ملاقه بزرگ (صورتواره)

بَنات جمع بِنت و به معنای دختران، و نعش به معنای «جنازه، جسد مرده؛ تابوت، تخت چهار پایهٔ کوتاهی که میت رابر آن حمل می‌کنند» آمده‌است. این صورت فلکی به شکل یک جنازه، و سه دختر که جلوی این جنازه در حرکتند، تصور شده‌است. نام‌های دیگر این صورت فلکی عبارتند از: بنات النعش اکبر، بنات النعش بزرگ، دختران نعش بزرگ، هفت برادران کلان، فیروزهْ طشت.

چهار ستاره‌ای که تشکیل یک مستطیل می‌دهند را نَعش، جنازهٔ غریبان، چهارمادر (چارمادر)، چهارجوهر (چارجوهر) و چارآخُر نامیده‌اند؛ و سه ستاره دیگر را بنات، سه خواهران، سه خواهر، سه دختر و هرسه دختر نام داده‌اند. هر یک از ستاره‌های بنات النعش کُبریٰ و صُغریٰ را هم «اِبنُ نَعش» گفته‌اند.

امروزه هفت‌خواهران یا هفت خواهر نام دیگر خوشه پروین (ثریّا) است، ولی در گذشته نام همان هفت برادران و بنات‌النعش بوده‌است. همچنین، گاه این صورت فلکی را «هفت گیسودار» (به معنای هفت کنیز) نامیده‌اند، ولی این نام معانی دیگری هم در ستاره‌شناسی دارد: ۱- هفت صورت فلکیِ گاوران (عواء)، ذات الکرسی، برساووش (حامل رأس الغول)، ارابه‌ران (مسک الاعنه)، زن برزنجیر (مراءةالمسلسلة)، شکارچی (جبّار) و سنبله، و ۲- هفت ستاره منظومه شمسی.

این صورت فلکی را در آمریکای شمالی ملاقه/آبگردان بزرگ(Big Dipper) می‌نامند، زیرا شبیه به یک ماهی‌تابه دسته‌دار یا قاشق است. در نجوم گذشته ایرانی-اسلامی هم این صورت فلکی را به چوگان شبیه دانسته‌اند. در انگلستان هم آن را گاوآهن/خیش (Plough) یا ارابه/گاری (Wain یا Waggon) یا ساطورِ قصاب (Butcher's Cleaver) می‌نامند. دو ستاره کناری نعش را در انگلیسی اشاره‌گر(Pointers) و در عربی راهنما (الدلیلان) نامیده‌اند؛ زیرا راهنمای ما در پیدا کردن ستاره قطبی هستند، و به آن اشاره می‌کنند. در فارسی هم دیده شده‌است که آن‌ها را قراولان بنامند.

از هفت ستارهٔ پرنور بنات النعش ، چهار ستاره «نعش یا سر ملاقه»، به ترتیب «دُبّه»، مراق، فَخْذ و مَغرِز نام دارند. سه ستارهٔ «بنات یا دسته ملاقه» به نام‌های «اَلْیَت یا جَون»، «عَناق یا میزار» و قائِد موسوم‌اند. در نزدیکی عناق، ستاره کوچک سُها قرار دارد، که بینایی را با آن امتحان می‌توان کرد. اسامی همه ستاره‌های این صورت فلکی عربی‌اند، و همین اسم‌ها به انگلیسی رفته‌اند؛ که در جدول زیر دیده می‌شود. روشنی ظاهری هفت ستارهٔ بنات النعش با هم فرق می‌کند: دبه پر نورترین آن‌ها و مغرز کم فروغ‌ترین شان است.

ستاره قطبی در انتهای صورت فلکی خرس کوچک است. اگر از سمت ستاره مراق به طرف ستاره دبه، به اندازه ۵ برابر فاصله بین این دو ستاره ادامه دهیم، به ستاره قطبی می‌رسیم که شمال جغرافیایی را نشان می‌دهد.

بنات‌النعش بارها در ادبیات منظوم و منثور فارسی مورد اشاره قرار گرفته‌است؛ مثلاً، در داستانی از تاریخ بخارای نرشخی آمده‌است: «چون بیدون بخارا خداه این کاخ [=ارگ بخارا] را بنا کرد، ویران شد؛ باز بنا کرد و باز ویران شد؛ چند بار بنا کرد و باز ویران شد؛ حکما را جمع کردند و تدبیری خواستند. بر آن اتفاق افتاد که این کاخ را بر شکل بنات‌النعش که بر آسمان است بر هفت ستون سنگین بنا کنند، و بر آن صورت، دیگر ویران نشد.» همچنین منوچهری دامغانی می‌سراید:

صورتواره‌ها:

• چوب لباسی
• مثلث بهاری
• مثلث تابستانی
• مربع پاییزی (در اسب بزرگ)
• مثلث زمستانی
• شش‌ضلعی زمستانی
• ملاقه بزرگ و کوچک
• صلیب شمالی