چابهار

اکثریت مردم شهرستان چابهار به زبان بلوچی صحبت می‌کنند. اکثریت ساکنین این منطقه اهل سنت هستند.

• بریانی

• تباهگ
• انواع مختلف نان مانند پراتا (نان روغنی)، شلو، بربری و …

• پکورا

در دوره قاجار در سال ۱۲۷۰ قمری، ابراهیم‌خان بهزادی بمی به حکومت بمپور انتخاب شد و در عصر حکمرانی او دولت وقت ایران بلوچستان را تصرف کرد. در سال ۱۲۸۱ قمری، ابراهیم‌خان قلعه محکم «ایرافشان» که تسخیرناپذیر به‌نظر می‌رسید را تصرف کرد و بدین ترتیب قدرت دولت مرکزی را تا نزدیکی کوهک و چابهار و گواتر توسعه داد. چابهار اما در سال ۱۲۸۹ قمری در تصرف اعراب مسقط قرار گرفت. انگلیسی‌ها و به‌ویژه شخص گلداسمیت که برای حکمیت مرزی بین ایران و منطقه کلات تحت نفوذ انگلیس منصوب شده بود نیز از ادعای اعراب مسقط بر چابهار پشتیبانی می‌کردند. برای جلوگیری از چنین تهدیداتی، دولت ایران دست به‌کار شد و ابراهیم‌خان در سال ۱۲۸۹ قمری بندر چابهار را تصرف کرد تا قدرت خود را بسط دهد.

در سال ۱۳۰۴ خورشیدی، دولت قاجار تلاش کرد حاکمیت خود را بر چابهار تثبیت کرده و سردار دین محمدخان داماد دوست محمدخان را سرکوب نماید. در گزارش فرمانده قسمت کرمان در دهم اسفند ماه ۱۳۰۴ به وزارت جنگ، بر ضرورت مقابله با دین محمدخان و ایجاد پادگان نظامی در چاه بهار و برقراری نظم در امور گمرک این شهر تأکید شده‌است. در این گزارش، به این موضوع نیز اشاره شده بود که ناآرامی‌ها در بلوچستان و به‌ویژه آشوب‌های دین محمدخان بر اثر سیاست دولت انگلیس است و دلیل این سیاست نیز بیم این دولت از اقتدار دولت مرکزی ایران در بلوچستان و به‌ویژه در چاه بهار است؛ اقتداری که می‌توانست نفوذ ایران در بلوچستان انگلیس را نیز امکان‌پذیر نماید. در سال ۱۳۰۷ خورشیدی، عملیات نظامی علیه دوست محمدخان آغاز شد و در بهمن ماه همان سال آخرین حکومت بلوچستان سقوط کرد. با حذف دوست محمدخان از معادلات سیاسی بلوچستان، قدرت دولت مرکزی در این ایالت، و از جمله در چابهار به‌طور کامل تثبیت شد.

در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی طرح جامع راه‌اندازی بندر چابهار آغاز شد و در همین راستا قراردادهایی نیز با پیمانکاران منعقد گردید. پس از انقلاب اسلامی، عملیات راه‌اندازی بندر پس از وقفه‌ای چند ساله این پروژه از سر گرفته شده و در سال ۱۳۶۲ عملاً به بهره‌برداری رسید البته تکمیل این پروژه تا چند سال بعد نیز ادامه پیدا کرد.

براساس پیش‌بینی محققان سازمان ملل در زمینه حمل و نقل بین‌المللی، حدود نیمی از حمل ونقل جهان میان خاور دور با سایر نقاط دنیا انجام می‌شود. از مجموع ۳ کریدور حمل ونقل جهانی که کارشناسان سازمان ملل برای این امر پیش‌بینی کرده‌اند، ۲ کریدور ازایران می‌گذرد و چابهار نقطه عبور جنوبی‌ترین کریدور شرقی–غربی جهان خواهد بود. این کریدور از «دروازه ابریشم» درچین آغاز می‌شود و قلب اقتصاد این کشور یعنی استان کانتون را تغذیه کرده و به سرزمین آسیای جنوب شرقی می‌پیوندد و پس از طی این مسیر وارد هندوستان شده و با پوشش مهم‌ترین شهرهای این ناحیه مانند کلکته، ناکپور، جایپور، حصیرآباد، کراچی و بن قاسم به چابهار می‌رسد.

بندر چابهار به دلیل موقعیت راهبردی، که نزدیک‌ترین راه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه (افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان) به آب‌های آزاد است از اهمیت فراوانی برخوردار است و سازندگی و سرمایه‌گذاری فراوانی در آن صورت می‌گیرد؛ از جمله ساخت اسکله و افزایش گنجایش بارگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیماو ساخت راه‌آهن به سوی آسیای میانه و احداث فرودگاه بین‌المللی. این بندر یکی از مهم‌ترین چهارراه‌های کریدور شمال-جنوب بازرگانی جهانی است. . چابهار دارای چند منطقه یا بخش است:

• بخش قدیمی و جدید شهر چابهار
• بخش ساحلی لنج‌های ماهیگیران که در منطقه قدیمی شهر و همچنین در ساحل کنارک نزدیک به فرودگاه می‌باشد.
• منطقه آزاد تجاری و صنعتی با ۱۴۰ کیلومتر مربع مساحت خود شامل ۹ پیکره می‌شود الف: بخش مسکونی ب- بخش سوله‌ها، انبارها و تولیدات کارگاهی ج: بخش شهرک‌های صنایع مانندمجتمع پتروشیمی مکران و مجتمع فولاد، و پروژه‌های بزرگ ملی مانند شهرک انرژی‌های پاک شهرک صنایع خودرو شهرک صنایع غذایی شهرک شیلات و …
• اسکله بارگیری و تخلیه بار شامل الف: اسکله قدیمی شهید کلانتری ب: اسکله جدید خاتم الانبیا (شهید بهشتی)

تمام این مناطق در پیرامون خلیج چابهار واقع شده‌است .منطقه آزاد چابهار با مساحت ۱۴ هزار هکتار در منتهی‌الیه جنوب شرقی ایران در ۲۵ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و ۶۰ درجه و ۲۷ دقیقه طول شرقی در شرق خلیج چابهار و در کنار آب‌های دریای عمان قرار دارد. این منطقه به‌وسیله شبکه حمل و نقل زمینی و هوایی از شمال به کشورهای آسیای میانه و افغانستان، از شرق به پاکستان و از جنوب به اقیانوس هند اتصال می‌یابد. دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد و قرارداشتن در خارج از خلیج فارس و همین‌طور عدم آسیب‌پذیری در مواقع بروز بحران، موقعیت استراتژیکی را برای ایجاد یک گذرگاه ارتباطی بین کشورهای آسیابی میانه و سایر کشورهای جهان فراهم آورده‌است. بنا بر نظر سازمان ملل، چابهار یکی از مهم‌ترین راه‌های کریدور شرق-غرب و جنوبی‌ترین راه این کریدور است.

موقعیت جغرافیایی و وسعت

بندر چابهار به سبب قرار گرفتن در نزدیکی منطقه استوایی، از تغییرات دمای اندکی در فصول مختلف سال برخوردار است. بندر زیبای چابهار گرچه شاید در نخستین نگاه، ناحیه ای محروم وفاقد جاذبه‌های گردشگری و پیشینه تاریخی به نظر آید؛ اما واقعیت آن است که این ناحیه دارای بهترین کرانه اقیانوسی کشور و معتدل‌ترین هوای جنوب کشور است.

چابهار مهم است؛ نه فقط چون یکی از پررونق‌ترین مناطق آزاد ایران به حساب می‌آید، نه فقط چون تنها بندر اقیانوسی کشور است؛ نه فقط چون یکی از بهترین مناظر دنیا را دارد… چابهار مهم است چون بهشتی از ناشناخته هاست که هر گردشگری را شیفته زیبایی‌هایش می‌کند.

شهرستان چابهار با مساحتی حدود ۱۷۱۵۵ کیلومتر مربع در منتهی‌الیه جنوب شرقی ایران در کنار آب‌های گرم دریای عمان و اقیانوس هند قرار گرفته‌است. این شهرستان از جانب شمال به شهرستان قصرقند و از جنوب به دریای عمان و از شرق به شهرستان دشتیاری و از غرب به شهرستان کنارک محدود است.

بندر چابهار-مرکز شهرستان- با وسعتی بالغ بر ۱۱ کیلومتر مربع در ارتفاع ۷ متر از سطح دریا قرارگرفته‌است و در ۶۰ درجه و ۳۷ دقیقه طول شرقی و ۲۵ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. فاصله هوائی شهرستان چابهار تا تهران ۱۴۵۶ کیلومتر و فاصله زمینی از طریق جاده ایرانشهر- کرمان ۱۹۶۱ کیلومتر است. فاصله بندر چابهار تا مرکزاستان ۷۳۸ کیلومتر می‌باشد. این شهرستان حدوداً دارای ۳۰۰ کیلومتر مرز آبی در دریای عمان می‌باشد.

بندر چابهار هم‌عرض جغرافیایی بندر میامی در شبه‌جزیره فلوریدای آمریکا است و دارای شرایط آب و هوایی کاملاً همانند بندر میامی است. چابهار در ۲۲۸۶ کیلومتری تهران قرار گرفته‌است. فاصله آن تا زاهدان ۷۲۱ کیلومتر و تا بندر کراچی ۹۰۰ کیلومتر است.

خلیج چابهار با بریدگی طبیعی و استثنایی خود، بزرگ‌ترین خلیج ایران در پیرامون سواحل دریای عمان به‌شمار می‌رود و نزدیکترین آبراه به اقیانوس هند است. چابهار از تیرماه تا اوایل شهریور تحت تأثیر بادهای سرد قطب جنوب است که در اصطلاح محلی به آن بادهای ۱۲۰ روزه می‌گویند.

زمینهای کنار دریا و کنار رود را بار می‌گویند رود بار دریا بار در نوشته‌ها بسیار است و شادروان دهخدا بدان پرداخته - نظر غالب این است که نام چابهار تغییریافتهٔ چهاربهار است چرا که این منطقه همیشه آب و هوای بهاری دارد. نظر دیگر این است که چون در قدیم مردم چابهار به این بندر چه بار می‌گفتند (به این دلیل که از مسافران می‌پرسیدند که چه باری دارند)، پس چابهار تغییریافتهٔ «چه بار» است. چابهار در گویش محلی مردم این منطقه به کسانی گفته می‌شود که در اطراف چاه آب سکنی گزیده‌اند. در شهر چابهار جهت تأمین آب مورد نیاز مردم در زمان قدیم از چاه‌هایی که مردم حفر می‌کردند استفاده می‌شده‌است و «چَه» به‌معنای چاه آب و «بار» به‌معنای پیرامون. این اصطلاح به‌مرور زمان با ورود غیر بومیان به شهر و توسعه آن به چابهار و چهار بهار تغییر یافته‌است.

همجواری منطقهٔ آزاد چابهار با دریا، نزدیکی به مدار رأس‌السرطان و قرار گرفتن در مسیر بادهای موسمی شبه‌قاره هند و جبهه‌های استوایی موجب گردیده که دارای آب و هوایی گرمسیری و معتدل با رطوبت نسبی باشد. این منطقه گرمترین نقطه کشور در زمستان و خنک‌ترین بندر جنوبی ایران در تابستان است. متوسط دمای بیشینه (در خرداد ماه) طی یک دوره ۷ ساله ۳۱ درجه سانتیگراد، متوسط دمای کمینه (در دی ماه) ۱۹ درجه سانتیگراد، و متوسط دما در طول سال ۲۴ درجه سانتیگراد است. حداقل رطوبت نسبی ۶۰ درصد و متوسط رطوبت نسبی ۷۰ درصد گزارش شده‌است. متوسط بارندگی سالانه کمتر از ۲۰۰ میلی‌متر در سال است که ۶۴ درصد آن در زمستان می‌بارد.

به‌طور کلی آب و هوای چابهار دارای کمترین تغییرات در فصول چهارگانه سال است و درجه رطوبت تنها در دو ماه از سال (اردیبهشت و خرداد) بالا می‌رود. برای مثال، هوای شهر چابهار در تابستان از تهران خنکتر است. گوادر در شرق چابهار با وزش همیشگی نسیم و باد معروف است و واژه گوادر یعنی جایی با وزش باد چرا که بلوچ‌ها به باد «وا» می‌گویند. بندری با همین نام یعنی گوادر در جنوب پاکستان نیز وجود دارد. آنچه کمی برای مسافران و برخی ساکنان چابهار آزار دهنده است شرجی بیش از حد هواست که باعث سنگینی و کسلی بدن می‌شود.

• تالاب صورتی چابهار، یکی از جاذبه‌های خاص طبیعی ایران وچابهار به‌شمار می‌رود که به‌دلیل رنگ صورتی‌اش از سایر دریاچه‌ها و تالاب‌ها متمایز است.
• خلیج چابهار با جلوه‌های طلوع و غروب خورشید در دریا.
• در کناره‌های دریای عمان و در قسمت جنوبی شهرستان چابهار صخره‌های بزرگی در اثر پیشروی آب دریا و فرسایش سنگ‌های رسوبی به‌وجود آمده که چشم‌اندازی زیبا را ایجاد کرده‌است.
• بندر چابهار دارای دو اسکله بزرگ به‌نام‌های اسکله شهید کلانتری و اسکله شهید بهشتی با ظرفیت تخلیه و بارگیری ۱۵ تا ۱۰۰ هزار تن است.
• در چابهار چندین اسکله صیادی وجود دارد که سه اسکله صیادی تیس، رمین و بریس از بقیه دیدنی‌تر هستند. اسکله تیس در محوطه منطقه آزاد و رمین در ۱۰ کیلومتری و بریس در ۶۰ کیلومتری چابهار قرار دارد.
• در بین دشت کهیر و تنگ و در ۲۰ کیلومتری روستای کهیر در مسیر جاده تنگ گالک به‌فاصله چند کیلومتر سه تپهٔ کوچک گل‌فشان به ارتفاع ۱۰ تا ۲۰ متر وجود دارد که دو تای آنها مثل یک تپه معمولی بوده و از چندین سال پیش غیرفعال شده‌است و سومی مثل یک آتشفشان فعال می‌باشد و از دهانه آن گل سرد طوسی‌رنگی تراوش می‌شود. مجتمعی تفریحی در کنار این تپه درحال ساخت است.
• تالاب لیپار در ۱۵ کیلومتری شهر چابهار بعد از روستای رمین در مسیر جاده ساحلی گواتر و در تنگه‌ای بین صخره‌های مشرف به دره‌ای سبز قرار دارد. روستای لیپار بالای تالاب و در میان سبزه‌زارها قرار دارد. در میان دو کوه که فاصله چندانی با هم ندارند آب‌بندی ایجاد شده که آب‌های سرگردان اطراف را جمع می‌کند و به آبگیری به‌طول ۱۴ کیلومتر تبدیل شده‌است. در این آبگیر انواع بوته‌ها و درختچه‌ها از نوع گز، کلیر و چش منطقه‌ای با اکوسیستم خاصی را به‌وجود آورده‌است. پرندگانی چون چنگر، فلامینگو، کشیم، انواع حواصیل، طاووسک، باقرقره، تیهو، عقاب دشتی و خوتکا در منطقه دیده می‌شوند.
• انجیر معابد (لور لول)، و به زبان محلی «کرگ»، درخت بزرگی است که در نوار ساحلی چابهار می‌روید. در آن شیره سفید رنگی جریان دارد و از درختان تیره کائوچوئی به‌شمار می‌آید. تاج این درخت بزرگ و پهن است و از انشعابات آن ریشه‌های نابجا می‌روید. پوست درخت صاف و خاکستری، برگ‌هایش بیضی شکلِ ساده و درشت است و میوه‌های آن نارنجی رنگ و به درشتی فندق و قابل خوردن است. عموماً این درختان دارای قدمتی بالای صد سال هستند و اکثراً در نزدیکی زیارتگاه‌ها قرار دارند یا قبلاً زیارتگاه بوده‌اند. درحال حاضر این نوع درخت در روستاهای رمین، تیس، کوپان، اپکان، ماشی و لیپار وجود دارد.
• در ناحیه ساحلی خلیج گواتر به‌ویژه در خور باهو و در نزدیکی محلی که رودخانه باهوکلات به دریای عمان می‌ریزد، جنگلی درختان حرا وجود دارد. حرا درختچه‌ای است که در مرداب‌های نواحی گرم سواحل عربستان، مصر و جنوب ایران از جمله شهرستان چابهار می‌روید. از مشخصات درخت حرا این است که دانه‌اش بر روی درخت مادر رشد اولیه را طی کرده و سپس نهال جوان از درخت جدا شده و به مرداب می‌افتد. برگ‌های حرا با دوام است و ظاهرش بیضوی‌شکل و منتهی به یک خامه باریک می‌باشد. قسمت مورد استفاده پوسته شاخه آن می‌باشد.

• رودخانه باهوکلات در ۹۰ کیلومتری شرق چابهار به خلیج گواتر و دریای عمان سرازیر می‌شود. این رودخانه به‌ویژه به‌دلیل اینکه زیستگاه تمساح ایرانی و گاندو است از نظر گردشگری اهمیت دارد.
• کوه‌های بدبوم یا مریخی نیز یکی از مناظری است که به‌موازات ساحل از منطقهً کچو تا خلیج گواتر کشیده شده‌اند و از پدیده‌های ژئومورفولوژی این ناحیه هستند.
• مجتمعی تفریحی - علمی موسوم به مجتمع نجوم در جاده ساحلی چابهار - بریس درحال ساخت است. این مجتمع که در خاورمیانه بی‌نظیر است به‌علت موقعیت مکانی خاص خود برای منجمان قابل توجه می‌باشد.
• کوه‌های مینیاتوری چابهار که در مسافتی به‌طول ۴۰ تا ۵۰ کیلومتر از چابهار در مسیر گواتِر قرار دارند.
• جزیره شیطان که در دو کیلومتری شرق روستای پسابندر واقع شده و ظاهری صخره‌ای دارد.
• ساحل شب‌تاب چابهار یکی دیگر از مکان‌های دیدنی چابهار است که با قدم گذاشتن در آن در فصل‌های پاییز و زمستان با این پدیده مواجه خواهید شد.
• ساحل درک نیز که کویر به دریا می‌رسد یکی از زیباترین سواحل ایران است که در نزدیکی چابهار است

• مسجد جامع تیس

ویرانه‌ها

• ویرانه‌های تیس در بخش مرکزی دهستان کمبل سلیمان آثاری از ویرانه‌های قدیمی در دره تیس باقی است
• در محوطه باستانی کنارک در شمال غربی و جنوب شرقی کنارک ابزاری از دوران پارینه سنگی میانی بدست آمده که در یک سطح صاف به صورت پراکنده پخش شده‌اند و شبیه ابزار شمال غربی ایران و ابزار لادیزی می‌باشند و به آثار دوران پارینه سنگی شبیه هستند. در بخش جنوب شرقی ابزاری بدست آمده که در کنار آن‌ها مقداری سفال ساده و منقوش مربوط به هزاره چهارم و اوایل هزاره سوم قبل از میلاد دیده می‌شود.
• بر فراز کوه شهباز بند آثار حصاربند و پی بندهای ساختمان و آثار شهرنشینی و خانه‌های مسکونی باقی‌مانده‌است. بنا بر باور بومی‌ها برفراز این کوه بازهای شکاری شاه تربیت می‌شده‌اند.
• شیرک سنت در شمال و شمال شرقی دره تیس واقع گردیده و دارای اثر دیواری است که از دیواری است که از پیروز گت عظیم‌تر و قطورتر به‌نظر می‌آید و شاید شهرک یا آبادی کوچکی در دره تیس بوده‌است.

قلعه‌ها

• قلعه تیس (قلعه پرتغالی‌ها) در ۵ کیلومتری شمال غربی چابهار، در روستای تیس قرار دارد. این قلعه از دوران اسلامی است و شماره ثبت ملی آن ۵۵۵ است.
• قلعه پیروز گت در بخش مرکزی پنج کیلومتری شمال غربی چابهار در روستای تیس قرار دارد. این اثر از دوره اشکانیان و ساسانیان است. این قلعه بر فراز تپه‌ای در وسط دره تیس واقع است. ارتفاع تپه از ارتفاع دو رشته کوه اطراف تپه بیشتر نیست.
• قلعه بلوچ گت در بخش مرکزی ۵ کیلومتری شمال غربی روستای تیس قرار دارد. این قلعه بر بالای کوهی مرتفع قرار گرفته‌است آثار دیوار قلعه و یک برج دیدبانی از آن بر جای مانده‌است بقایای دو مقبره هرمی شکل برجسته که با سنگ و ساروج بنا گردیده‌اند و از نوع مقابر اسلامی می‌باشند دیده می‌شود.
• قلعه انوشیروان سنگان در بخش دشتیاری دهستان باهوکلات دو کیلومتری روستای سنگان قرار دارد. قدمت آن ۳۰۰ سال است. این قلعه بر فراز کوهی قرار گرفته‌است. نوشیروان خان از قوم گیچکی ساکن در گیچ حدود ۳۱۱ سال پیش به باهوکلات مهاجرت کرده و قلعه را ساخته‌است.
• قلعه باتل در دبستان پلان روستای گتیگ بر روی تپه خاکی قرار دارد. لایه‌های سنگ عظیمی بر روی تپه نمایان است که با فرسایش خاک زیر آن‌ها خالی شده‌است. آثاری از فسیل حیوانات و صدفهای دریایی در محل دیده می‌شود که بیانگر این است در سالیان کهن این ناحیه جزئی از دریا بوده‌است. در قسمت بالای کوه پاره‌هایی از ظروف سفالی جلب نظر می‌کند. آثاری از برج و باروها دیده می‌شود که به مرور زمان به کلی تخریب شده‌اند که تنها خرابه‌ای از آن باقی‌مانده‌است.

در محل آثاری از یک چاه به قطر یک متر و سی سانتیمتر و به شکل دایره در دل کوه کنده شده‌است دیده می‌شود.

• در پنج کیلومتری شمال غربی روستای تیس آثار بارویی که چندین کیلومتر طول دارد و دره را از غرب به شرق دربرگرفته وجود دارد که به فیل‌بند معروف است. این دیوار عظیم با سنگ گچ و ساروج ساخته شده‌است. مردم محلی بر این باورند که سطح نزدیک خط‌الراس این رشته کوه محل نگهداری فیل‌های شاه بوده و فیل بانان در آن جا فیل تربیت می‌کرده‌اند. در حال حاضر در طول رشته کوه فیل بند آثار پی‌ها، بندها و حفره‌ها و چا ه‌هایی وجود دارد که احتمال می‌رود شهر قدیمی تیس، تأسیسات ساختمانی، بازرگانی، شهری، انبارها و سراهای مشهورش در قسمت قدیمی و بر فراز ارتفاعات سراسری دره تیس قرار داشته و دره تیس محل زراعت و دامنه آن محل دفن اموات بوده‌است.

گورستان‌های تاریخی

• مقابر جنانی گچ در روستای تیس در دامنه کوه پیل بند در جنوب دره تیس واقع است. جنانی کچ محلی است که بنا بر باور مردم محل سکونت جن‌ها بوده‌است. مقابر جنانی کچ در یک سرازیری ملایم قرار دارند این مقابر با مقابر سیراف بوشهر شبیه هستند. با این تفاوت که تعداد قبرها کمتر و جهت آن‌ها تقریباُ شمالی جنوبی یا شمال شرقی جنوب غربی است. در میان قبرها چند قبر ایستاده بچشم می‌خورد و یک مقبره پلکانی با سرپوش صندوقچه‌ای از سنگ وگچ به صورت نیمه سالم بدون لوحه و تزئینات خارجی وجود دارد که به نظر می‌رسد از دوران اسلامی یا جدید باشد. تقریباً حدود ۲۰۰ قبر کهن درمحوطه قدیمی آن وجود دارد.
• محوطه باستانی دمب کوه در حدود ۹۰ کیلومتری شمال شرقی چابهار در بخش دشتیاری در فاصله ۵/۲ کیلومتری روستای بلور مچی در ناحیه باهوکلات قرار گرفته‌است.

در این محوطه باستانی حدود ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ تدفین تخمین زده می‌شود که این قبور به شکل اتاقک‌هایی به اندازه‌های ۱×۱ و ۲×۵/۱ و ۲×۲ متر بنا گردیده‌اند.

• گورستان تپه نهادی در پنج کیلومتری چابهار روستای تیس در دامنه کوه فیل بند و در جنوب تیس در یک زمین با شیب ملایم قرار دارد. تعداد این قبرها زیاد نیست ولی سه مقبره در کنار هم قرار دارند که دو قبر بزرگ در دو طرف و یک قبر کوچک در میان آن‌ها واقع شده‌است. جهت آن‌ها شمالی جنوبی و شیب آن‌ها رو به شمال است، بنابراین سرمرده‌ها در جهت جنوبی شمالی واقع است. هر سه قبر در سنگ کنده شده‌اند. احتمالاُ این مقابر متعلق به اعضای یک خانواده هستند که در یک حادثه از بین رفته‌اند چنین مقابری به صورت خانوادگی و دسته جمعی در قبرستان‌های کارتار در لبنان دیده شده‌است.
• گورستان قدیمی دشتیاری در بخش دشتیاری قرار دارد. سر آوریل اشتین در ۱۹۳۲ میلادی این محل را کاوش کرده‌است. قدمت آن به پیش از تاریخ دوره آهن می‌رسد. قبور شناسایی شده در این منطقه دارای نوعی سفال خشن قرمز یا خودی با روکش سفید هستند که بعضی از آن‌ها آثاری از قبیل مانده‌های غذا یا آثار سنگی و فلزی دیگر مشاهده شده‌است و تعداد این قبور به ۳۰۰۰ قبر می‌رسد.
• غارهای بان مسیتی در پنج کیلومتری شمال غربی روستای تیس در دامنه کوه شهبازبند قرار دارد. یک غار طبیعی و دو غار مصنوعی در کنار هم قرار دارند. مجموعه این غارها را مردم محل به نام بان مسیتی می‌شناسند.
• گودانگریز (گودال انگلیس) در پنج کیلومتری شمال غربی روستای تیس در دامنه کوه فیل بند در جنوب دره تیس قرار دارد. مردم بومی نقل می‌کنند که در اواخر دوره قاجاریه و در اوایل دوره پهلوی انگلیسی‌ها به کمک عده کثیری از کارگران بلوچ در این محل اقدام به حفاری کرده و مقادیری سفال، اشیاء برنزی، آهنی و سنگی پیدا و غارت کرده‌اند.
• مقبره سید غلام‌رسول در پنج کیلومتری شمال غربی چابهار قرار دارد. شماره ثبت ملی آن ۱۵۵۹/۳ است. قدمت آن به ۴۶۵ ه‍.ق می‌رسد. این مقبره با دیواره‌های سفید رنگ به سبک معماری هندی که دروازه ورودی آن در ضلع غربی بنا واقع شده‌است. پس از درب ورودی صحن بزرگ حیاط مشاهده می‌شود و امامزاده در ضلع غربی حیاط قرار گرفته‌است. بر پیشانی ورودی بنا تزئینات نقاشی الوان با طرح‌های نقوش ستاره‌های مشبک وجود دارد.
• قدم‌گاه خضر در جنوب غربی چابهار در محلی به نام سپوزه واقع شده‌است. خواجه خضر از مشایخ مورد احترام بومی‌ها بوده و وی مقبره‌ای ندارد زیرا مردم بر این باورند که او زنده و پاسدار لنج‌ها و قایق‌های‌شان است. درقدیم مراسم خاصی در این قدمگاه بر پا می‌شد، مردم قربانی یا خرما و حلوا به مکان مورد نظر و در بین افراد تقسیم می‌کردند.

ساختمان‌ها

• ساختمان قدیمی تلگرافخانه چابهار در خیابان مولوی قرار دارد. این ساختمان در سال ۱۲۸۱ ه‍.ق به وسیله انگلیسها ساخته شده‌است. از قدیمی‌ترین ساختمان‌های سنگی موجود در شهر چابهار است که به منظور رونق دریانوردی، تجارت و ایجاد ارتباط با هند، گواتر، چابهار، جاسک، بندر عباس توسط مجریان خط تلگراف انگلیس در دو طبقه ساخته شده‌است.
• چاه باستانی پلان در بخش پلان روستای پلان قرار دارد و از دوره هخامنشی (سلطنت کوروش) است. این چاه باستانی با آجر ساخته شده‌است.
• چاه باستانی تیس کوپان در دهستان کمبل سلیمان روستای تیس کوپان قرار دارد. این چاه در ارتفاعات شرقی غریی تیس کوپان قرار دارد که در کوه تراشیده شده‌است و به شکل مربع در اندازه‌های ۵/۱ در ۵/۱ متر احداث شده‌است.
• چاه باستانی مزن چات (چاه جن‌ها) درروستای اپکان قراردارد.
• سدهای تیس در روستای تیس در دو طرف دماغه‌ای قراردارند که قلعه تیس بر روی آن واقع است. آثار این سدها به ارتفاع ۲۰ سانتیمتر باقی است و در ساخت آن‌ها از سنگ‌های تراشیده شده و سنگ‌های دریایی تیز و بلند ملات ساروج استفاده شده‌است. تقریباُ این سدها هشت متر ارتفاع داشته‌اند که ۶/۴ متر آن به مرور زمان در زیر ماسه‌های ساحلی مدفون شده‌است. انتهای یکی از آن‌ها به کوه پیل بند و دیگری به کوه شهباز بند منتهی می‌شده که به عنوان مانعی از هدر رفتن آب شیرین ناشی از باران جلوگیری می‌کرده‌اند.

فاصله دریایی بندر چابهار با بعضی از بنادر مهم جهان

• بمبئی: ۷۶۸ مایل دریایی
• پوسان: ۵۶۴۵ مایل دریایی
• سیدنی: ۶۶۵۵ مایل دریایی
• لندن: ۵۶۸۶ مایل دریایی
• شانگهای: ۵۳۷۹ مایل دریایی
• مسقط: ۱۵۱ مایل دریایی
• هنگ‌کنگ: ۴۶۰۲ مایل دریایی
• هامبورگ: ۶۰۰۱ مایل دریایی
• یوکوهاما: ۷۰۰۰ مایل دریایی
• شارجه: ۳۷۵ مایل دریایی
• کیپ‌تاون: ۳۰۰۰ مایل دریایی
• کویت: ۸۹۵ مایل دریایی
• دبی: ۳۶۴ مایل دریایی
• کراچی: ۳۶۰ مایل دریایی

مسافت از دیگر نقاط تا منطقه آزاد چابهار

• تهران: ۲۲۸۶ کیلومتر
• تبریز: ۲۳۲۵ کیلومتر
• زاهدان: ۷۳۱ کیلومتر
• مرز افغانستان: ۹۰۰ کیلومتر
• مشهد: ۱۶۴۷ کیلومتر
• کراچی: ۷۰۰ کیلومتر
• عشق‌آباد: ۱۹۱۹ کیلومتر
• دوشنبه: ۲۹۵۷ کیلومتر
• تاشکند: ۳۴۰۶ کیلومتر
• بیشکک: ۳۸۹۲ کیلومتر
• آلماتی: ۴۲۱۶ کیلومتر
• گواتر: ۷۲ کیلومتر
• اصفهان: ۱۵۰۹ کیلومتر

• دانشگاه بین‌المللی چابهار
• دانشگاه علمی کاربردی شهرداری چابهار
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد چابهار
• دانشگاه بین‌المللی علوم پزشکی چابهار
• دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار
• دانشگاه پیام نور مرکز چابهار
• دانشگاه فرهنگیان (یکی از شعبه‌های دانشگاه فرهنگیان شهید مطهری زاهدان)
• دانشگاه علمی کار بردی منطقه آزاد چابهار
• دانشگاه فنی و حرفه ایی چابهار
• دانشگاه علوم پزشکی وخدمات بهداشتی و درمانی چابهار
• دانشگاه آزاد واحد بین‌الملل چابهار
• پردیس بین‌الملل دانشگاه سیستان و بلوچستان

در سال ۱۳۵۲ طرح جامع تأسیس بندر چابهار مطرح و قراردادهای مربوطه با پیمانکاران منعقد شد. پس از انقلاب اسلامی به دلیل کمبود منابع مالی، بخشی از طرح به تعویق افتاد و بخشی از طرح شامل اسکله نصب سریع و موج‌شکن به اتمام رسید. اسکله شهید بهشتی به‌عنوان بندر اصلی چابهار در سال ۱۳۶۱ با توجه به جنگ عراق و ایران و تأکید دولت بر لزوم داشتن بندری خارج از تنگه هرمز و خلیج فارس احداث گردید. اسکله شهید کلانتری نیز با تکمیل چهار پست اسکله فلزی در سال ۱۳۶۲ عملاً به بهره‌برداری رسید. با راه‌اندازی اسکله ۵ بندر شهید کلانتری و اسکله ۵ بندر شهید بهشتی در سال‌های گذشته، در حال حاضر بندر چابهار ظرفیت پهلودهی کشتی‌ها با آبخور ۱۶٫۵ متر را دارد.

بندر چابهار به‌عنوان یکی از بنادر مهم در جنوب ایران و در بخش شمالی دریای عمان قرار گرفته‌است. این بندر به‌علت موقعیت استراتژیک و دسترسی به آب‌های آزاد جایگاه ویژه‌ای در مبادلات ایران با سایر کشورهای منطقه دارد. از سوی دیگر این بندر به‌علت نزدیکی به کشورهایی نظیر افغانستان و پاکستان و منطقه آسیای میانه، در آینده‌ای نزدیک با اتصال به شبکه ریلی کشور اهمیت ویژه‌ای در ترانزیت کالا به این کشورها خواهد داشت. همچنین این بندر به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران، یکی از نقاط کلیدی در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان است و در کریدور شمال – جنوب نقش مهمی ایفا خواهد کرد. همچنین این بندر در مسیر ترانزیتی شرق – غرب قرار گرفته‌است. بندر چابهار به‌دلیل قرار گرفتن در کنار دریای عمان از دیرباز کانون داد و ستد و تجارت و دریانوردی بوده‌است. ویرانه قلعه پرتغالی‌ها که در یکی از روستاهای این شهرستان (تیس) در پنج کیلومتری چابهار واقع شده‌است، گواه رونق دریانوردی و اهمیت استراتژیک این خطه از بلوچستان در روزگاری است که کشورهای استعمارگر و تجارت‌پیشه اروپا بازارهای چین، هندوستان و به‌طور کلی شرق را جایگاه مناسب عرضه کالا و مصنوعات خود دانسته و حفظ و تسلط بر آنها را جزئی از سیاست‌های استعماری و سلطه‌جویانه خود قلمداد می‌کردند. از زمان حضور پرتغالی‌ها از نخستین دهه‌های قرن ۱۶ در آب‌های جنوب ایران تا ظهور انگلیس به‌عنوان قدرت خلیج فارس در طول جنگ جهانی اول، همواره بخشی از فعالیت‌های تجاری و دریانوردی رایج در آب‌های جنوبی ایران در بنادر جنوبی استان سیستان و بلوچستان متمرکز بوده‌است. کسی که در سال‌های جنگ جهانی دوم نیابت کنسول فرانسه را در بوشهر به‌عهده داشته‌است، کشتی‌های موجود در چابهار را که در خطوط کشتیرانی فعالیت داشته‌اند ۱۱۹ فروند ذکر می‌کند که از این تعداد ۵ فروند کشتی تجاری و ۶۴ فروند کشتی بادبانی بوده‌اند؛ همچنین در سال‌های مزبور در بنادر گواتر، بریس و پسابندر دفاتر پستی و گمرکی وجود داشته که حاکی از رونق فعالیت‌های تجاری و دریایی در این بنادر کوچک است.

وجود فعالیت‌های دریایی در بنادر جنوب استان در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ نشانه این است که بنادر مزبور در داد و ستد کالاهای تولیدی و مورد نیاز بخش شرقی کشور و مبادله با بنادر پاکستان و هندوستان فعال بوده‌اند. چابهار در مقایسه با دیگر مناطق ساحلی و جنوب ایران دارای موقعیت ممتازی در امر کشتیرانی و حمل و نقل دریایی است. عمیق بودن خلیج چابهار شرایط مناسبی برای پهلوگیری کشتی‌های بزرگ در این منطقه و ایجاد تأسیسات بندری با هزینه مناسب و صرفه اقتصادی را فراهم کرده‌است.

معاون ساخت و توسعه راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌های شرکت مادرتخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور، با بیان این که خطّ آهن چابهار ـ زاهدان با احتساب خطوط ایستگاهی، 730 کیلومتر طول دارد و به پیشرفت فیزیکی 61 درصدی رسیده است،‌ اظهار کرد:‌ بندر چابهار با توجه به امتیازات خاصی و موقعیتی که دارد، به یک مسیر پسکرانه‌ای حمل‌ونقلی برای انتقال بار با شرایط مناسب نیاز دارد و با توجه به حجم انبوه بار این مسیر، راه‌آهن چابهار نقش مهم‌تری پیدا می‌کند.

• منطقه آزاد چابهار
• شهرستان چابهار
• خلیج چابهار
• نیروگاه چابهار
• بمب‌گذاری ۱۳۸۹ در چابهار
• بندر جاسک
• مکران
• جزیره شیطان

موز چابهار/زرآباد

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسهٔ گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خورشیدی، ص۱۳۰.
• نام شهردار
• جایگاه و بلندا
• دیدنی‌های چابهار
• کوه‌های مینیاتوری چابهار - آسمونی. بازبینی در تاریخ سی‌ویکم مارس ۲۰۱۷ میلادی. پیوند پایدار (نسخه بایگانی شده دائمی)

• ، وب سایت جامع گردشگری چابهار
• [۱]
• پایگاه خبری چابهار نیوز
• وبگاه همایش بین‌المللی چابهار، ترانزیت و توسعه محور شرق
• شرکت مادر تخصصی ترانزیت و توسعه تجارت
• سازمان منطقه آزاد چابهار
• پرتال شهرداری بندر چابهار
• اهمیت مسیرهای مواصلاتی ایران برای شبه قاره هند و اوراسیا [۲]