز هست:
| سامی |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پراکندگی جغرافیایی
زبان‌های سامی در لاپ‌لند در شمال اروپا، در منطقه‌ای که بین چهار کشور نروژ، سوئد، فنلاند و روسیه گسترده‌است و تا بخش جنوبی مرکز اسکاندیناوی در سر جنوب غربی شبه‌جزیره کولا در شرق نیز می‌رسد، سخن گفته می‌شوند. مرزهای بین زبان‌ها با مرزهایی که دولت‌های امروزی منطقه را از هم جدا می‌کند، همسو نیست.
در دوران قرون وسطی و دوران مدرن نخستین، گروهی از زبان‌های سامی که امروزه منقرض شده‌اند، در مرکز و بخش‌های جنوبی فنلاند و کارلیا و در منطقه گسترده‌تری در شبه‌جزیره اسکاندیناوی رایج بودند. این زبان‌ها پس از این دوران، در پی پیشروی کشاورزان فنلاندی و کارلیایی منقرض شدند و امروزه آثار آن‌ها را تنها می‌توان در مستندات تاریخی، سنت‌های شفاهی فنلاندی-کارلیایی، وام‌واژه‌های سامی در گویش محلی مردم و جای‌نام‌های سامی این مناطق یافت.
نوشتار
زبان‌های سامی برای نوشتار از الفبای لاتین استفاده می‌کنند. اما هر زبان دارای چند حرف اضافه است که به شرح زیر می‌باشند:
سامی شمالی: Áá Čč Đđ Ŋŋ Šš Ŧŧ Žž سامی ایناری: Áá Ââ Ää Čč Đđ Šš Žž سامی اسکولت: Ââ Čč Ʒʒ Ǯǯ Đđ Ǧǧ Ǥǥ Ǩǩ Ŋŋ Õõ Šš Žž Åå Ää سامی لوله در سوئد: Áá Åå Ŋŋ Ää سامی لوله در نروژ: Áá Åå Ŋŋ Ææ سامی جنوبی در سوئد: Ïï Ää Öö Åå سامی جنوبی در نروژ: Ïï Ææ Øø Åå سامی اومه: Áá Đđ Ïï Ŋŋ Ŧŧ Üü Åå Ää Öö
تفاوت در حروف الفبای یک زبان یکسان در در دو طرف سوئد و نروژ به دلیل تفاوت در معیارهای نگارشی الفبای سوئدی و نروژی است و تلفظ‌های متفاوت را نشان نمی‌دهد.
سامی کیلدین امروزه از گونه‌ای از الفبای سیریلیک استفاده می‌کند که شامل حروف Аа А̄а̄ Ӓӓ Бб Вв Гг Дд Ее Е̄е̄ Ёё Ё̄ё̄ Жж Зз Һһ/ʼ Ии Ӣӣ Йй Јј/Ҋҋ Кк Лл Ӆӆ Мм Ӎӎ Нн Ӊӊ Ӈӈ Оо О̄о̄ Пп Рр Ҏҏ Сс Тт Уу Ӯӯ Фф Хх Цц Чч Шш (Щщ) Ьъ Ыы Ьь Ҍҍ Ээ Э̄э̄ Ӭӭ Юю Ю̄ю̄ Яя Я̄я̄ است.
وضعیت رسمی
نروژ
سامی از دهه ۱۹۹۰ در ۸ شهر سامی‌زبان در شمال نروژ در کنار نروژی زبان رسمی است. طبق قانون اساسی نروژ دولت‌مردان باید شرایطی را ایجاد کنند که مردم سامی قادر به حفظ و توسعه زبان، فرهنگ و شیوه زندگی خود باشند. در سال ۲۰۰۵ سامی در کنار چند زبان دیگر در چارچوب منشور اروپایی زبان‌های محلی یا اقلیت، به عنوان «زبان‌های محلی یا اقلیت» در نروژ شناخته شد.
سوئد
در یکم آوریل سال ۲۰۰۰، سامی به یکی از پنج زبان اقلیت به رسمیت شناخته‌شده سوئد تبدیل شد. استفاده از سامی در برخورد با مقامات رسمی شهرداری‌های آریپلوگ، جلیواره، یوکموک و کیرونا مجاز است. در سال ۲۰۱۱، این فهرست به‌طور قابل توجهی بزرگ‌تر شد.
فنلاند
در فنلاند قانون زبان سامی در سال ۱۹۹۱ به گویشوران سامی شمالی، ایناری و اسکلت حق استفاده از زبان‌هایشان را برای کلیه خدمات دولتی اعطا کرد. قانون زبان سامی سال ۲۰۰۳ این زبان را در ۴ شهرداری به وضعیت رسمی درآورد. برخی از اسناد، مانند قوانین خاصی، به این زبان‌های سامی ترجمه می‌شوند، اما دانستن همهٔ یک از این زبان‌های سامی در بین مقامات رایج نیست. از آنجایی که زبان اصلی منطقه فنلاندی است، سخنوران سامی در اصل همیشه دو زبانهٔ سامی-فنلاندی هستند. در آموزش و پرورش، سامی شمالی، و به مراتب کمتر، سامی ایناری و اسکلت، می‌توانند در مقاطع ابتدایی و متوسطه، هم به عنوان یک زبان مادری (برای افراد بومی) و هم به عنوان یک زبان خارجی (برای افراد غیربومی) مورد آموزش قرار گیرند.
روسیه
در روسیه سامی هیچ وضعیت رسمی، در سطح ملی، منطقه ای یا محلی ندارد و به عنوان یک زبان اقلیت نیز به رسمیت شناخته نشده‌است؛ با این حال در برخی از دانشگاه‌ها آموزش داده می‌شود.
منابع
- ↑ Vikør, Lars S.; Jahr, Ernst Håkon; Berg-Nordlie, Mikkel. "språk i Norge" [languages of Norway]. Great Norwegian Encyclopedia (به نروژی بوک‌مُل). Retrieved 30 August 2020.
- ↑ Kultur- og kirkedepartementet (27 June 2008). "St.meld. nr. 35 (2007-2008)". Regjeringa.no (به نروژی نی‌نُشک).
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Saami". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ Minoritetsspråk, Language Council of Norway
- ↑ Hult, F.M. (2004). Planning for multilingualism and minority language rights in Sweden. Language Policy, 3(2), 181–201.
- ↑ Hult, F.M. (2010). Swedish Television as a mechanism for language planning and policy. Language Problems and Language Planning, 34(2), 158–181.
پیوند به بیرون
- Ođđasat TV Channel in Sami languages
- On line radio stream in various sami languages
- Introduction to the history and current state of Sami
- Kimberli Mäkäräinen "Sámi-related odds and ends," including 5000+ word vocabulary list
- Risten Sámi dictionary and terminology database.
- Giellatekno Morphological and syntactic analysers and lexical resources for several Sami languages
- Divvun Proofing tools for some of the Sami languages
- Sámedikki giellastivra – Sami language department of the Norwegian Sami parliament (in Norwegian and Northern Sami)
- فنلاند – Sámi Language Act
- Sami Language Resources All about Sami Languages with glossaries, scholarly articles, resources
- Álgu database, an etymological database of the Sami languages (in Finnish and North Sámi)
- Sami anthems بایگانی‌شده در ۱۶ مارس ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine, Sami anthems in various Sami languages
- [۱], The انترناسیونال in Northern Sami
- [۲] An extensive intro to Saami languages and grammar from How To Learn Any Language
- Sámi dieđalaš áigečála the only peer-reviewed journal in Saami languages