زبان‌های سمنانی
زبان‌های کومشی یا زبان‌های سمنانی گروهی از زبان‌های ایرانی شمال غربی و زیرمجموعه زبان‌های کاسپین هستند.که در استان سمنان توسط مردم کومشی گویش می شود. زبان های کومشی مرز انتقال میان زبان های کاسپین با زبان‌های ایران مرکزی می باشد. برخی از این گویش‌ها مانند سنگسری و افتری تحت تاثیر زبان طبری (مازندرانی) هستند. به گفته حبیب برجیان زبان های کومشی زیر مجموعه زبان های شمال غربی است، به اعتقاد وی زبان های کومشی در زمره حوزه خزر دسته بندی می شوند و با زبان های تاتی طالشی آذری از یکسو و گویش های مرکزی فلات ایران در دیگر سو خویشاوندی دارند.
| کومشی | |
|---|---|
| پراکنش: | ایران |
| تبار: | هندواروپایی |
| زیرگروه‌ها: |
بیابانکی
سرخه‌ای
|
این زبان ها در منابع شش زبان جزو این گروه ذکر شده است، که بر سر گویش بودن برخی از آنان اختلاف وجود دارد:
| فارسی | سرخه‌ای | لاسگردی | سنگسری | افتری | بیابانکی |
|---|---|---|---|---|---|
| سگ | esbā | esbe | esbe | espa | esba |
| دختر | dukkey | dot | döt | dut | dut |
| خون | xün | xün | |||
| بزرگ | masīn | masīn | mas/yale | masīn | |
| بینی | ven | vinī | xunī | vinī | vēnī |
| برف | vār | var | varf | var | |
| مار | mohur | mahar | |||
| ماه | mūng | māye | |||
| زن | žiki | žaki | žekeyn | džek | džinakā |
دستور زبان
ضمایر
در گویش افتری ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، افتری | a | to | o | hem | huj | jun |
| مفعولی، افتری | monne(monde) | tade | jude | hemde | hujde | junde |
| ملکی، افتری | mon | ta | ju | hem | huj | jun |
شناسه
در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش افتری پنج دسته شناسه داریم: گذشته(فعل متعدی)، گذشته(فعل لازم)، حال ساده، حال التزامی (فعل متعدی) و گذشته نقلی. (نمونه زیر بر اساس گویش افتر تنظیم شده‌است)
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه حال | i | a | e | im | in | en |
| شناسه حال التزامی (فعل متعدی) | om | ot | a/∅ | omon | oton | ošon |
| شناسه گذشته (فعل متعدی) | om | ot | oš | omon | oton | ošon |
| شناسه گذشته(فعل لازم) | i | at | a/∅ | im | in | en |
| شناسه گذشته نقلی | ey | eya | e | ehim | ehin | ehen |
صرف فعل (لازم)
در جدول زیر فعل (لازم) خوابیدن (baxoton) بر اساس گویش افتری در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.(نمونه زیر براساس گویش افتری می باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | be-xot-ešt-i | be-xot-ešt-at | be-xot | be-xot-ešt-im | be-xot-ešt-in | be-xot-ešt-en |
| گذشته کامل | bexot-bošti | bexot-boštat | bexot-boa | bexot-boštim | bexot-boštin | bexot-bošten |
| گذشته استمراری | mi-xot-ešt-i | mi-xot-ešt-at | mi-xot-ešt-a | mi-xot-ešt-im | mi-xot-ešt-in | mi-xot-ešt-en |
| گذشته در حال انجام | dabošti mixotešti | daboštat mixota | daboa mixotešte | daboštim mixoteštim | daboštin mixoteštin | dabošten mixotešten |
| گذشته نقلی | be-xot-e-y | be-xot-e-ya | be-xot-e | be-xot-e-him | be-xot-e-hin | be-xot-e-hen |
| حال ساده/آینده | xos-enn-i | xos-enn-a | xos-enn-e | xos-enn-im | xos-enn-in | xos-enn-en |
| حال در حال انجام | dari xosenni | dara xosenna | dare xosenne | darim xosennim | darin xosennin | daren xosennen |
| حال التزامی | bexosi | baxosa | baxose | baxosim | baxosin | baxosen |
| آینده | ge-nn-e-m bexosi | ge-nn-e-t baxosa | ge-nn-e baxose | ge-nn-e-mon baxosim | ge-nn-e-ton baxosin | gennešon baxosen |
صرف فعل (متعدی)
در جدول زیر فعل (متعدی) گفتن (bevâton) بر اساس گویش افتری در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.(نمونه زیر براساس گویش افتری می باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | be-vât-om | be-vât-ot | be-vât-oš | be-vât-omon | be-vât-oton | be-vât-ošon |
| گذشته کامل | bevât-boam | bevât-botat | bevât-boa | bevât-boamon | bevât-bevât-boaton | bevât-boašon |
| گذشته استمراری | mi-vât-am | mi-vât-at | mi-vât-a | mi-vât-omon | mi-vât-oton | mi-vât-ošon |
| گذشته در حال انجام | dabošti mivâtam | daboštat mivâtat | daboa mivâta | daboshtim mivâtomon | daboštin mivâtoton | dabošten mivâtošon |
| گذشته نقلی | be-vât-e-y | be-vât-e-ya | be-vât-e | be-vât-e-him | be-vât-e-hin | be-vât-e-hen |
| حال ساده/آینده | vâ-nn-i | vâ-nn-a | vâ-nn-e | xos-nn-im | vâ-nn-in | vâ-nn-en |
| حال در حال انجام | dari vânni | dara vânna | dare vânne | darim vânnim | darin vânnin | daren vânnen |
| حال التزامی | bâji | bâja | bâje | bâjim | bâjin | bâjen |
| آینده | ge-nn-e-m bâji | ge-nn-e-t baja | ge-nn-e bâje | ge-nn-e-mon bâjim | ge-nn-e-ton bâjin | gennešon bâjen |
منابع
- ↑ BORJIAN, HABIB (2010). "Rev.: Etymological Dictionary of the Iranian Verb". Journal of the Royal Asiatic Society (به انگلیسی): 2.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۶۹.
- ↑ زبان‌های سمنانی در Ethnologue
- ↑ Habib Borjian. "Māzandarān: Language and People (The State of Research)." Iran & the Caucasus 8, no. 2 (2004): 289-328. http://www.jstor.org/stable/4030997.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲-۱.
- ↑ جعفری دهقی، محمود؛ خلیلی پور، نازنین؛ جعفری دهقی، شیما (۱۳۹۳). زبان‌ها و گویش‌های ایرانی ( گذشته و حال). تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی. ص. ۲۶۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۶۳-۴.
- ↑ برجیان، حبیب (۱۳۸۸). محبوبه محمدی، ویراستار. متون طبری. آینهٔ میراث = ۲۸۲.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۱۵.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۳.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۴.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۴.
- Wikipedia contributors, "Semnani languages," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Semnani_languages&oldid=540745050 (accessed June 17, 2013).