مدار رأس‌الجدی

مدار رأس‌الجَدْی خطی فرضی در جغرافیای زمین است که جنوبی‌ترین عرضی را نشان می‌دهد که خورشید را می‌توان در بالای سر (خط سرسو) مشاهده کرد. قرار گرفتن خورشید در خط سرسو در این مدار یک بار در سال به هنگام انقلاب زمستانی رخ می‌دهد. رأس‌الجَدی یکی از پنج مدار مهم زمین است که غالباً در نقشه‌ها مشخص می‌شود.

این مدار، در سال ۲۰۰۰ موازی با عرض جغرافیایی "۲۱٬۵ '۲۶ °۲۳ جنوب استوا بوده و طی نوساناتی تا سال ۲۰۱۰ به فاصلهٔ "۱۶٬۸ '۲۶ °۲۳ و تا سال ۲۰۲۰ به عرض مداری "۱۲٬۱ '۲۶ °۲۳ رانده می‌شود. در دهه‌های اخیر این مدار سالانه "۰٬۴۷ (۰٬۴۷ ثانیه قوسی) یعنی حدود ۱۵ متر به استوا عقب می‌کشد. برای اطلاعات بیشتر از نوسانات مداری آن مدار جغرافیایی را بنگرید.

این مدار که معنی نام آن «سر بزغاله» است مدار عرض جغرافیایی ۲۳ درجه و حدود ۲۷ دقیقه جنوبی کره زمین است. آفتاب در روز اول زمستان (روز اول بُرج جَدْی) در نیم‌کرهٔ جنوبی به نقاط واقع در روی این مدار عمودی می‌تابد، به عبارت دیگر روز اول برج جدی در نیم‌کرهٔ شمالی مقارن روز اول تابستان در نیم‌کرهٔ جنوبی زمین می‌شود. در انقلاب زمستانی، در مناطقی که در این ناحیه از زمین قرار دارند هنگام ظهر خورشید در سرسو یعنی دقیقاً در بالای سر قرار می‌گیرد. در مناطق پایین‌تر از این مدار خورشید همیشه در شمال نقطه سرسو قرار دارد. جدی (بزغاله) نام صورت فلکی جنوبی‌ای است که خورشید در حدود ۲۰۰۰سال پیش در آن قرار می‌گرفته‌است. امروزه به دلیل حرکت تقدیمی زمین صورت فلکی کمان در این مکان قرار دارد.

مدار رأس‌الجدی به موازات خط استوا است و منطقهٔ گرمسیری بین دو مدار رأس‌الجدی و رأس‌السرطان قرار دارد. محدوده شمال آن تا خط استوا منطقه گرمسیری جنوبی، و محدوده جنوب آن تا مدار قطب جنوب، منطقه معتدل جنوبی نامیده می‌شود.

یکی از دو نوع باد دائمی بادهای بسامان نامیده می‌شوند. بادهای بسامان شمال شرقی و بسامان جنوب شرقی از مدار رأس‌الجدی و رأس‌السرطان که به ترتیب ۲۳ درجه و ۲۷ دقیقه جنوب و شمال خط استوا واقع‌اند به طرف خط استوا می‌وزند.

همانند با مدار رأس‌السرطان، بیشتر مناطق واقع‌شده بر روی مدار رأس‌الجدی نیز آب‌وهوایی خشک یا نیمه‌خشک دارند. این وضعیت در مدار رأس‌الجدی وخیم‌تر است زیرا در استرالیا و آفریقای جنوبی که در مسیر آن قرار دارند به خاطر نبود فعالیت‌های زمین‌ساختی و نبود یخچال‌سازی مصنوعی از دوران کربونیفر، یعنی ۳۰۰ میلیون سال پیش، زمین‌ها نیز به‌شدت نابارور و غیرحاصل‌خیز هستند.