محمود حسابی
سید محمود حسابی (۱۲۸۱–۱۳۷۱) فیزیکدان، سناتور و یکی از وزیران فرهنگ در زمان سلطنت پهلوی و بنیان‌گذار فیزیک و مهندسی دانشگاهی در ایران بود. وی از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۱ وزیر فرهنگ ایران در کابینه محمد مصدق بود.
| سید محمود حسابی سید محمود خان میرزا حسابی | |
|---|---|
| زادهٔ | ۴ اسفند ۱۲۸۱ ۲۳ فوریهٔ ۱۹۰۳ میدان شاهپور، بازارچه قوام الدوله، تهران |
| درگذشت | ۱۲ شهریور ۱۳۷۱ ۳ سپتامبر ۱۹۹۲ (۸۹ سال) بیمارستان قلب دانشگاه ژنو، سوئیس |
| علت مرگ | بیماری قلبی |
| آرامگاه | تفرش |
| محل زندگی | ایران، فرانسه، آمریکا، لبنان، ایتالیا |
| ملیت | ایرانی |
| دیگر نام‌ها | پروفسور حسابی، دکتر حسابی |
| تحصیلات | دکترای فیزیکلیسانس مهندسی معدنلیسانس ادبیاتلیسانس مهندسی راه و ساختمان |
| محل تحصیل | دانشگاه تهران دانشگاه سوربن دانشگاه آمریکایی بیروت |
| پیشه | فیزیکدان، سناتور، وزیر فرهنگ |
| عنوان | پدر علم فیزیک ایران |
| دین | اسلام |
| همسر(ها) | صدیقه حائری |
| فرزندان | سید ایرج حسابی سید انوشه حسابی |
| والدین | گوهرشاد حسابی سید عباس معزالسلطنه |
| وبگاه | |
| یادداشت‌ها | |
زندگینامه
محمود حسابی در ۳ اسفند سال ۱۲۸۱ هجری خورشیدی (۱۳۲۱ ه.ق) در تهران، از پدر و مادر تفرشی زاده شد. پدرش سید عباس معزالسلطنه شغل دولتی داشت و از طرف وزارت امور خارجه به ماموریت‌هایی می‌رفت. پدربزرگش حاج میرزا علی حسابی (یمین‌الملک) در کابینه فرمانفرما وزیر مالیه بود. پس از سپری شدن چهار سال از دوران کودکی در تهران، به همراه خانواده عازم شامات گردیدند. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارت‌های دور از وطن در مدرسه کشیش‌های فرانسوی آغاز کرد. در همان زمان تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادر فداکار و متدین خود (خانم گوهرشاد حسابی) فرامی‌گرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ می‌دانست. او همچنین بر کتب بوستان سعدی، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشآت قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت. حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنا بود. او در نواختن ویولن و پیانو مهارت داشت. وی در چند رشته ورزشی نیز موفقیت‌هایی کسب کرد، از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا در دوران نوجوانی در بیروت.
تحصیلات
شروع تحصیلات متوسطه او همزمان با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت. پس از آن در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ‌التحصیل شد. در آن دوران با اشتغال در نقشه‌کشی و راه‌سازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد.
حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه، در رشتهٔ فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۲۷ میلادی در سن ۲۵ سالگی دانشنامه دکتری فیزیک خود را، با ارائهٔ رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک»، با درجه عالی دریافت نمود.
- لیسانس مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه فرانسوی بیروت (۱۳۰۱ ه.ش)
- دکتری فیزیک از دانشگاه سوربن فرانسه (۱۳۰۵ ه.ش)
مناصب سیاسی
در زمان حکومت سلطنت پهلوی، حسابی یک سناتور انتصابیِ شهر تهران در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس سنای ایران بود. وی همچنین وزیر فرهنگ کابینه محمد مصدق در سال‌های ۱۹۵۱–۱۹۵۲ بود.
فعالیت‌های شغلی و اجتماعی
حسابی با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور، به ایران بازگشت و به پایه‌گذاری علوم نوین و تأسیس دارالمعلمین و دانشسرای عالی، دانشکده‌های فنی و علوم دانشگاه تهران، نگارش ده‌ها کتاب و جزوه و راه‌اندازی و پایه‌گذاری فیزیک و مهندسی نوین پرداخت.
اقدامات علمی و اجرائی
- اولین نقشه‌برداری فنی و تخصصی کشور (راه بندرلنگه به بوشهر)
- پایه‌گذاری اولین مدارس عشایری کشور
- پایه‌گذاری دارالمعلمین عالی (دانشسرای عالی)
- ساخت اولین رادیو در کشور
- راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران
- محاسبه و تعیین ساعت رسمی ایران
- پایه‌گذاری اولین بیمارستان خصوصی در ایران، به نام بیمارستان گوهرشاد
- شرکت در پایه‌گذاری فرهنگستان ایران و ایجاد انجمن زبان فارسی
- تدوین اساسنامه طرح تأسیس دانشگاه تهران
- پایه‌گذاری دانشکده فنی دانشگاه تهران
- پایه‌گذاری دانشکده علوم دانشگاه تهران
- پایه‌گذاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
- پایه‌گذاری مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران
- پایه‌گذاری سازمان انرژی اتمی ایران
- پایه‌گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران
- پایه‌گذاری مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها در شیراز
- مشارکت در پایه‌گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان
- پایه‌گذاری کمیته پژوهشی فضای ایران
- ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی کشور (در ساختمان دانشسرای عالی در نگارستان دانشگاه تهران)
- تدوین اساسنامه و تأسیس مؤسسه ملی استاندارد
- تدوین آیین‌نامه کارخانجات نساجی کشور و رساله چگونگی حمایت دولت در رشد این صنعت
- پایه‌گذاری واحد تحقیقاتی صنعتی سعدایی (پژوهش و صنعت در الکترونیک، فیزیک، فیزیک اپتیک، هوش مصنوعی)
- راه‌اندازی اولین آسیاب آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور
- ایجاد اولین کارگاه‌های تجربی در علوم کاربردی در ایران
- ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در کشور
- تأسیس واحد تحقیقاتی صنعتی سعدایی (۱۳۶۱)
- تشکیل و ریاست کمیته پژوهشی ایران (۱۳۶۰)
- مؤسس دبیرستان انرژی اتمی ایران (۱۳۶۹)
جوایز و افتخارات
محمود حسابی به زبان‌های عربی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی تسلط کامل داشت. او در مطالعات و پژوهش‌های خود از زبان‌های سانسکریت، لاتین، پهلوی، یونانی، ایتالیایی، روسی و ترکی نیز استفاده کرده است. دکتر حسابی در سال ۱۳۴۹ عنوان "استاد برجسته دانشگاه تهران" را دریافت کرد. در سال ۱۳۶۶ در کنگره ۶۰ سال فیزیک ایران که به مناسبت بزرگداشت ایشان برگزار شد از خدمات وی به عنوان پدر فیزیک ایران قدردانی شد. محمود حسابی همچنین نشان لژیون دونور فرانسه را از کشور فرانسه دریافت کرد
- ۱۳۴۹ - دریافت عنوان «استاد برجسته دانشگاه تهران»
- ۱۳۶۵ - برگزاری کنفرانس سالانه فیزیک در ایران
- نشان لژیون دونور فرانسه
همچنین وزارت راه و شهرسازی یکی از کشتی‌های ناوگان ایران را به نام محمود حسابی نام گذاری کرده‌است.
طرح تأسیس دانشگاه تهران
محمود حسابی در سن ۳۲ سالگی نخستین سرپرست دانشکده فنی دانشگاه تهران شد. محمدتقی توسلی استاد فیزیک دانشگاه تهران و یکی از شاگردان محمود حسابی در کتاب "زندگینامه علمی دکتر محمود حسابی" نقل می کند که در ابتدا محمود حسابی مخالف تاسیس دانشگاه بود ولی بعدا با استفاده از طرح های دانشگاه های فرانسه طرحی برای تاسیس یک دانشکده با پنج فاکولته نوشت و به علی‌اصغر حکمت داد. دکتر علی‌اصغر حکمت واژه ی دانشکده را به دانشگاه و فاکولته را به دانشکده تغییر داد، و با گرفتن قول از محمود حسابی برای سرپرستی دانشکده فنی، طرح را به تصویب مجلس ملی رساند.
در مورد نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران عقاید مختلف و متفاوتی وجود دارد و برای نمونه علی اکبر سیاسی در کتاب خود با نام گزارش یک زندگی، طرح تأسیس دانشگاه تهران را توضیح می‌دهد و نقشی برای محمود حسابی قائل نشده‌است. ضیاء موحد در مصاحبه‌ای ادعای نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران را کذب محض می‌داند. ضیاء موحد می‌گوید: «دکتر حسابی مسلماً خدمتگزار فرهنگ ایران و انسانی ایران‌دوست بود و به‌عنوان یک سناتور، از امکاناتش برای پیش‌بردن علم فیزیک در ایران استفاده کرد. این‌ها مسجل است و ما از این بابت به دکتر حسابی احترام می‌گذاریم. ولی دکتر حسابی، برخلاف ادعای پسرش، نابغه نبود.»
درگذشت
محمود حسابی در ۱۲ شهریور سال ۱۳۷۱ هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو درگذشت. آرامگاه (خانوادگی) وی در شهر تفرش قرار دارد.
موزه پروفسور حسابی
اندک زمانی پس از مرگ حسابی در سال ۱۳۷۲، خانه او تبدیل به موزه‌ای شد که در آن وسایل شخصی، مدارک علمی و تحصیلی، نشان‌ها و تقدیرنامه‌ها و عکس‌های قدیمی و متن نطق‌ها و نوشته‌ها در آن به نمایش گذاشته شده‌است. این موزه در خیابان تجریش، خیابان مقصودبیک قرار دارد. که در گذشته چهارراه حسابی نامیده می‌شد.
بحث پیرامون جایگاه علمی فرهنگی
پس از مرگ حسابی، در رسانه‌های ایران مطالبی غلوآمیز در خصوص آثار و جایگاه علمی وی و ارتباط وی با دانشمندانی چون آلبرت اینشتین منتشر شده‌است که مورد انتقاد برخی قرار گرفته‌است. از این مطالب می‌توان برای نمونه به طرح مسائل بدیهتاً نادرستی همچون: «همکاری و ارتباط وی با آلبرت انیشتین و مقاله مشترک آن دو»، «تنها شاگرد ایرانی انیشتین بودن»، «بزرگترین فیزیکدان ایران بودن»، «مرد علمی سال بودن»، «دارا بودن نظریه‌ای نوین و اثبات شده در علم فیزیک» و «تحصیل همزمان و تخصص در رشته‌های مختلف» اشاره کرد. همچنین دیدگاه وی دربارهٔ زنان (مانند الزام مادرش به حجاب کارکنان درمانگاه گوهرشاد و امتناع از اعطای بورس تحصیلی به آلنوش طریان) نقد شده‌است.
ایرج حسابی فرزند محمود حسابی در مصاحبه‌ای به مکاتبات پدرش با فیزیکدان زن فرانسوی و برنده نوبل فیزیک بنام دکتر لولا اشاره می‌کند درحالی‌که تاکنون تنها دو فیزیکدان زن موفق به دریافت نوبل فیزیک شده‌اند که درمیان آن‌ها نام چنین شخصی وجود ندارد.
برخی از چهره‌های دانشگاهی مانند رضا منصوریمهدی زارع و ضیاء موحد مبالغه دربارهٔ او را نکوهیده‌اند. برخی نیز مانند مهدی گلشنی ضمن نکوهش غلوهای زیاد دربارهٔ وی و البته نکوهش نقدهای تند، وی را فیزیک‌دانی متفکر دانسته‌است. ناصر مقبلی، استادیار و دستیار محمود حسابی نیز، خدمات حسابی را در پیشرفت و به روز کردن سپهر علمی ایران بسیار ارزنده شمرده و تلاش برای حفظ یاد او را درست می‌داند.
ایرج حسابی پسر محمود حسابی این نقدها را رد کرده‌است. وی در مصاحبه‌ای گفته‌است که پدرش هیچ عکسی با آلبرت انیشتین ندارد.
همچنین تصاویر منتسب به محمود حسابی در کنار آلبرت اینشتین در حقیقت مربوط به ریاضی‌دان اتریشی، کورت گودل است.
آثار
آثار به جای مانده از محمود حسابی در زمینه‌های فیزیک، زبان فارسی و پژوهش‌های فرهنگی شامل ۲۱ کتاب و مقاله‌است. برخی از مهم‌ترین آثار وی عبارتند از:
کتاب‌ها
- کتاب‌های فیزیک دبیرستان ۱۳۱۸.
- کتابی در تفسیر امواج دوبر در شش رساله، دانشگاه تهران ۱۹۴۶.
- کتاب دیدگانی فیزیک دانشگاه تهران ۱۳۴۰.
- کتاب قانون تأسیس دانشگاه تهران، ۱۳۱۲
- کتاب نام‌های ایرانی، ۱۳۱۹
- کتاب آیین‌نامه امور مالی دانشگاه تهران، ۱۳۳۳
- کتاب دیدگانی فیزیکی، دانشگاه تهران، ۱۳۴۰
مقاله‌ها
- مقاله ذرات پیوسته، در نشریه آکادمی علوم آمریکا ۱۹۴۷.
- مقاله اثبات نظری بیشتر بودن جرم ذرات شارژ شده به وسیله نور نسبت به الکترون (پیشنهاد تفسیر قانون جاذبهٔ عمومی نیوتون و قانون میدان الکتریکی ماکسول)، گزارش نشریه انجمن فیزیک آمریکا ۱۹۴۸.
- مقاله مدل ذرات بی‌نهایت گسترده، نشریهٔ فیزیک فرانسه ۱۹۵۷.
- «وندها و گهواژه‌های فارسی» ۱۳۶۸
- «فرهنگ حسابی» (انگلیسی به فارسی) ۱۳۷۲
| ر. | وزیر | وزارت‌خانه | ر. | وزیر | وزارت‌خانه | ||||||
| ۱ | محمدحسن لقمان‌ادهم، محمدعلی ملکی | بهداری | ۷ | حسنعلی فرمند، خلیل طالقانی | کشاورزی | ||||||
| ۲ | یوسف مشار، غلامحسین صدیقی | پست و تلگراف | ۸ | علی‌اصغر نقدی، مرتضی یزدان‌پناه | جنگ | ||||||
| ۳ | باقر کاظمی | امور خارجه | ۹ | فضل‌الله زاهدی، امیرعلائی، محمدابراهیم امیرتیمور کلالی ، صالح ، رام | کشور | ||||||
| ۴ | جواد بوشهری | راه | ۱۰ | محمدابراهیم امیرتیمور کلالی | کار | ||||||
| ۵ | محمدعلی وارسته، محمود نریمان | دارایی | ۱۱ | کریم سنجابی، محمود حسابی | فرهنگ | ||||||
| ۶ | علی هیئت، شمس‌الدین امیرعلائی | دادگستری | ۱۲ | شمس‌الدین امیرعلائی، علی امینی | اقتصاد ملی | ||||||
| وزیر مشاور: محمدحسن لقمان‌ادهم وزیر دربار: حسین علاء معاون پارلمانی نخست وزیر: حسین فاطمی کفالت نخست وزیری: باقر کاظمی | |||||||||||
منابع
- «ḤESĀBI, MAḤMUD – Encyclopaedia Iranica». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۱۸.
«به مناسبت هفدهمین سالروز درگذشت پروفسور دکتر سید محمود حسابی پدر فیزیک ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ https://web.archive.org/web/20180517073452/http://www.iranicaonline.org/articles/hesabi-mahmud. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۱۸.
- ↑ «زندگینامه: سید محمود حسابی (۱۲۸۱-۱۳۷۱)».
- ↑ حسابی، ایرج. استاد عشق، چاپ سی و پنجم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۸. ۹۷۸۹۶۴۴۲۲۰۹۷۵.
- ↑ تاریخ تولد نوشته شده در جعبه برگرفته از ویکی‌پدیای انگلیسی می‌باشد و با استفاده از وبگاه ساعت و تقویم رسمی ایران به هجری شمسی تبدیل شده‌است.
- ↑ بنیاد پروفسور حسابی.
- ↑ Encyclopædia Iranica,"ḤESĀBI, MAḤMUD بایگانی‌شده در ۱۷ مه ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine"
- ↑ رضا منصوری. «شیّادی زیر لوای نام مرحوم حسابی» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (پی‌دی‌اف) در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۰.
- ↑ محمدتقی توسلی (پاییز و زمستان ۱۳۹۱). «زندگینامه علمی دکتر محمود حسابی» (PDF). میراث علمی اسلام و ایران، سال اول، شماره دوم، صفحه 146.
- ↑ محمدتقی توسلی. «زندگی نامه ی علمی استاد دکتر محمود حسابی» (PDF). انجمن فیزیک ایران و انتشارات نیاز دانش = ۱۳۹۵.
- ↑ مجله راهنمای کتاب، شماره ۷ و ۸، سال ۱۲، مهر و آبان ۱۳۴۸، ص۳۴۰
- ↑ Iran Chamber Society
- ↑ «محمود حسابی». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۴ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ «سالشمار زندگی پروفسور دکتر محمود حسابی». روزنامهٔ جام‌جم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۰ فروردین ۱۳۹۰.
- ↑ «پروفسور محمود حسابی پدر فیزیک ایران». روزنامه آفتاب یزد. ۸۷/5/۸. دریافت‌شده در ۲۰ فروردین ۱۳۹۲.
- ↑ «محمود حسابی». کتابخانه دیجیتالی مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۶.
- ↑ دارالمعلمین و دانشسرای عالی با همت میرزا یحیی خان قره گوزلو وزیر معارف و صنایع مستظرفه تأسیس شد و حسابی همیاری نمود و توسعه داد.
- ↑ زارعی، فاطمه (۱۳۸۳). «مرد علم (درگذشت پروفسور محمود حسابی)». گلبرگ. تهران (۵۴): ۱۰۱. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ «استاد دکتر محمود حسابی رهگشای فیزیک نوین در ایران». کیهان فرهنگی. تهران (۴۳): ۱۲. مهر۱۳۶۶. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/861811
- ↑ محمد بهمن بیگی، مقاله دکتر حسابی: برپاکننده نخستین مدرسه سیار عشایری، نشریه حافظ، شماره ۹۰، بهمن ماه سال ۱۳۹۰
- ↑ «یادی از دکتر محمود حسابی». کلک. تهران (۳۱): ۱۹۸. مهر ۱۳۷۱. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ «یادی از دکتر محمود حسابی». کلک. تهران (۳۱): ۱۹۸. مهر ۱۳۷۱. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ زارعی (۱۳۸۳). «مرد علم (درگذشت پروفسور محمود حسابی)». گلبرگ. تهران (۵۴): ۱۰۱. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ «برخی از خدمات بی بدیل پروفسور حسابی به ایران زمین». روزنامه خراسان. ۱۷ مهر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ «استاد دکتر محمود حسابی رهگشای فیزیک نوین در ایران». کیهان فرهنگی. تهران (۴۳): ۶. مهر۱۳۶۶. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ «سید محمود حسابی». علوم و فنون. تهران (۶۵): ۶۰. شهریور ۱۳۸۲. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ همشهری ۹ اسفند ۱۳۸۱
- ↑ «معرفی». www.aehighschool.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۱.
- ↑ «ḤESĀBI, MAḤMUD». ایرانیکا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۱۸.
منبع داده شده (Ḥesābi, 2000, p. 8) است و نوشته شده‌است: For an account of his life and work, as well as a selection of his writings and a complete bibliography of his works, see Maḥmud Ḥesābi, Rāh-e mā, goftārhāʾi az Sayyed Maḥmud Ḥesābi, Tehran, 2000 (however, the foundation of a number of institutions attributed to Ḥesābi in pp. 6-8 and 187-90, should be checked against other reliable sources and documents).
- ↑ «نشهانها و مدارک بین‌المللی». بنیاد پروفسور حسابی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مه ۲۰۱۳.
- ↑ http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Légion_d%27honneur
- ↑ {{نشانی=https://ut.ac.ir/fa/page/3963/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AA%D9%82%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%84%DB%8C%7C}}
- ↑ محمدتقی توسلی. «زندگی نامه ی علمی استاد دکتر محمود حسابی» (PDF). انجمن فیزیک ایران و انتشارات نیاز دانش = ۱۳۹۵.
- ↑ محمدتقی توسلی (پاییز و زمستان ۱۳۹۱). «زندگینامه علمی دکتر محمود حسابی». شماره دوم دوفصلنامه میراث علمی اسلام و ایران.
- ↑ سیاسی، علی‌اکبر، گزارش یک زندگی، نشر اختران، تهران ۱۳۸۶
- ↑ «ضیاء موحد: تأسیس دانشگاه تهران ربطی به دکتر حسابی ندارد». تاریخ ایرانی. آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «مصاحبه ضیاء موحد در مشرق نیوز». مشرق نیوز. آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «موزه دکتر حسابی». موزه‌های تهران. دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ «آشنایی با موزه دکتر حسابی». همشهری آنلاین. دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ «سناتوری که ماشین حساب نداشت، روایت‌های «ایرج حسابی» از پدر». روزنامه شرق.
- ↑ «دشمنان پروفسور حسابی، دربارهٔ او دروغ می‌گویند». عصرایران.
- ↑ «زندگینامه: آلنوش طریان (1299- 1389)». همشهری آنلاین.
- ↑ «کرسی استادی «سوربن» را برای خدمت به کشورم رد کردم». فارس نیوز. دریافت‌شده در ۲۷ دسامبر ۲۰۰۷.
- ↑ «خودکشی خانم لولا». آپارات.
- ↑ «دارندگان جایزه نوبل فیزیک زن». مرکز آموزش استعدادهای درخشان.
- ↑ دربارهٔ دکتر حسابی، بزرگنمایی شده‌است (گفتگو با رضا منصوری)، عصر ایران
- ↑ مهدی زارع. «دکتر حسابی همچنان شایسته تقدیر است - نگاهی به دلایل رواج ضدعلم و شبه علم در رسانه‌های ایران». روزنامه اعتماد (بازنشر در وبگاه آفتاب).
- ↑ مهدی زارع. «دستاویزی برای توسعه شبه علم». روزنامه شرق.
- ↑ «فرزند دکتر حسابی، چهره پدرش را مخدوش می‌کند». عصر ایران. ۴ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «پروفسور حسابی، فیزیک‌دانی فکور و بزرگوار بود». عصر ایران. دریافت‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ ناصر مقبلی. «بزرگان خود را پاس بداریم». عصر ایران. دریافت‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «دشمنان پروفسور حسابی، دربارهٔ او دروغ می‌گویند». ۱۴ آبان ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۱۴ آوریل ۲۰۱۳.
- ↑ http://www.asriran.com/fa/news/238631/دشمنان-پروفسور-حسابی-درباره-او-دروغ-می-گویند
- ↑ جزیره دانش
- ↑ فیزیک سال اول دبیرستان
- ↑ فیزیک سال دوم دبیرستان
- ↑ فیزیک سال سوم دبیرستان
- ↑ A Strain Theory of Matter
- ↑ دیدگانی فیزیک
- ↑ قانون تأسیس دانشگاه تهران، ۱۳۱۲
- ↑ نام‌های ایرانی ، ۱۳۱۹
- ↑ آیین‌نامه امور مالی دانشگاه تهران، ۱۳۳۳
- ↑ دیدگانی فیزیکی، دانشگاه تهران، ۱۳۴۰
- ↑ Continuous Particles
- ↑ «Theoretical Evidence for the Existence of a Light-Charged Particle of Mass Greater than That of the Electron». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۳ فوریه ۲۰۱۱.
- ↑ Modèle de particule infinie