تنش تشعشعی
در مکانیک سیالات، تنش تشعشعی گونهای از شار تکانه اضافی میانگینگیری شده در عمق (و در زمان تناوب) است که بر اثر موجهای سطحی، ایجاد میشود. این تنش به صورت یک تنسور مرتبهٔ دوم رفتار میکند.
تنسور تنش تشعشعی نیروی اعمال شدهٔ اضافی ناشی از موج را توصیف میکند (انرژی موج). این نیرو، میانگین تکانه افقی میانگینگیری شده در عمق را در لایه سیال تغییر میدهد. در نتیجه، تغییرات در تنش تشعشعی باعث تغییر در متوسط تراز سطح آب و متوسط جریان میشوند.
تنسور تنش تشعشعی و بسیاری از روابط استخراج شدهٔ آن در زمینهٔ موجهای سطحی در سالهای ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۴ میلادی در مقالاتی توسط لانگت-هیگینز منتشر شدند.
اهمیت فیزیکی
تنش تشعشعی، نقش مهمی در توصیف و مدلسازی برخی از فرایندهای ساحلی دارد:
- خیزآب و فروآب موج: تنش تشعشعی به صورت فشار تشعشی در تراز سطح آزاد استخراج میشود. وجود تغییرات مکانی در تنش تشعشی، باعث تغییر در تراز سطح آزاد میشود که با نام خیزآب (افزایش تراز) و فروآب (کاهش تراز) خوانده میشود. این پدیده در ناحیه ساحلی که ارتفاع موج به دلیل شکست موج، کاهش مییابد، رخ میدهد.
- جریان ناشی از موج، بهویژه جریان موازی ساحل در ناحیهٔ ساحلی: به دلیل نزدیک شدن موج به ساحل به صورت مایل، کاهش ارتفاع موج در ناحیهٔ ساحلی باعث تغییر در مؤلفهٔ تنش برشی (Sxy) تنش تشعشعی در عرض ناحیهٔ ساحلی میشود. این پدیده، منجر به ایجاد جریانی موازی با ساحل ناشی از موج میشود که در انتقال رسوب (در جهت موازی ساحل) و مورفولوژی ساحلی ناشی از آن، اهمیت دارد.
- اندرکنش موج و جریان: در میدانهای متغیر جریان متوسط، میتوان مبادلهٔ انرژی میان موج و جریان متوسط را توسط تنش تشعشعی مدل کرد.
تعریف بر پایهٔ نظریهٔ موج خطی
انتشار موج یکبعدی
در انتشار موج یکبعدی، مؤلفهٔ دارای اهمیت تنسور تنش تشعشی، Sxx است که به صورت زیر تعریف میشود:
که در آن (p(x,z,t فشار سیال،
با بسط انتگرال بالا به کمترین مرتبه (مرتبهٔ دوم)، میتوان تنش تشعشعی Sxx را برای امواج متناوب از مشخصات موج سطحی با استفاده از نظریهٔ موج ایری محاسبه کرد:
که در آن cp سرعت فاز و cg سرعت گروه موج هستند. همچنین E متوسط چگالی انرژی موج میانگینگیری شده در عمق (مجموع انرژی جنبشی و پتانسیل) در واحد سطح افقی است. از نتایج نظریهٔ موج ایری، با تقریب مرتبهٔ دوم، متوسط چگالی انرژی برابر است با:
که در آن a دامنهٔ موج و H=2a ارتفاع موج است.
انتشار موج دوبعدی
در انتشار دوبعدی موج تنش تشعشعی
که در سیستم مختصات دکارتی (x و y و z):
که در آن
بسط مرتبهٔ دوم مؤلفههای تنسور تنش تشعشی برای یک موج متناوب پیشرونده به صورت زیر است:
که kx و ky مؤلفههای افقی بردار عدد موج k عمود بر تاج موج هستند.
اهمیت دینامیکی
تنسور تنش تشعشی یک کمیت مهم در توصیف اندرکنش دینامیکی میان موج و جریان است.
سرعت انتقال جرم
انتشار امواج باعث انتقال جرم در جهت انتشار موج میشود که تکانه موج نیز نامیده میشود. تکانه موج Mw در واحد سطح افقی در پایینترین مرتبهٔ تقریب، برابر است با:
که برای موجهای با شکل ثابت در جریان غیر چرخشی، دقیق است. در رابطهٔ بالا cp سرعت فاز نسبت به جریان متوسط است:
که σ بسامد زاویهای ذاتی مشاهده شده توسط ناظری که همراه متوسط جریان افقی حرکت میکند و ω بسامد زاویهای ظاهری یک ناظر ساکن است. اختلاف این دو بسامد (k.v) جابجایی دوپلر است.
تکانه افقی متوسط M در واحد سطح افقی، مقدار متوسط تکانه در عمق است:
اکنون سرعت انتقال جرم (u) به صورت زیر تعریف میشود:
پایستگی جرم و تکانه
نمایش برداری
نمایش برداری معادلهٔ میانگینگیری شدهٔ پایستگی جرم به صورت زیر است:
معادلهٔ میانگینگیری شدهٔ پایستگی تکانه افقی نیز به شکل زیر است:
که u ⊗ u نشان دهندهٔ ضرب برداری u در خودش است و τw متوسط تنش برشی باد در سطح آزاد و τb تنش برشی بستر است.
معادلههای بالا بر حسب تکانه افقی به صورت زیر در میآیند:
پایستگی انرژی
انرژی مکانیکی جریان در یک جریان غیر لزج پایسته است. البته انرژی متوسط حرکت نوسانی و انرژی جریان متوسط پایسته نیستند. متوسط انرژی حرکت نوسانی E، در رابطهٔ زیر صدق میکند:
که در آن ε نشان دهندهٔ اتلاف انرژی مکانیکی متوسط است. جملهٔ
- u E : انتقال انرژی موج توسط جریان متوسط
- cg E : انتقال انرژی موج توسط موج با سرعت گروه cg
در دستگاه مختصات دکارتی، معادلهٔ بالا برای انرژی متوسط نوسان جریان به شکل زیر تبدیل میشود:
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ Longuet-Higgins & Stewart (1964,1962).
- ↑ Battjes, J. A. (1974). Computation of set-up, longshore currents, run-up and overtopping due to wind-generated waves (Thesis). Delft University of Technology. Retrieved 2010-11-25.
- ↑ Mei (2003), p. 457.
- ↑ Phillips (1977), p. 68.
- ↑ Phillips (1977), p. 39.
- ↑ Dean, R.G.; Walton, T.L. (2009), "Wave setup", in Young C. Kim (ed.), Handbook of Coastal and Ocean Engineering, World Scientific, pp. 1–23, ISBN 981-281-929-0.
- ↑ Mcintyre, M. E. (1981), "On the 'wave momentum' myth", Journal of Fluid Mechanics, 106: 331–347, Bibcode:1981JFM...106..331M, doi:10.1017/S0022112081001626
- ↑ Phillips (1977), p. 40.
- ↑ Phillips (1977), pp. 23–24.
- ↑ Mei (2003), p. 453.
- ↑ Phillips (1977), pp. 61–63.
- ↑ Phillips (1977), pp. 63–65.
- ↑ Phillips (1977), pp. 65–66.
منابع
- Longuet-Higgins, M. S.; Stewart, R. W. (1960), "Changes in the form of short gravity waves on long waves and tidal currents", Journal of Fluid Mechanics, 8 (4): 565–583, Bibcode:1960JFM.....8..565L, doi:10.1017/S0022112060000803
- Longuet-Higgins, M. S.; Stewart, R. W. (1961), "The changes in amplitude of short gravity waves on steady non-uniform currents", Journal of Fluid Mechanics, 10 (4): 529–549, Bibcode:1961JFM....10..529L, doi:10.1017/S0022112061000342
- Longuet-Higgins, M. S.; Stewart, R. W. (1962), "Radiation stress and mass transport in gravity waves, with application to 'surf beats'", Journal of Fluid Mechanics, 13 (4): 481–504, Bibcode:1962JFM....13..481L, doi:10.1017/S0022112062000877
- Longuet-Higgins, M. S.; Stewart, R. W. (1964), "Radiation stresses in water waves; a physical discussion, with applications", Deep Sea Research, 11 (4): 529–562, Bibcode:1964DSROA..11..529L, doi:10.1016/0011-7471(64)90001-4
- Mei, Chiang C. (2003), The applied dynamics of ocean surface waves, Advanced series on ocean engineering, vol. 1, World Scientific, ISBN 9971-5-0789-7
- Phillips, O. M. (1977), The dynamics of the upper ocean (2nd ed.), Cambridge University Press, ISBN 0-521-29801-6