خانات کلات
خانات کلات یا خانات بلوچ (بلوچی: کلاتءِ ھانات) یک دولت مستقل بلوچهای براهویی بود که در سال ۱۶۶۶ میلادی بنیاد گذاشته شده بود و تا سال ۱۹۵۵ میلادی دوام کرد.
| خانات کلات کلاتءِ ھانات | |
|---|---|
| خانات کلات خراجگزارگورکانیان و امپراتوری درانی, ایالت تحت حکومت راج بریتانیا و کشور مستقل بلوچستان | |
| ۱۶۶۶–۱۴ اکتبر ۱۹۵۵ | |
|
Flag | |
| منطقه | |
• | ۹۱٬۹۰۹ کیلومتر مربع (۳۵٬۴۸۶ مایل مربع) |
| تاریخچه | |
| تاریخچه | |
• تأسیس | ۱۶۶۶ |
• انحلال | ۱۴ اکتبر ۱۹۵۵ |
| امروزه بخشی از | بلوچستان، پاکستان |
| Government of Balochistan | |
در سده هفدهم میلادی، و با تشکیل اتحادیه ای از سران بلوچ، حکومتی را در کلات تشکیل داده شد و میر احمد خان را حکمفرمای آزاد آن سامان تلقی کردند. او با گشودن نواحی مستونگ، سبی، کچی، شلکوت (کویته کنونی)حکمرانی خود را گسترش داده بود. جانشین وی میر عبداللّه خان خانات کلات را گسترش بیشتری داد. او حکام کلهاری سند را شکست داده و مکران و شوروک را تحت سلطهٔ خود آورد.
در سال ۱۸۷۱ به موجب قرارداد گلداسمیت بخش غربی خانات کلات به ایران واگذار شد و بخش باقی مانده زیر نظر انگلیس به حکومت خود ادامه داد.
در سال ۱۹۴۷ بعد از این که دولت بریتانوی هند تقسیم شد، بلوچ‌ها هم اعلان استقلال کردند، میر احمد یارخان، خان قلات آزادی کامل بلوچستان را اعلان کرد و تا ۲۷ مارچ سال ۱۹۴۸ بلوچستان بشکل یک دولت آزاد بود و در ۲۷ مارس ۱۹۴۸ توسط کشور تازه تاسیس پاکستان اشغال شد. خانات کلات پیش از ۱۶۶۶ جز امپراتوری مغولهای هند به رهبری اکبر باچا بود. زبان رسمی خانات کلات، بلوچی بوده‌اند.
حکومت احمدزای‌ها
راجع به اینکه در بلوچستان حکومتهای مستقلی وجود داشته‌اند بسیار سخن گفته می‌شود. اولین شکل حکومتی را که در بلوچستان تشکیل شد، می‌توان بدوران میرعبدالله خان قهارنسبت داد که قبل از آن و بسال ۱۷۱۶ میلادی میراحمدخان دوم خان وقت کلات را به قتل رسانید و چون مردی دلیر و شجاع بود اکثر سران قبایل حاکمیت وی را پذیرفتند. براهویی‌ها در دوره‌ای نسبتاً طولانی - از اواخر دورهٔ صفوی تا اواخر دورهٔ قاجار - یکی از قدرتمندترین گروه‌های حکومت‌گر بلوچستان بوده‌اند. آنان در زمان نادرشاه افشار با بستن مسیر فرار لشکر افغان به فرماندهی شاه اشرف هوتک ( افغان ) به سوی قندهار و شکست دادن او که منجر به قتل اشرف و انقراض سلسله هوتکیان گردید و ارسال سر وی به نزد نادر و همراهی با او در جنگ‌هایی که به فتح هندوستان منجر شد و همچنین با تشکیل اتحادیه‌ای از طوایف مختلف، حکومت قسمت عمدهٔ بلوچستان را در دست گرفتند و قدرت بسیار یافتند. در زمان سلطنت شاه‌جهان تیموری حکومتی منسجم و قوی با عنوان خان‌نشین کلات ظهور کرد که اقتدار آن برپایهٔ نظام پیچیدهٔ اتحادیهٔ براهویی (شامل طایفه‌های مینگل ، ممسنی براهوئی، بلوچهای ممسنی و ممسنی‌های سیستانی و طوایف کمبرانی یا قنبرانی، میرواری، ایلتازیی) و بلوچهای رَند و لاشاری و دهواری‌های کشاورز استوار بود. نخستین رهبر این حکومت شخصی به نام میرواری میراحمدخان یکم بود که قلمرو خود را گسترش داد و به خودمختاری دست یافت. جانشین او میرعبدالله‌خان قهار (عقاب کوهستان ) بر وسعت قلمرو و تثبیت نفوذ براهویی‌ها افزود.
پاتینجر مؤسس دولت براهویی را قنبر، نیای طایفه یا تیرهٔ قنبرانی می‌داند و سایکس قنبر را سرکردهٔ شبانان براهویی دانسته که در اواسط سدهٔ ۱۷ میلادی، به دعوت یکی از راجه‌های هندوستان با افاغنهٔ مهاجم به بلوچستان جنگیدند و پس از شکست افغان‌ها بر منطقه تسلط یافتند و حتی راجه را از حکومت برداشتند و خود مستقلاً زمام امور را در دست گرفتند. مقارن لشکرکشی‌های نادرشاه، عبدالله خان نوادهٔ قنبر در کلات حکومت داشت. نادر حکومت او، و سپس حکومت پسران او امیر محبت خان و امیر محمدنصیر خان را تأیید کرد و به آنها لقب بیگلربیگی ( خان خانات) داد. با این‌همه، او بعد از مرگ نادر ادعای استقلال کرد و با احمدخان درّانی حاکم افغانستان به جنگ برخاست، ولی توفیق نیافت و بعد از او محمودخان و سپس مهراب خان حاکم شدند. مهراب خان نخست با نمایندهٔ انگلیس قرارداد همکاری بست، ولی پس از مدتی از تعهد شانه خالی کرد و از کسانی بود که با نیروهایش در ۱۲۵۴ قمری/۱۸۳۹ میلادی در گردنهٔ بولان، همراه با افغانان از پیشروی ارتش انگلیس جلوگیری کرد. انگلیسی‌ها اردویی برای تنبیه او به کلات فرستادند و در جنگی که بین آنها درگرفت، مهراب خان با اتباعش کشته شدند و کلات به تصرف قوای انگلیس درآمد. انگلیسی‌ها ناصرخان دوم را جانشین او کردند و یک نفر انگلیسی را به عنوان مشاور او در نظر گرفتند. وقتی در ۱۲۷۲ قمری/۱۸۵۶ میلادی بین دو کشور ایران و انگلیس جنگ درگرفت، مشاور انگلیسی او به مأموریت بوشهر رفت و ناصرخان توسط مخالفانش مسموم شد و خدادادخان جای او را گرفت. او نیز با انگلیس پیمان مودت بست و ۲۰ سال بر ناحیه‌ای که تا بمپور امتداد داشت، فرمانروایی کرد، تا آنکه بلوچستان تجزیه شد و دولت بریتانیا کلات را جزو امپراتوری هند درآورد و قسمتی از بلوچستان به پاکستان ملحق شد.
حاکمان کلات
| تصدی | فرزندان | خان کلات | |
|---|---|---|---|
| ۱۴۱۰–۱۴۴۰ | امیرعمرخان
قلندرخان | امیر میروخان میروانی بلوچ | |
| ۱۴۴۰–۱۴۶۰ | زهروخان
محراب خان احمدخان | امیرکمبرخان | |
| ۱۴۶۰–۱۴۸۳ | امیرحاج بجارخان میروانی | امیر عمرخان میروانی | |
| ۱۴۸۳–۱۴۸۵ | امیرچاکرخان رند | امیر شیهک خان رند | |
| ۱۴۸۵–۱۴۹۴ | میرشهداد
میرشهزاد میرقریش میرجلال خان میرعالی میرالله داد
میرباقرخان میرنوحان میرشاهوخان | امیرچاکرخان رند اعظم | |
| ۱۴۹۴–۱۵۱۲ | اسماعیل خان
| امیرمندو خان پهژ | |
| ۱۵۱۲–۱۵۳۰ | ملک دوستین اول | امیربیجار خان میروانی | |
| ۱۵۳۰–۱۵۳۵ | میرابراهیم خان | امیر ذګرخان میروانی | |
| ۱۵۳۵–۱۵۴۷ | گوهرام
مینگل | ||
| ۱۵۴۷–۱۵۴۹ | میرحسن
میرسنجر اسماعیل گرگین رودین قلندر میرودوم | امیر ګوهرام خان قمبرانی | |
| ۱۵۴۹–۱۵۶۹ | امیر حسن خان قمبرانی | ||
| ۱۵۶۹–۱۵۸۱ | ملوک خان | میر سنجر خان قمبرانی | |
| ۱۵۸۱–۱۵۹۰ | کمبرخان دوم | امیر ملوک خان قمبرانی | |
| ۱۵۹۰–۱۶۰۱ | احمد اول | امیر قمبر ثانی خان قمبرانی | |
| ۱۶۰۱–۱۶۱۰ | سوری (سرور) | امیر احمدخان قمبرانی | |
| ۱۶۱۰–۱۶۱۸ | قیصر | امیر سوری خان قمبرانی | |
| ۱۶۱۸–۱۶۲۹ | احمددوم | امیر قیصر خان قمبرانی | |
| ۱۶۲۹–۱۶۳۷ | التاز اول | امیر احمد ثانی خان قمبرانی | |
| ۱۶۳۷–۱۶۴۷ | کیچی | امیر التاز خان قمبرانی | |
| ۱۶۴۷–۱۶۵۶ | التاز دوم | امیر کچی خان قمبرانی | |
| ۱۶۵۶–۱۶۶۶ | امیر التاز خان قمبرانی | ||
| ۱۶۶۶–۱۶۹۵ | محراب اول | امیر احمد اول خان قمبرانی (نام خاندان سلطنتی اش را از قمبرانی به احمدزای تغیر داد) | |
| ۱۶۹۵–۱۶۹۷ | احمدچهارم
عبدالله | امیر مهراب خان احمدزای اول | |
| ۱۶۹۷–۱۷۱۴ | امیر سمندرخان احمدزای (امیر الامرا ، امیر امیران) | ||
| ۱۷۱۴–۱۷۱۶ | امیر احمد خان دوماحمدزای | ||
| ۱۷۱۶–۱۷۳۱ | محبت خان
التازخان محمدنصیرخان اول | امیر عبدالله خان قهار احمد زئی (شاهین کوه‌ها و بزرگ‌مرد) | |
| ۱۷۳۱–۱۷۴۷ | امیر محبت خان احمزای (بیگلر بیگی) | ||
| ۱۷۴۷_ ۱۷۴۹ | امیر التاز خان سوم احمدزائی رئیس بلوچ | ||
| ۱۷۴۹–۱۷۹۴ | امیرمحمدنصیر خان اول احمدزائی امیرالامرای بلوچستان(بیگلربیگی، نوری، غازی، ولی و بزرگ) | ||
| ۱۷۹۴–۱۸۱۷ | امیر محمود خان دوم احمدزای | ||
| ۱۸۱۷–۱۳ نوامبر ۱۸۳۹ | امیر مهراب خان احمدزای | ||
| ۱۸۳۹–۱۸۴۱ | امیر شهنواز خان احمدزای | ||
| ۱۸۴۱–۱۸۵۷ | امیر نصیر خان دوم احمدزای | ||
| ۱۸۵۷ - مارس ۱۸۶۳ | امیر خداداد خان احمدزای بلوچ (بار اول); در زمان حکومت وی، هفت شورش بزرگ و چندین شورش جزئی وجود داشت. | ||
| مارس ۱۸۶۳ - مه ۱۸۶۴ | امیر شیردل خان احمذزای بلوچ (غصب تاج و تخت) | ||
| مه ۱۸۶۴–۱۵ اگوست ۱۸۹۳ | امیر خداداد خان (بار دوم) | ||
| ۱۰ نوامبر ۱۸۹۳ – ۳ نوامبر ۱۹۳۱ | امیر محمود خان دوم احمدزای رئیس بلوچ | ||
| ۳ نوامبر ۱۹۳۱ – ۱۰ سپتمبر ۱۹۳۳ | امیرمحمد عظم جان خان احمدزای رئیس بلوچ | ||
| ۱۰ سپتمبر ۱۹۳۳ – ۱۴ اکتبر ۱۹۵۵ | میر احمد یارخان احمدزای رئیس بلوچ | ||
| ۱۲ مارس ۱۹۵۵ – ۳۰ مارس ۱۹۵۵ | دولت کلات به پاکستان ملحق شد |
*در این بین خوانینی بوده‌اند که مدت چندان طولانی حکومت نکردند و ما اسامای آنها را در این بخش ذکر می‌کنیم:
امیربهرام خان احمدزایی (فرزند میرحاجی ولد امیرمحبت خان احمدزایی بیگلربیگی)
پانویس
- ↑ «Treaty of Kalat between Balochistan and Afghanistan in 1758» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۴ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۶ مه ۲۰۱۶.
- ↑ "بلوچستان بریتانیا" Imperial Gazetteer of India Vol. 6, p. 277, from the Digital South Asia Libraryوaccessed 15 January 2009
- ↑ http://thebaluch.com/documents/Nasir%20Khan%20Noori.pdf
- ↑ Naseer Dashti (8 October 2012). THE BALOCH and BALOCHISTAN A historical account from the Beginning to the fall of the Baloch State. Trafford Publishing. p. 280. ISBN ویژه:BookSources/978-1-4669-5896-8.
۴. تاریخ بلوچستان نوشته رائی بهادر لاله هتورام چاپ کویٹه
- تاریخ بلوچستان نوشته میر گل خان نصیر چاپ کویٹه
- تاریخی اغلاط نامی نوشته استاد الفت نسیم
پیوند به بیرون
- Swidler, N. (1972) "The Development of the Kalat Khanate بایگانی‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine" Journal of Asian and African Studies 7: pp. 115–21
- Swidler, N. (1992). Kalat: The Political Economy of a Tribal Chiefdom. American Ethnologist, 19(3), 553-570
- Kalat District - Planning and Development Department of Balochistan Government
- شجره نامه خوانین کلات