سدیم هیدروژن‌کربنات
سدیم هیدروژن‌کربنات یا سدیم بی‌کربنات با فرمول NaHCO3 یکی از نمکهای سدیم در ترکیب با کربنیک اسید است که تنها یک اسیدی این ترکیب با سدیم جایگزین شده‌است. این ترکیب، بی‌بو و بی‌طعم است که کمی دارای خاصیت بازی است و به صورت پودر سپید یا بلورین است و به آن جوش شیرین می‌گویند. بی‌کربنات جاذب رطوبت و بوگیر است.
| سدیم هیدروژن‌کربنات | |||
|---|---|---|---|
|
| |||
Sodium hydrogen carbonate | |||
دیگر نام‌ها Baking soda bicarbonate of soda nahcolite sodium bicarbonate sodium hydrogencarbonate | |||
| شناساگرها | |||
| شماره ثبت سی‌ای‌اس | ۱۴۴-۵۵-۸ | ||
| پاب‌کم | ۵۱۶۸۹۲ | ||
| کم‌اسپایدر | ۸۶۰۹ | ||
| UNII | 8MDF5V39QO | ||
| شمارهٔ ئی‌سی | 205-633-8 | ||
| دراگ‌بانک | DB01390 | ||
| KEGG | C12603 | ||
| MeSH | Sodium+bicarbonate | ||
| ChEBI | CHEBI:32139 | ||
| ChEMBL | CHEMBL۱۳۵۳ | ||
| شمارهٔ آرتی‌ئی‌سی‌اس | VZ0950000 | ||
| کد اِی‌تی‌سی | B05,B05XA02 (WHO) QG04BQ01 | ||
| 4153970 | |||
| جی‌مول-تصاویر سه بعدی | Image 1 | ||
| |||
| |||
| خصوصیات | |||
| فرمول مولکولی | NaHCO 3 | ||
| جرم مولی | 84.007 g mol | ||
| شکل ظاهری | کریستال سفید | ||
| بوی | بدون بو | ||
| چگالی | 2.20 g cm | ||
| دمای ذوب | ۵۰ درجه سلسیوس (۱۲۲ درجه فارنهایت؛ ۳۲۳ کلوین) | ||
| دمای جوش | ۸۵۱ درجه سلسیوس (۱٬۵۶۴ درجه فارنهایت؛ ۱٬۱۲۴ کلوین) | ||
| انحلال‌پذیری در آب | 9 g/100 mL
69 g/L (0 °C) | ||
| انحلال‌پذیری | غیر قابل حل در اتانول | ||
| log P | -0.82 | ||
| اسیدی (pKa) | 10.329 6.351 (carbonic acid) | ||
| ضریب شکست (nD) | 1.3344 | ||
| داروشناسی | |||
| Routes of administration | تزریق وریدی دهانی | ||
| ترموشیمی | |||
| 102 J·mol·K | |||
آنتالپی استاندارد
تشکیل ΔfH298 | -948 kJ·mol | ||
| ترکیبات مرتبط | |||
| دیگر آنیون‌ها | سدیم کربنات | ||
| دیگر کاتیون‌ها | بی‌کربنات آمونیوم بی‌کربنات پتاسیم | ||
| ترکیبات مرتبط | سدیم بی‌سولفات سدیم فسفات | ||
| به استثنای جایی که اشاره شده‌است در غیر این صورت، داده‌ها برای مواد به وضعیت استانداردشان داده شده‌اند (در 25 °C (۷۷ °F)، ۱۰۰ kPa) | |||
 (بررسی) (چیست:  / ؟)
| |||
| Infobox references | |||
|
| |||
از این ماده برای متخلخل کردن خمیر نان نیز استفاده می‌شود.
فرآوری
بی‌کربنات سدیم بیشتر به وسیلهٔ فرایند سلوی ساخته می‌شود که همان واکنش کلرید سدیم، آمونیاک و کربن دی‌اکسید در آب است که بی‌کربنات سدیم به صورت رسوب به دست آمده پس از صاف کردن و خشک کردن با حرارت به کربنات سدیم تبدیل خواهد شد. سالانه نزدیک به ۱۰۰۰۰۰ تن جوش شیرین فرآوری می‌شود. (سال ۲۰۰۱) همچنین می‌توان با عبور دادن گاز از درون محلول جوشان کربنات سدیم خالص یا محلول هیدروکسید سدیم، بی‌کربنات سدیم را به شکل رسوب ته‌نشین شده به دست آورد.
ویژگی‌ها
جوش شیرین در آب یک آمفوتر است. یعنی در آب می‌تواند به عنوان اسید یا باز رفتار کند. رفتار اسیدی آن به سبب وجود هیدروژن در ترکیبش است که در صنایع مختلف به عنوان آزادکننده کاربرد دارد.
حلالیت
در دمای معمولی ۱۰٫۳ گرم از این ماده در ۱۰۰ گرم آب حل می‌شود. اما در اتانول به مقدار کم محلول است.
کاربرد
بیشترین استفاده از بی‌کربنات سدیم در فرآوری انواع بیکینگ پودر است. مقدار اضافی از خمیر جوش شیرین به‌طور مؤثر در پاک کردن و سائیدن سطوح می‌تواند استفاده گردد. در صنایع غذایی، تولید نوشابه‌های گازدار به عنوان منبع، صنایع پاک کننده‌های خانگی و در کپسول‌های اطفاء حریق به کار می‌رود. همچنین به عنوان باز دارنده در مواد منفجره استفاده می‌شود. در صنعت نساجی برای عمل آوردن نخهای پشمی و ابریشمی استفاده می‌شود. همچنین می‌تواند به عنوان پاک‌کننده و ساینده ملایم در صورتی که ایجاد حساسیت نکند برای زیبایی پوست بکار رود. ضمن آنکه جوش شیرین به عنوان یک مکمل خوراکی در جیره غذایی دام و طیور می‌تواند در جهت جلوگیری از اختلالات متابولیکی و تغذیه‌ای بکار برده شود.
کاربردهای بهداشتی
یکی دیگر از کاربردهای جوش شیرین در بهداشت بدن انسان است.
کاربرد پزشکی
در پزشکی کربنات سدیم به عنوان آنتی‌دوت داروهای ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای کاربرد دارد. {مدرک}
جوش شیرین در صنایع داروسازی برای تولید قرص های جوشان استفاده می گردد و طی فرایندی در حضور اسید و آب، موجب تولید گاز کربنیک می گردد.
کاربردهای صنعتی
صنعت نساجی و دباغی یکی از بارزترین مصارف سدیم بی کربنات در تولید پارچه‌های پشمی و ابریشمی است. صنعت نساجی، از جوش شیرین برای رنگرزی و چاپ پارچه استفاده وسیعی می‌کند. صنعت دباغی نیز بی کربنات سدیم را به عنوان یک عامل خنثی‌کننده مواد رنگرزی در فراینده رنگ استفاده می‌کند.
صنعت پلیمر جوش شیرین استفاده گسترده‌ای به عنوان کاتالیزور و تصفیه‌کننده در فرایند تولید پلیمرها و پلاستیک‌های پیچیده دارد.
لاستیک و پلاستیک به دلیل اینکه بی کربنات سدیم، دی اکسید کربن آزاد می‌کند بنابراین به عنوان عامل فوم ساز در فرایند تولید لاستیک و پلاستیک استفاده می‌شود. دی اکسید کربن آزاد شده برای کنترل شکل محصولاتی که از لاستیک و پلاستیک ساخته می‌شود کاربرد دارد.
در صنعت تولید پودرهای آتش‌نشانی نیز کاربرد فراوانی دارد.
ایمنی
خوردن این ماده بی‌ضرر است مگر اینکه به مقدار خیلی زیاد باشد. بوییدن آن ممکن است سبب سوزش بینی یا گلو شود. در اثر تماس با پوست‌های حساس ممکن است باعث خارش یا سوزش پوست شود. در اثر تماس با چشم ممکن است سبب ایجاد سوزش و سرخی در چشم شود.
استفاده از جوش شیرین در پخت همه نوع نان و شیرینی مضر است.
کسانی که ناراحتی معده دارند، نبایستی از فراورده‌هایی که در تولید آن‌ها از جوش شیرین استفاده شده و به‌طور مشخص، نباید از نان‌های پخته شده توسط جوش شیرین استفاده کنند. چرا که برای هضم غذا مضر است.
مصرف آرایشی
جوش شیرین یک لایه بردار قوی برای صورت است، همچنین از آن می‌توان برای برطرف کردن بوی بد بدن نیز استفاده کرد اما شاید مهم‌ترین اثر آرایشی-بهداشتی جوش شیرین درمان آفتاب سوختگی است که برای استفاده از آن کافی است در حمام آب گرم را باز کنید و نیم فنجان جوش شیرین به آن اضافه کنید تا یک لوسیون پوستی برای التیام آفتاب سوختگی داشته باشید.
منابع
- ↑ "Physical Constants of Inorganic Compounds". CRC Handbook, p. 4-85.
- ↑ "Aqueous solubility of inorganic compounds at various temperatures". CRC Handbook, p. 8-116.
- ↑ "Sodium Bicarbonate" (PDF). UNEP Publications. Archived from the original (PDF) on 16 May 2011. Retrieved 5 May 2012.
- ↑ Goldberg, Robert N.; Kishore, Nand; Lennen, Rebecca M. "Thermodynamic quantities for the ionization reactions of buffers in water". CRC Handbook. pp. 7–13.
- ↑ Zumdahl, Steven S. (2009). Chemical Principles 6th Ed. Houghton Mifflin Company. p. A23. ISBN 0-618-94690-X.
- ↑ Holleman, A. F. ; Wiberg, E. (۲۰۰۱)، Inorganic Chemistry، شابک ۰-۱۲-۳۵۲۶۵۱-۵
- ↑ اثرات مضر جوش شیرین در پخت نان در وبگاه تبیان
- Bishop, D. , J. Edge, C. Davis, and C. Goodman. Induced Metabolic Alkalosis Affects Muscle Metabolism and Muscle Metabolism and Repeated-Sprint Ability. Medicine and Science in Sports Exercise, Vol. 36, No. 5, pp. 807–813، 2004
پیوند به بیرون
- اینفوگرافیک: خواص جوش شیرین برای پوست (فارسی)
- دفترچهٔ ایمنی مواد (انگلیسی)