مجلس سنای ایران
مجلس سِنا بر اساس قانون اساسی مشروطه در سال ۱۲۸۵، به همراه مجلس شورای ملی یکی از دو مجلس قانونگذاری ایران بود که نخستین بار در سال ۱۳۲۸ در زمان محمدرضا پهلوی تشکیل شد و با پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ منحل گردید. از جمله وظیفه‌های این مجلس، تأیید مصوبه‌های مجلس شورای ملی بود. نیمی از نمایندگان مجلس سنا، انتصابی شاهنشاه بودند و نیم دیگر را مردم انتخاب می‌کردند. همچنین طبق قانون، نیمی از اعضای مجلس، از تهران و دیگر نمایندگان از دیگر استان‌ها بودند.
مجلس سنای شاهنشاهی مشروطهٔ ایران | |
|---|---|
| گونه | |
| گونه | شاهنشاهی مشروطه ایران |
| تاریخچه | |
| بنیادگذاری | ۱۲۸۵ (قانون اساسی) تشکیل شده در ۱۳۲۸ |
| انحلال | ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ |
| پسین | - |
نخستین جلسه | ۵ بهمن ۱۳۲۸ |
| ساختار | |
| کرسی‌ها | ۶۰ |
مدت دوره | ۴ سال |
| اختیارات | تأیید مصوبه‌های مجلس شورای ملی |
| انتخابات | |
نظام انتخاباتی سنا | ۳۰ تن انتخاب شاه و ۳۰ تن به انتخاب مردم |
آخرین انتخابات سراسری | ۱۳۵۴ |
| محل نشست‌ها | |
| تهران، خیابان سپه، کاخ سنا | |
| قانون اساسی | |
| قانون اساسی مشروطه | |
تاریخچه
مجلس سنا از آغاز مشروطیت تا سال ۱۳۲۸ خورشیدی تشکیل نگردید، اما از آن سال به بعد در هفت دوره، تشکیل شد. به موجب قانون اساسی مورخ ۱۲۸۵ حکومت ایران علاوه بر مجلس شورای ملی باید دارای مجلس دیگری به نام «مجلس سنا» باشد ولی به علت بعضی از مخالفت‌ها تا پایان سلطنت رضاشاه دربارهٔ این شاخهٔ قوه مقننه تصمیمی اتخاذ نگردید. پس از شهریور ۱۳۲۰ با اشغال ایران توسط متفقین و تبعید رضاشاه و سست شدن پایه‌های سلطنت پهلوی، مقالاتی در مطبوعات نوشته می‌شد و از دولت‌های وقت، تقاضای تشکیل این مجلس می‌شد و محمدرضا پهلوی نیز نسبت به تأسیس آن علاقه‌مند بود، تا این‌که در روز ۱۹ اردیبهشت ۱۳۲۷ دولت حکیمی لایحه تشکیل مجلس سنا را تقدیم داشت که با اعتراضات زیادی از سوی برخی از نمایندگان مجلس شورا روبه‌رو شد ولی بالاخره با تلاش عده‌ای از دولتمردان، اساسنامهٔ آن تدوین و به تصویب مجلس شورا و تأیید شاه رسید. تشکیل مجلس و اختیارات آن طبق اصول ۴۳، ۴۴، ۴۵ و ۴۶ متمم قانون اساسی پیش‌بینی شده بود. به موجب اصل ۴۳ قانون اساسی، تعداد نمایندگان مجلس سنا شصت نفر بوده که سی نفر از طرف مردم (پانزده نفر از تهران و پانزده نفر از شهرهای دیگر) و نیمی دیگر از سوی شاه (پانزده نفر از تهران و پانزده نفر از شهرهای دیگر) انتخاب می‌شدند که گروه اول، سناتورهای انتخابی و دسته دوم به سناتورهای انتصابی معروف بودند. انتخابات مجلس سنا در هر دورهٔ قانونگذاری، هم‌زمان با انتخابات مجلس شورای ملی شروع و اخذ رأی در یک روز انجام می‌شد. سناتورها باید شرایط خاصی را برای عضویت در مجلس سنا داشته باشند که به صورت اختصار بیان می‌شود: این اشخاص از بین نخست‌وزیران، وزرا، معاونین، استانداران، امرای بازنشستهٔ ارتش، استادان دانشگاه و قضات با داشتن ۱۵ تا ۲۰ سال سابقه و اشخاصی که دست‌کم ۳ دوره نمایندگی مجلس شورا را داشتند انتخاب می‌شدند.
در حقیقت، مجلس سنا به «مجلس شیوخ» معروف بود زیرا هر فردی که واجد شرایط مذکور نبود نمی‌توانست به مجلس سنا راه یابد و گفته می‌شود که گاهی هم برای این‌که اشخاص موردنظر واجد شرایط سناتوری شوند به‌طور موقت احکامی صادر می‌شد.
دوران قانونگذاری
مجلس سنا کلاً هفت دورهٔ قانونگذاری داشته‌است:
- اولین دورهٔ مجلس سنا: هم‌زمان با دوره شانزدهم مجلس شورای ملی در ۲۰ بهمن ۱۳۲۸ در تالار مجلس شورا گشایش یافت اما در سال ۱۳۳۱ هنگام نهضت ملی‌شدن نفت و قطع روابط سیاسی با بریتانیا و همچنین مخالفت مجلس سنا نسبت به انتخاب مجدد مصدق به نخست‌وزیری و سیاست وی در زمینهٔ نفت، محمد مصدق درصدد انحلال مجلس سنا برآمد و از ورود سناتورها به عمارت مجلس شورای ملی در بهارستان جلوگیری شد، به‌طوری‌که سناتورها جلسهٔ خود را در منزل محمدعلی نظام مافی تشکیل دادند. بدین ترتیب مجلس سنا تعطیل و پس از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دوباره تشکیل شد.
- دورهٔ دوم مجلس سنا: در ۲۷ اسفند ۱۳۳۲ آغاز و در ۲۵ اسفند ۱۳۳۸ خاتمه یافت.
- دورهٔ سوم مجلس سنا: در ۳ فروردین ۱۳۳۹ گشایش یافت و در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۴۰ به فرمان شاه منحل شد.
- دورهٔ چهارم مجلس سنا: پس از دو سال و اندی تعطیلی در ۱۴ مهر ۱۳۴۲ آغاز شد و در ۱۴ مهر ۱۳۴۶ خاتمه یافت (تا سال ۱۳۴۲ نمایندگان مجلس را کلاً مردان تشکیل می‌دادند ولی از این سال به بعد، بانوان به مجلس سنا راه یافتند و در همین زمان نیز عده‌ای از بانوان به نمایندگی مجلس شورا انتخاب شدند)
- دورهٔ پنجم مجلس سنا: در ۱۴ مهر ۱۳۴۶ گشایش و در ۹ شهریور ۱۳۵۰ خاتمه یافت.
- دورهٔ ششم مجلس سنا: در ۹ شهریور ۱۳۵۰ گشایش و ۱۶ شهریور ۱۳۵۴ خاتمه یافت.
- دورهٔ هفتم مجلس سنا: در ۱۷ شهریور ۱۳۵۴ افتتاح شد و با وقوع انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ مجلس سنا منحل شد.
رئیسان مجلس سنا
| دوره | رئیس(ها) | حوزهٔ انتخابیه | توضیحات | منبع |
|---|---|---|---|---|
| اول | سید حسن تقی‌زاده | تهران | اجلاسیهٔ اول تا سوم | |
| دوم | ابراهیم حکیمی | تهران | اجلاسیهٔ اول | |
| سید حسن تقی‌زاده | تبریز | اجلاسیهٔ دوم تا چهارم | ||
| محسن صدر | مشهد | اجلاسیهٔ چهارم تا ششم | ||
| سوم | محسن صدر | مشهد | اجلاسیهٔ اول و دوم | |
| چهارم | جعفر شریف‌امامی | تهران | اجلاسیهٔ اول تا چهارم | |
| پنجم | جعفر شریف‌امامی | تهران | اجلاسیهٔ اول تا چهارم | |
| ششم | جعفر شریف‌امامی | تهران | اجلاسیهٔ اول تا چهارم | |
| هفتم | جعفر شریف‌امامی | تهران | اجلاسیهٔ اول و دوم |
بنای مجلس سنا
به دلیل این که پیشتر، محلی برای تشکیل جلسات مجلس سنا در نظر گرفته نشده بود، در سال‌های نخستین، جلسات سنا در عمارت مجلس شورای ملی تشکیل می‌شد؛ ولی پس از انحلال مجلس در سال ۱۳۳۱ و گشایش دوباره آن در ۱۳۳۲ سناتورها به این فکر افتادند که هرچه زودتر محلی اختصاصی جهت مجلس سنا در نظر گرفته شود. بدین منظور برخی از سناتورها با تلاش بسیار و با موافقت محمدرضا شاه پهلوی کاخ علیرضا پهلوی را خریداری کردند و به مجلس سنا اختصاص دادند، و از اسفند ۱۳۳۳ به بعد جلسات سنا در آن‌جا تشکیل شد. اما چون در کاخ جدید نیز محل مناسبی برای ادارات، کتابخانه و سایر تشریفات مربوط وجود نداشت تصمیم گرفته شد ساختمان جدیدی در کنار کاخ علیرضا احداث شود. بدین ترتیب، ساختمان کنونی مجلس توسط حیدر غیایی معمار ایرانی، طراحی و ساخته شد. این بنا تا سال ۱۳۵۷ جهت جلسات مجلس سنا مورد استفاده قرار می‌گرفت.
پس از انقلاب ۱۳۵۷ و انحلال مجلس‌ها، در ابتدا ساختمان سنا برای تهیه ب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به محل برگزاری جلسه‌های مجلس خبرگان قانون اساسی تبدیل شد. پس از اتمام تدوین قانون اساسی نیز این ساختمان به مجلس شورای اسلامی اختصاص یافت و جلسات این مجلس تا سال ۱۳۸۰ در همین محل برگزار می‌شد. با تکمیل ساختمان جدید مجلس در میدان بهارستان، از این ساختمان تنها برای برگزاری برخی گردهمایی‌های دولتی و جلسات سالانهٔ مجلس خبرگان رهبری استفاده می‌شود.
جستارهای وابسته
- فهرست نمایندگان مجلس سنای ایران
- فهرست نمایندگان زن مجلس سنای ایران
یادداشت‌ها
- ↑ پس از استعفای تقی‌زاده در ۴ اردیبهشت ۱۳۳۶
منابع
- ↑ Donald Newton Wilber (2014). Iran, Past and Present: From Monarchy to Islamic Republic. Princeton University Press. p. 230. ISBN 1-4008-5747-3.
- ↑ خاطره‌های تاریخی: Historical memoy، ابراهیم صفایی، ص 168
- ↑ www.dsi.co.ir (۱۳۹۴-۰۸-۱۰). «مجلس سنا در آیینه تصاویر». www.iichs.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۲۸.
- ↑ فرهنگ قهرمانی، عطاالله. اسامی نمایندگان مجلس شورای ملّی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنینیه از ۲۵۰۸ تا ۲۵۳۶ شاهنشاهی. ص. ۳۳۶–۳۳۹.
- ↑ فرهنگ قهرمانی، عطاالله. اسامی نمایندگان مجلس شورای ملّی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنینیه از ۲۵۰۸ تا ۲۵۳۶ شاهنشاهی. ص. ۳۴۳–۳۵۷.
- ↑ فرهنگ قهرمانی، عطاالله. اسامی نمایندگان مجلس شورای ملّی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنینیه از ۲۵۰۸ تا ۲۵۳۶ شاهنشاهی. ص. ۳۶۴–۳۶۰.
- ↑ فرهنگ قهرمانی، عطاالله. اسامی نمایندگان مجلس شورای ملّی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنینیه از ۲۵۰۸ تا ۲۵۳۶ شاهنشاهی. ص. ۳۶۹–۳۷۶.
- ↑ فرهنگ قهرمانی، عطاالله. اسامی نمایندگان مجلس شورای ملّی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنینیه از ۲۵۰۸ تا ۲۵۳۶ شاهنشاهی. ص. ۳۸۰–۳۸۶.
- ↑ فرهنگ قهرمانی، عطاالله. اسامی نمایندگان مجلس شورای ملّی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنینیه از ۲۵۰۸ تا ۲۵۳۶ شاهنشاهی. ص. ۳۹۰–۳۹۶.
- ↑ فرهنگ قهرمانی، عطاالله. اسامی نمایندگان مجلس شورای ملّی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنینیه از ۲۵۰۸ تا ۲۵۳۶ شاهنشاهی. ص. ۴۰۰–۴۰۴.
- ↑ حجت امیری، الهام بادینلو (۲ تیر ۱۳۹۰). «کاخ سنا مدرنترین و باشکوهترین ساختمان ایران در دهه 40». کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. دریافت‌شده در ۳۰ مهر ۱۳۹۳.
- قاسم قاسم‌زاده، حقوق اساسی؛ کلیات حقوق اساسی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۲۶.
- عطاءالله فرهنگ قهرمانی، اسامی نمایندگان مجلس شورا و سنا، تهران، [بی نا، بی تا].
- مصطفی الموتی، ایران در عصر پهلوی؛ بازیگران سیاسی از بدو مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن،انتشارات پکا، ۱۳۶۸، ج ۴.
- خواندنیها، سال ۱۸، ش ۷۸، ص ۸–۹.
- قانون اساسی، خون‌بهای مجاهدین صدر مشروطیت ایران. [بی جا]، ابوالحسن سپاه منصور، ۱۳۲۸.