زبان‌های چینی-تبتی

بیشتر گسترش امروزی زبان‌های چینی-تبتی نتیجه گسترش تاریخی سه گروه با بیشترین سخنور این خانواده (چینی‌ها، برمه‌ای‌ها و تبتی‌ها) و جایگزینی آن‌ها تعداد ناشناخته‌ای از زبان‌های پیشین شده‌است. این گروه‌ها همچنین طولانی‌ترین سنت‌های ادبی خانواده را دارند. سایر زبان‌ها در مناطق کوهستانی، در امتداد دامنه‌های جنوبی هیمالیا، توده جنوب شرقی آسیا و لبه شرقی فلات تبت تکلم می‌شوند.

زبان‌های معاصر

زبان‌های چینی با ۱٫۳ میلیارد گویشور بزرگترین شاخه این خانواده هستند که بیشتر آن‌ها در نیمه شرقی چین زندگی می‌کنند. کهن‌ترین آثار موجود به چینی به کتیبه‌های جیا گو ون مربوط به ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد، هنگامی که چینی کهن در اطراف میانه رود زرد صحبت می‌شد، بازمی‌گردد. از آن زمان چینی‌ها در سراسر چین پراکنده شدند و خانواده ای را تشکیل دادند که تنوع آن با زبان‌های رومی‌تبار مقایسه شده‌است. تنوع در زمین‌های ناهموار جنوب شرقی چین نسبت به دشت شمال چین بیشتر است.

برمه‌ای زبان ملی میانمار و زبان اول حدود ۳۳ میلیون نفر است. سخنوران برمه‌ای ابتدا در اوایل قرن ۹ میلادی، هنگامی که دولت‌شهرهای پیو با حمله‌های نانشائو ضعیف شده بودند، از غرب یون‌نان امروزی وارد حوضه ایراوادی شمالی شدند. دیگر زبان‌های برمه‌ای هنوز در بخش دهونگ در غرب دور یون‌نان تکلم می‌شوند. تا قرن یازدهم میلادی، پادشاهی پاگان آن‌ها در کل حوضه گسترش یافته بود. قدیمی‌ترین متون این زبان، مانند کتیبه میازدی، از اوایل قرن دوازدهم میلادی هستند.

زبان‌های تبتی توسط حدود ۶ میلیون نفر در فلات تبت و مناطق همجوار در هیمالیا و سیچوآن غربی تکلم می‌شوند. آن‌ها از تبتی باستان که تا پیش از گسترش امپراتوری تبت در قرن هفتم، در دره یارلونگ سخن گفته می‌شد، ریشه گرفته‌اند. اگرچه این امپراتوری در قرن ۹ سقوط کرد اما تبتی کلاسیک به عنوان زبان مقدس مذهب بودیسم تبتی همچنان کاربرد دارد.

دیگر زبان‌های این خانواده در مناطق پرارتفاع صحبت می‌شوند. جنوبی‌ترین زبان‌ها کارنی هستند که توسط ۴ میلیون نفر در تپه‌های در امتداد مرز میانمار و تایلند صحبت می‌شوند. بیشترین تنوع این زبان در تپه‌های کارن وجود دارد که گمان می‌رود موطن این گروه باشد. ارتفاعات بلند از شمال شرقی هند تا شمال میانمار حاوی بیش از ۱۰۰ زبان متنوع و متنوع چینی-تبتی است. سایر زبان‌های چینی-تبتی در امتداد دامنه‌های جنوبی هیمالیا، جنوب غربی چین و شمال تایلند یافت می‌شوند.

در جدول زیر نمونه‌ای از واژگان این خانواده ارائه شده‌است.

• James Matisoff, "Tibeto-Burman languages and their subgrouping"
• Sino-Tibetan Branches Project (STBP)
• Behind the Sino-Tibetan Database of Lexical Cognates: Introductory remarks
• Sinotibetan Lexical Homology Database
• Guillaume Jacques, "The Genetic Position of Chinese"
• Marc Miyake (2014), "Why Sino-Tibetan reconstruction is not like Indo-European reconstruction (yet)"
• Andrew Hsiu (2018), "Linking the Sino-Tibetan fallen leaves"