ایالت بلوچستان

این ایالت از سوی غرب با ایران، از سوی شمال با افغانستان و مناطق ایلی پاکستان، از سوی شرق با پنجاب و سند و از سوی جنوب با دریای مکران هم‌مرز است. مرکز این ایالت شهر کویته است.

بلوچستان پاکستان در جنوب شرق فلات ایران قرار گرفته‌است و جزئی از این فلات است. این ایالت با چند منطقه مهم ژئوپلیتیکی یعنی خاورمیانه، جنوب غرب آسیا، آسیای میانه، و جنوب آسیا هم‌مرز است.

بلوچستان در جنوب غرب پاکستان واقع شده و مساحت آن ۳۴۷ هزار و ۱۹۰ مترمربع است. بلوچستان بزرگترین ایالت پاکستان است و ۴۴ درصد از خاک این کشور را در بر می‌گیرد. منطقه بلوچستان پاکستان به همراه بلوچستان ایران از تنگه هرمز تا شبه قاره هند ادامه دارد و بدین طریق کوتاه‌ترین مسیر برای آسیای مرکزی به دریاهای آزاد است.

با وجود دورافتادگی و خشکی بلوچستان این موقعیت جغرافیایی باعث رقابت‌های جهانی برای عبور دادن مسیرهای مهم راه‌گذر شمال-جنوب از طریق این منطقه شده‌است.

مرکز ایالت بلوچستان پاکستان یعنی شهر کویته در پرجمعیت‌ترین بخش کوه‌های سلیمان در شمال شرقی ایالت قرار گرفته‌است. کویته در دره رودخانه‌ای نزدیک به تنگه بولان جای گرفته‌است. این مسیر یکی از مسیرهای آسیای میانه به ساحل دریاست که از قندهار در افغانستان به اینجا می‌رسد. امپراتوری‌های قدیم و جدیدتر مانند امپراتوری بریتانیا از این مسیر برای تهاجم به افغانستان استفاده می‌کردند. بلوچستان منابع زیرزمینی و تجدیدپذیر مختلفی دارد و دومین تأمین‌کننده مهم گاز طبیعی در پاکستان است. به خاطر مسائل سیاسی و فعالیت گروه‌های جدایی‌طلب در منطقه، منابع طبیعی آن هنوز به‌طور کافی شناسایی و بهره‌برداری نشده‌است.

در سده شانزدهم میلادی، براهویی‌ها، حکومتی را در کلات تشکیل داده و میر احمد خان را حکمفرمای آزاد آن سامان تلقی کردند. او با گشودن نواحی مستونگ، سبی، کچی، شلکوت (کویته کنونی) و کرخ، حکمرانی خود را گسترش داده بود. جانشین وی میر عبداللّه خان خانات کلات را گسترش بیشتری داد. او حکام کلهاری سند را شکست داده و مکران و شوروک را تحت سلطهٔ خود آورد. در نتیجه حمله نادرشاه افشار پادشاه ایران (م: ۱۷۴۸ م) به شبه‌قاره هند و جنگ او با محمدشاه گورکانی، این ناحیه نیز به ایران ملحق شد. میر محبت خان پسر میر عبدالله خان در جریان حمله نادر به هندوستان با لشکریان بلوچ به سرداری برادرش امیر نصیر خان نوری به او کمک کرد و نادرشاه به او لقب بیگلربیگی داد. اما او در جریان کودتای برادرش میر نصیرخان که از سوی نادر شاه افشار حمایت میشد، از حکومت خلع گردید. نادرشاه حکومت میرنصیر خان بر بلوچستان را تأیید نموده و دست او را در تصرف مناطق مجاور و توسعه قلمرو خانات کلات باز گذاشت. میر نصیر خان در دوره حکومت خود کلیه مناطق بلوچستان شرقی و غربی و بمپور را تا حدود گمبرون و سرحدات کرمان به تصرف خود درآورده و کلیه امرای بلوچ را به اطاعت خود واداشت و میر نصیر خان پس از فوت نادر شاه با احمد خان ابدالی وارد جنگی شدید و خونین شد که به صلح طرفین انجامید و پس این این جنگ ضمن اتحاد با احمد شاه ابدالی با بیست هزار سپاهی جنگجو و کارآزموده بلوچ با احمد شاه ابدالی در جنگ پانی پت با پادشاهی سیک‌های مرهته وارد جنگ شد که به شکست قطعی مرهته انجامید.

پیش از تأسیس کشور پاکستان، بلوچستان کنونی این کشور دو قسمت داشت. واحدی را ریاست‌های کلات (قلات)، خاران، لسبیله و مکران شامل بود و قسمت کویته و نواحی آن بلوچستان انگلیسی نامیده می‌شد. بلوچستان انگلیسی تحت نظارت انگلیس‌ها بود و ریاست‌های مزبور بوسیله رؤسای محلی اداره می‌شد. از سال ۱۹۵۴ میلادی هردو قسمت یادشده به صورت یک واحد تقسیمات کشوری درآمده است.

یکی از دلایل تلاش مضاعف اسلام‌آباد برای برقراری امنیت در بلوچستان در سال‌های ۲۰۱۶ میلادی به بعد، هشدار چین به این کشور به دلیل سرمایه‌گذاری گسترده‌ای است که پکن در زمینه جاده‌سازی و راه‌آهن مابین دو کشور کرده که از منطقه بلوچستان می‌گذرد. از رهگذر این تلاش‌ها، در آذرماه ۱۳۹۶ خورشیدی ۳۱۳ شبه‌نظامی از سه گروه جدایی‌طلب مختلف، در مراسمی در فرمانداری ایالت بلوچستان در شهر کویته، سلاح‌های خود را به نواب ثناءالله زهری، سروزیر این ایالت تحویل دادند.

لازم است ذکر شود که مردم بلوچ در تاریخ همواره حضور داشته‌اند و در جنگ‌های مهمی مانند فتح اصفهان توسط افغان‌های غلزائی، نبرد کرنال (فتح هندوستان)، فتح مومباسا توسط سپاه عمان و … حضور زیادی داشته‌اند.

زبانهای رایج در این ایالت به ترتیب زبان بلوچی، براهوئی، پشتو، اردو و فارسی هزارگی است.

زبان فارسی‌زبان مادری قوم دهوار است که بیشتر ساکن قلعه لادگشت هستند.

همچنین جمعیت زیادی از قوم هزاره در کویته زندگی می‌کنند که فارسی زبانند.

در مورد زبان بلوچی تلاش‌های زیادی صورت گرفته‌است چندین کتاب زبان بلوچی از جمله مانند؛ کتاب بلوچی لبزبلد تألیف آقای اسحاق خاموش، کتاب بلوچی لبزبلد تألیف آقای جان محمد دشتی، کتاب فرهنگ بلوچی _ فارسی تألیف آقای عبدالغفور جهاندیده، کتاب زبان بلوچی تألیف آقای ظهورشاه هاشمی و … به چاپ درآمده اند.

تراکم جمعیت جمعیت بلوچستان به علت کوهستانی بودن و کمبود آب، کم است. ارقام اولیه سرشماری مارس ۲۰۱۲ نشان داد که جمعیت بلوچستان بدون نظر گرفتن ناحیه‌های خضدار، کچهی و پنجگور ۱۳٬۱۶۲٬۲۲۲ نفر است. این رقم یک افزایش ۱۳۹٫۳ درصدی از ۵٬۵۰۱٬۱۶۴ سال ۱۹۹۸ را نشان می‌دهد و ۶٫۸۵ درصد از کل جمعیت پاکستان را تشکیل می‌دهد. در این بازه زمانی این افزایش بزرگ‌ترین افزایش در میان همه استان‌های پاکستان است. برآورد رسمی جمعیت بلوچستان نشان داده که جمعیت آن از حدود ۷٫۴۵ میلیون در سال ۲۰۰۳ به ۷٫۸ میلیون در سال ۲۰۰۵ رسیده‌است.

زبان

در سرشماری ۱۹۹۸ بلوچی با ۵۴٫۸٪ زبان اصلی بلوچستان بود و بعد از آن پشتو با ۲۹٫۶٪، سندی با ۵٫۶٪، پنجابی با ۲٫۵٪، سرائیکی با ۲٫۴٪، اردو با ۱٪ و زبان‌های دیگر با ۴٫۱٪ کل گویشوران را تشکیل می‌دادند.

بر طبق اتنولوگ، گویش‌های بلوچی مکرانی ۱۳٪، رخشانی ۱۰٪، سلیمانی ۷٪ و خترانی ۳٪ از کل جمعیت ایالت بلوچستان را تشکیل می‌دهند. زبان‌های دیگر شامل براهویی، لَسی، اردو، پنجابی، فارسی (هزارگی، تاجیکی و دهواری)، سندی، سرائیکی، هندکو، هندکی می‌شوند. در ناحیه لس بیله اکثریت مردم به لَسی که یکی از گویش‌های سندی است تکلم می‌کنند.
بلوچی زبان اکثریت ۲۱ ناحیه و پشتو زبان اکثریت ۹ ناحیه را تشکیل می‌دهد.

بلوچستان از دو منطقه وسیع تشکیل شده‌است. این دو منطقه با وجود داشتن مشترکات زیاد در برخی موارد تفاوت‌هایی در فرهنگ عامه، زبان و گویش محلی، آداب و رسوم، موسیقی و حتی مسکن عشایری، آب و هوا و پوشش گیاهی دارند.

این منطقه یعنی بلوچستان در ایران و پاکستان متناسب با محیط طبیعی و جغرافیایی از تنوع فراوان آب و هوا برخوردارند. منطقه بلوچستان ایران شامل شهرستان‌های زاهدان، سراوان، سیب و سوران، مهرستان، ایرانشهر، دلگان، نیکشهر، سرباز، چابهار، کنارک و فنوج و خاش می‌باشند. وجود آثار تاریخی و باستانی همچون کوه مهرگان در سراوان، قلعه سب در سب و سوران و نیز آثار بجا مانده از تمدن‌های باستانی دامن و اسپیدژ ایرانشهر و سایر کاوشها و تحقیقات باستان‌شناسی و نظریه بسیاری از مورخین حکایت از آن دارد که قوم بلوچ یکی از اقوام اصیل آریایی و ایرانی است هر چند در بین طوایف بلوچ بعضی از آنها در ادوار مختلف از مناطقی به بلوچستان مهاجرت کرده‌اند و شاید آریایی نباشند اما پس از سکونت در بلوچستان و خویشاوندی و آمیختگی با قوم بلوچ آنچنان در فرهنگ اصیل آریایی و فرهنگ بلوچ تنیده شده‌اند که جدا نمودن آنها امکان‌پذیر نمی‌باشد و امروز نیز همچون بلوچ‌های اصیل در آداب و رسوم، پوشش، زبان، و سایر اجزای فرهنگی مشترک هستند. یکی از آئین‌ها و مراسم بجا مانده از ایران باستان مراسم جشن بهارگاه و عید نوروز است که در بین همه اقوام ایرانی به عنوان آئین کهن ملی و باستانی با اندک تفاوت‌هایی رواج دارد. بلوچ‌ها نیز همچون سایر اقوام ایرانی بهار طبیعت و شکوفایی غنچه‌های بهاری را گرامی می‌دارند و دراین ایام علاوه بر جشن و سرور و شادی و برپایی مراسم عید نوروز و عید طبیعت، آداب و رسوم ویژه و خاصی را در این ایام خجسته برگزار می‌کنند مهری آباد+هزاره تاون+علی‌آباد اسم محله‌های شهر کویته می‌باشد.

روز فرهنگ بلوچ (بلوچ دودءربیدگی روچ): روز دوم ماه مارس هرسال بلوچ‌ها در گوشه و کنار نقاط مختلف بلوچستان روز فرهنگ قوم خود را جشن می گرند. در این روز خاص برای قوم بلوچ، مردم بلوچ به اجرای رقص‌های محلی نظیر رقص بلوچانه، اتن بلوچی و … پرداخته و جوانان کلاه بلوچی (با پوست گوسفند) به سر می‌بندند.

کتابخانه‌های مهم بلوچستان:

افزون بر این در دانشکده‌های شهرهای مستونگ، ژوب، بهاگ، چمن، قلات، لورالایی، پشین، سبّی، هرنایی، تربت، پنجگور، دیره‌بگتی، کوهلو، گوادر، نوشکی، خضدار و لسبیله و بیشتر مدارس بلوچستان نیز کتابخانه‌هایی وجود دارند.

بلوچستان پاکستان بایگانی‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine