بحث و بیت
بحث و بیت گونه‌ای از مشاعره ادبی می‌باشد که در میان مردم سیستان رواج دارد؛ قالب شعری آن سیتک (دوبیتی) و ساز همراه آن دایره است. هر چند بسیاری از سیستانیان بدون دایره نیز بحث و بیت می‌کنند.
بحث و بیت رجز خوانیهای عاشقانه‌ای ست که گاه دو دلداده به بهانهٔ بحث و بیت، رازهای ناگفتهٔ خویش را وا گو می‌کردند تا از این طریق به گوش یار او برسد. یا رجزی ست که سرگشته‌ای گمنام برای رویارویی با زندگی، طبیعت و سنت می‌خوانده‌است. این رجزخوانی‌ها در گذشته به چند طریق اجرا می‌شده‌است.
بیشتر بحث و بیت‌هایی که در هنگام کار کردن، اجرا می‌شدند، بحث و بیت‌هایی بدون دایره بودند. در این جا بحث و بیت کردن تنها برای لذت بردن نبوده‌است بلکه می‌توان آن را نوعی رویارویی با دشواری کار، تشنگی، گرسنگی و حس نکردن گذر زمان پنداشت. معمولاً یا دو به دو یا به صورت گروهی اجرا می‌کردند و آنقدر ادامه می‌دانند تا یکی یا گروهی تسلیم گروهی دیگر می‌شد. در آغاز یکی به نمایندگی از گروهش دوبیتی ای را می‌خواند و بایستی گروه دیگر دوبیتی ای با همان مفهوم که به نوعی پاسخی به گویندهٔ پیشین باشد را تکرار کند. به این ترتیب این هماوردی تا تسلیم یکی از گروه‌ها ادامه می‌یابد.
بحث و بیت به همراهی دایره شور و نشاط بیشتری دارد. سیستانیان دایره را دو گونه می‌نوازند. یکی سر دستی و دیگری سر پایی. سر دستی معمولن بیشتر برای ریتم‌های آرام است و سرپایی برای ریتم‌های تند تر. هرچند گاه برای تفنن با سرپایی نیز ریتم‌های آرام تری را می‌نوازند. در بحث و بیت، بیشتر از شیوهٔ سر دستی بهره می‌گیرند تا سرپایی.
برای بحث و بیت دو گونه اصلی می‌توان قائل شد؛ یکی همان شیوهٔ رایجی که دو نفر یا دو گروه با انتخاب ریتم شناخته شده، آن را اجرا می‌کنند و دیگری شیوهٔ بسیار پرهیجان تر، ریتمیک تر و پرتحرک تری که همراه با حرکت کردن میدان داران بحث و بیت کننده از نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر است. در این شیوه دو نفر که قرار است بحث و بیت کننده باشند، در دو سوی که معمولن در درازنای اتاقی ست دایره در دست، روی زانو به گونه‌ای آماده باش می‌ایستند و پس از آغاز بحث و بیت روی زانو به سوی دیگر اتاق در جهت مخالف هم حرکت می‌کنند و ضمن حرکت، هم دایره می‌زنند و هم به نوبت بیت هایشان را می‌خوانند و تماشاگران نیز کنار دیوارها آنان را همراهی می‌کنند. هنگامی که به انتهای اتاق رسیدند در همان حالت خواندن و نواختن، دور می‌زنند. این چرخه آنقدر ادامه می‌یابد تا یکی از نفس بیفتد و دیگری قهرمان میدان دایره و دل شود.
نمونه‌ای از بحث و بیت:
شروع کننده:
| رسیدو ور سر رود ادیمی | سلام علیکو ای یار قدیمی | |
| بگوفتو دخترک بوسه وه مه ده | مگه کوری که بابایوم ندیدی |
جواب دهنده:
| بیایه بگذره مثل امئشه | اگه یگ بوسه مه دادی چه مه شه؟ | |
| اگه یگ بوسه مه دادی وه عاشق | وه فردای قیامت کم نمه شه |
شروع کننده:
| دل از مه، چشمِ مستِ دلبر از تو | لب خشکیده از مه، کوثر از تو | |
| بت یارم، دو ابرویت دو خنجر | سر از مه سینه از مه، خنجر از تو |
جواب دهنده:
| وه قربون سرای زینه زینه | وه قربون سر و چشم سکینه | |
| اگه دونو تو ره بر مه نمیده | دو دس بر سر زنو خنجر وه سینه |
پانویس
- ↑ «۩ سرای فرهنگ و هنر سیستان ۩ - زنان و کودکان سیستانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۳.
- ↑ «گپی کوتاه درباره ی « بحث و بیت »». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «گپی کوتاه درباره ی " بحث و بیت " : انجمن ادبی پیام سیستانی شاعر، نویسنده و روزنامه‌نگار». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «سخنی کوتاه درباره ی " بحث و بیت " | انسان‌شناسی و فرهنگ». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۱.