دامنه (فریدن)

شهر دامنه در طول تاریخ چندین بار جابجا شده‌است، در ابتدا محل تأسیس این شهر در دشت قهیز بوده و در ادامه در کنار امام زادگان عبدالله و ابراهیم که تا محل فعلی شهر دامنه حدود دو کیلومتر فاصله دارد مستقر شده‌است.

دامنه فعلی از اواخر دوره صفویه و اوایل دوره قاجار شکل گرفته و در دوره‌های مختلف مورد هجوم قرار گرفته‌است به صورتی که محمود افغان نیز به این سرزمین حمله و خساراتی را به آن وارد کرده‌است، همچنین در جنگی که بین «علیمردان خان» به پشتیبانی از «ابوتراب میرزا» نوهٔ دختری شاه سلطان حسین صفوی و از طرفی دیگر «ابوالفتح خان بختیاری» که ازجانب «شاهرخ شاه نادری» حاکم اصفهان، درگرفت؛ علیمردان خان مغلوب شد و دوباره تهیه سپاه دید و از کریم خان زند کمک طلبید و کریم خان زند که در یکی از بلوک ملایر سکنی داشت با نیروهای خود در چمن قهیز به علیمردان خان پیوست و از طرف دیگر ابوالفتح خان، سلیمان خان افشار و حسن قلی خان افشار و فتح علی خان افشار و سی چهل نفر دیگر از خوانین بختیاری با عساکر زیاد وارد اصفهان شده و از آنجا به دفع علی مردان خان به جانب قهیز شتافتند تلاقی فریقین رخ داد و شکست فاحشی از علیمردان خان یافته و به طرف شهر فراری شدند. این جنگ در روز بیستم جمادی‌الاولی سال ۱۳۶۰ هجری قمری رخ داد.

• آستان مقدس امامزادگان عبدالله و ابراهیم از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) که قطب مذهبی، گردشگری شهرستان فریدن می‌باشد.
• حمام قدیمی شهر دامنه با قدمتی بیش از ۱۰۰ سال از آثار باستانی به ثبت رسیده می‌باشد و اولین موزه شهرستان فریدن می‌باشد.
• تل‌های باقی‌مانده از دوران قدیم و زاغه‌های دوطبقه باقی‌مانده از وضعیت دامداری و کاربری نظامی- پناهگاهی در قدیم.
• آبشار «سیاه دره» و چشمه‌های فصلی حوض شاه.
• پارک جنگلی پرتیکان.
• پیست اسکی در ۱۲ کیلومتری شرق شهردامنه.
• دالانکوه مرتفع‌ترین کوه شهرستان و پنجمین قله مرتفع کشور که در سمت جنوب شهر دامنه واقع شده و ارتفاع آن حدود ۴۰۰۰ متر می‌باشد.
• حلقه چاه‌های کشاورزی و دشت عظیم قهیز که دورتادور شهر را فرا گرفته و در فصل بهار و تابستان با هوای مطبوع و زمین‌های کشاورزی سر سبز به یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های کشاورزی-گردشگری استان اصفهان تبدیل شده‌است…

ضلع جنوبی شهردامنه را دومین قلهٔ بزرگ بخش غربی استان یعنی دالانکوه دربرگرفته‌است. دالانکوه، کودالان یا دارابشاه یک قله در شرق شهرستان فریدن و جنوب منطقه کرون در مجاورت شهر دامنه است که به علت استفاده‌های فراوان مشهور است. ارتفاع دالانکوه از سطح دریا در حدود ۳۹۴۵ متر است. دالانکوه از اهمیت فراوانی برخوردار است. مجموعه این کوه‌ها یک زیست‌بومفوق‌العاده است. در بهار و تابستان دامنه‌ها و دشت‌های این کوه محل مناسبی برای چرای دام هاست. در اواسط بهار برف‌های باقی‌مانده از فصل زمستان شروع به آب شدن می‌کنند و چشمه‌های کوچک و بزرگ بسیار زیادی را پدیدمی‌آورند که پذیرای گردشگران و مهمانان زیادی می‌باشند. این چشمه‌ها که بزرگترین آن سیاه دره نام داشته و اولین سرچشمه شرقی زاینده رود محسوب می‌شود علاوه بر جنبهٔ گردشگری و استفاده دام و طیور در مصارف کشاورزی نیز بکار برده می‌شود.

1. قرار گرفتن این شهر در دامنه شیب دار کوه
2. ختم شدن نی زار دشت قهیز (در زمان‌های گذشته) در ابتدای شهر که در اصطلاح به آن «دُمِّ نی» یا آخر نیزار که با مرور زمان به دنبنه و به گویش لری بختیاری به (دُمِنه) تبدیل شده‌است.
3. قرار گرفتن شهر در راس و اولین شهر ورودی شرقی و مرکز سابق شهرستان فریدن.

در حال حاضر نیز آب آشامیدنی شهر از طریق سه حلقه چاه و به صورت کلر زنی و منبع تأمین می‌گردد.

از حیوانات وحشی در این منطقه خرگوش، روباه، شغال، گرگ، پلنگ، گراز، بز کوهی و از خزندگان لاک‌پشت، مارمولک، انواع مار دیده می‌شود. مار «کورال» که در این منطقه به مار جعفری مشهور است و نیز ماری زهر دار و دارای لکه‌های قرمز روی پوست خود دارد. از پرندگان می‌توان به باز، باشه، عقاب، تیهو، کبک، لک لک، کلاغ، زاغ، چلچله، چکاوک، سار و گونه نایاب بلدرچین نام برد.

شهر دامنه که به قولی شهر متحرک کشور نیز نام گرفته‌است از دوران شکل‌گیری با توجه به جنگ‌ها و لشکر کشی‌های مختلف سه بار جابجا شده و قدمت مکان فعلی این شهر به ۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد.

اما پیدا شدن شهری زیر زمینی در دامنه فعلی به گونه‌ای که با توجه به وسعت تخمین زده این شهر می‌توان دامنه را از این پس شهر دو طبقه ایران نامید.

بازیهای محلی مردم در قدیم که تا سه دههٔ اخیر نیز رونق داشت؛ شامل: لِک لِکی، اَلیچ بازی، دُرونه بازی، کمربند بازی، زو بازی، کفش پازنی، کُپولی، خَرُم گازگاز، از مَن داری، قائم بازی، پرتاب سنگ، وزنه‌برداری، کوزه برداری، مرده برداری، کوزول، سنگ زنی. این بازی‌ها مخصوص پسران و مردان بوده اما در خصوص بازی‌های دختران غیر از بازی‌هایی مانند خاله بازی و عروسک بازی و تاب بازی، «توتو عباسی» در بین دختران طرفدار فراوان داشت که به شرح آن می‌پردازیم: این بازی نه به وسیلهٔ خاص و نه جای وسیع نیاز داشت. حتی می‌شد در داخل خانه روی گل قالی آن را انجام داده و به این شکل که یک دایره به قطر یک متر یک‌نفره ایستاده و در حالی که دست‌ها را به صورت افقی می‌گرفت و با گفتن و تکرار عبارت «توتو عباسی، خدا منو نندازی» شروع به چرخش به دور خود می‌نمود و سپس چندی می‌ایستاد و چرخش را به جهت عکس انجام می‌داد و تا زمانی که پای او از دایره بیرون نمی‌رفت یا بر اثر دَوَران سر، به زمین نمی‌نشست بازی را ادامه می‌داد. در پایان برندهٔ بازی کسی بود که بیشترین چرخش و گردش را انجام داده بود. بازی‌های «دوز بازی» و «ریج جیله بازی» مخصوص کلیة اعضای خانواده بود که همه حتی در کنار یا روی کرسی با هم در آن شرکت می‌کردند و ریگ جیله به این شکل شروع می‌شود: ابتدا هر یک از اعضا سنگ‌های خود را در کف دست قرار می‌داد و پرتاب کردن به بالا با پشت دست آن‌ها را می‌گرفت. هر کس بیشترین سنگ را با پشت دست خود می‌گرفت آغازکننده بازی بود و به این عمل «یک من، دو من» می‌گفتند. بعد تمام سنگ‌ها را کف دست آغازکننده قرار می‌دادند و او همان کار اول را انجام داده و با سنگ‌هایی که در پشت دست او می‌ماند می‌توانست آن‌ها را دوباره به بالا پرتاب نموده و بگیرد و هم‌زمان بقیه سنگ‌ها را از زمین برمی‌چیند. در این عمل ظرافت خاصی بود که مثل دانه برچیدن مرغ از زمین انجام می‌شد. برنده یا برنده گان بازی بازندگان را با نیشگون تنبیه می‌کردن

شهر دامنه در طول تاریخ چندین بار جابجا شده‌است، در ابتدا محل تأسیس این شهر در دشت قهیز بوده و در ادامه در کنار امام زادگان عبدالله و ابراهیم که تا محل فعلی شهر دامنه حدود دو کیلومتر فاصله دارد مستقر شده‌است.

دامنه فعلی از اواخر دوره صفویه و اوایل دوره قاجار شکل گرفته و در دوره‌های مختلف مورد هجوم قرار گرفته‌است به صورتی که محمود افغان نیز به این سرزمین حمله و خساراتی را به آن وارد کرده‌است. حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ خانه زیر زمینی در این شهر و در زیر خانه‌های فعلی وجود دارد که تاکنون ۲۵ مورد از این خانه‌های زیر زمینی کشف شده و یک نمونه بعد از آماده‌سازی جهت بازدید عمومی باز گشایی شده‌است و در نوروز ۱۳۹۴ بیش از ۵۰۰۰ بازدیدکننده داشته‌است. تعدادی ازاین خانه‌های زیر زمینی از زیر زمین به هم راه داشته و تعدادی نیز به صورت دو طبقه حفر شده‌اند.

این خانه‌های زیر زمینی شامل یک دالان ورودی، هشتی، محل نگهداری گوسفند، محل نگهداری گاو، دالان ورود به حیاط مرکزی، حیاط مرکزی و تعدادی اتاق می‌باشد. در حیاط مرکزی چاه آب، حوض آب و سکوی نماز وجود دارد.

از جمله صنایع دستی که از زمان‌های گذشته تا به امروز در این شهر رایج بوده قالی بافی است. قالی‌های دست بافت زنان این شهر در نقش‌های متنوع «صولتی، ماهی، کربلایی بیگم، حوضی، هشت خوانی، شاه عباسی، ترنجی، سفره آردی، بوته سر کج، بادامی، خشتی، سینه ریز، درویشی، جنگلی، لیلی و مجنون، تخت جمشید» و نقش‌های دیگر می‌باشد که در کمال دقت و ظرافت بافته می‌شوند و از شهرت بسزایی برخوردار می‌باشند.

از دیگر صنایع دستی که در گذشته رایج بوده پارچه بافی و گلیم بافی است و از صنایع دستی که در حال حاضر رایج می‌باشد می‌توان به معرق، مشبک، هویه کاری، انواع بافتنی، گل‌سازی و… اشاره نمود.

شهر دامنه با توجه به دشت حاصلخیز و کم‌نظیر قهیز و همچنین سفره آب‌های زیرزمینی زیاد به یکی از قطب‌های کشاورزی استان اصفهان و کشور تبدیل شده‌است. محصولات دامنه که در حجم و کیفیت بالا تولید شده به تمام مناطق کشور و دنیا از جمله عراق. سوریه. قطر. ترکیه. روسیه. پاکستان. کویت و… صادر می‌شوند. پیشهٔ اکثر مردم دامنه از سالیان دور کشاورزی بوده وقدمت کشاورزی در این شهر هم پایهٔ قدمتِ خودِ شهر است.

محصولات تولیدی

از گذشته تاکنون محصولات متعددی در دشت دامنه کاشت می‌شده و در طول زمان با توجه به نیاز مردم این محصولات تغییر می‌کردند. عمده محصولات تولیدی یک دهه اخیر دامنه عبارتند از:

سیب زمینی

مهم‌ترین محصول تولیدی و استراتژیک دامنه سیب زمینی است. طبق روایات و منابع متعدد دامنه به اولین وبزرگترین تولیدکننده سیب کشور مشهور است. کشت سیب زمینی در این منطقه کاملاً به صورت مکانیزه انجام شده و با واردات بذرهای اصلاح شده و مینی تیوبرها از کشورهای مختلف از جمله فرانسه و هلندو المان و… به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان بذرهای اصلاح شده در کشور مبدل شده‌است.

پیاز

پس از سیب زمینی، پیاز تولیدی دامنه در حجم بسیار بالا (بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تن در سال) به بازار عرضه می‌شود می‌شود. بخش بسیار بزرگی از حمل و نقل کالایی غرب استان اصفهان در فصل تابستان مربوط به صدور پیاز دامنه است که به بسیار از مناطق کشور از جمله میدان‌های میوه و تره بار مراکز استان‌ها به ویژه تهران و بازارهای کشورهای اصراف صادر می‌شود.

چغندرقند

چغندرقند یکی دیگر از محصولاتی است در دشت قهیز دامنه کشت می‌شود. با توجه به باردهی زیاد چغندر و سهولت کاشت این محصول نیز چند سال است که در بین کشاورزان دامنه به محبوبیت رسیده و در مقیاس نسبتاً بالا کشت می‌شود. کاشت چغندر با همکاری کارخانه‌های تولید قند و شکر استان اصفهان انجام شده و این همکاری منجر به صنعتی تر شدن کشاورزی در دامنه شده‌است. هر سال ده‌ها هزار تن چغندرقند در دامنه برداشت می‌شود که از این نظر دامنه را به یکی از رکورد داران استان اصفهان تبدیل کرده‌است. البته با توجه به شرایط آب و هوایی فریدن کاشت چغندرقند به اندازهٔ پیاز و سیب زمینی در دامنه رونق ندارد.

ذرت شیرین و ذرت علوفه ای

ذرت و دانه‌های روغنی از دیگر محصولاتی است که در چند سال اخیر بسیار مورد استقبال کشاورزن دامنه و فریدن قرار گرفته و در دشت قهیز کشت می‌شود. شرایط آب و هوایی دامنه بسیار برای کشت ذرت مناسب است به همین دلیل از نظر وسعت کشت تقریباً ذرت را می‌توان چهارمین محصول دامنه نامید و حجم ان در حدودی است که تقریباً می‌توان گفت با وارد شدن ذرت دامنه به بازار علوفه قیمت ذرت افت چشمگیری پیدا کرده و و به علت کیفیت بالا تقاضا برای خرید محصول ذرت این منطقه زیاد می‌شود.

گندم

گندم به نوعی قدیمی‌ترین محصولی است که در دامنه کشت می‌شده اما در حال حاضر به دلیل کاهش قیمت و بهصرفه نبودن و از طرفی دیگر خشکسالی‌های پی در پی خیلی مورد استقبال کشاورزان دامنه قرار نمی‌گیرد. سیر نزولی سطح کشت گندم و جو در دامنه از ده سال پیش آغاز شد به‌طوری‌که امروزه کاشت این محصول تنها به صورت اندک در دامنه رونق دارد.

غیر از مصولات اشاره شده بالا، جو به صورت پاییزه و بهاره، یونجه، کاهو، کلم به صورت‌های بروکلی و گل وکلم معمولی، ذرت مکزیکی، سیب استامبولی، شلغم، چغندر لبویی، هویج، زعفران، موسیر کشت ارگانیک، گوجه، خیار، عدس. نخود و لوبیا، میوه جات سرد سیری ازجمله گردو و بادام و هلو و زردآلو و گیلاس و … در دامنه کشت و به بازار عرضه می‌شود که توضییح هرکدا به صورت خاصه، وقت شما خواننده عزیز را بسیار می‌گیرد.

• وب سایت شهرداری دامنه
• خبر فارسی
• پرتال اصفهان
• مرجع شهرهای ایران
• خبرگزاری مهر