مخدر

مواد مخدر ترکیبات شیمیایی هستند که مصرف آن‌ها تغییراتی شیمیایی بر روی سیستم عصبی ایجاد می‌کند و باعث ایجاد لذت، تغییر هوشیاری، وابستگی می‌شود؛ بنابراین پتانسیل ایجاد اعتیاد و سوءمصرف در آن‌ها وجود دارد ولی شدت آن بسته به نوع ماده و اثرش متفاوت است.

اعتیاد

اعتیاد نوعی بیماری مغزی مزمن، پیشرونده و عودکننده است که باعث می‌شود با وجود پی آمدهای ناگوار مصرف مواد، فرد معتاد باز هم برای به دست آوردن یا مصرف مواد مخدر خود را به هر دری بزند. اعتیاد از آن جهت بیماری محسوب می‌شود که مصرف مواد مخدر، ساختار مغز و نحوه فعالیت آن را تغییر می‌دهد. تغییراتی که بر اثر مصرف مواد مخدر در مغز انسان به وجود می‌آید ممکن است پایدار و بلند مدت باشد و به ایجاد رفتارهایی زیانبار در کسانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند منجر شود. باید توجه داشت که اعتیاد قابل پیشگیری و درمان است ولی چنانچه اقدام مؤثری سریعاً در جهت درمان آن صورت نگیرد اثرات آن عمیق‌تر می‌شود.

مهم‌ترین محل تأثیر مواد مخدر بر سیستم عصبی و مغز است. در سیستم عصبی و مغز گیرنده‌هایی وجود دارد که این مواد بر آن‌ها اثر می‌کنند.

مواد مخدر پس از مصرف وارد سیستم ارتباطی مغز شده و فرایند عادی ارسال، دریافت و پردازش اطلاعات از سوی سلول‌های عصبی را مختل می‌کنند. ساختار شیمیایی برخی از مواد مخدر از جمله ماری‌جوانا و هروئین شبیه نورون‌های فرستنده طبیعی مغز است و در نتیجه نورون‌ها را تحریک می‌کند. شباهت ساختار شیمیائی این گونه مواد مخدر به نورون‌های فرستنده طبیعی سبب می‌شود تا سلول‌های گیرنده مغز فریب خورده و اجازه دهند تا مواد مخدر وارد سلول‌های عصبی شده و آن‌ها را تحریک کنند. گرچه ساختار شیمیائی این گونه مواد مخدر شبیه ساختار مواد شیمیائی مغز است اما سلول‌های عصبی مغز را به‌طور طبیعی تحریک و فعال نمی‌کنند و سبب می‌شوند تا پیام‌های غیرعادی در شبکه عصبی مغز جریان پیدا کنند. برخی دیگر از موادهای مخدر همچون آمفتامین و کوکائین باعث می‌شوند تا سلول‌های عصبی مغز به مقدار بسیار زیادی نورون‌های فرستنده طبیعی ایجاد کند یا از گردش عادی این مواد شیمیائی در مغز جلوگیری می‌کنند. ایجاد چنین اختلالی سبب می‌شود تا یک پیام بسیار قوی در مغز ایجاد شده و کانال‌های ارتباطی مغز مختل شود. تفاوت میان طنین پیام طبیعی و پیامی که بر اثر مصرف این گونه مواد مخدر در مغز ایجاد می‌شوند شبیه تفاوت میان سخنانی است که کسی در گوش شما زمزمه کند و صدایی که با فریاد کشیدن در برابر میکروفون ایجاد می‌شود.

سرعت تأثیر گذاری مواد مخدر

1. خوردن: بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه
2. تزریق کردن در رگ:بین ۱۵ تا ۳۰ ثانیه
3. تزریق کردن در ماهیچه: بین ۳ تا ۵ دقیقه
4. استنشاق: بین ۵ تا ۸ ثانیه
5. ریختن در چشم: بین ۳ تا ۵ دقیقه

مواد مخدر را می‌توان به دو گروه اصلی تقسیم‌بندی کرد:

سرکوب کننده

مواد مخدری که واکنش‌های مغز را آهسته می‌کند. (depressant)

اثرات: کم شدن سرعت تنفس و ضربان قلب - کم شدن فشار خون - خواب‌آور

(هروئین، تریاک، مورفین)

محرک

مواد مخدری که به سیستم عصبی بدن سرعت می‌بخشد. (stimulant)

اثرات: بیشتر شدن سرعت تنفس و ضربان قلب، بیشتر شدن فشار خون، جلوگیری از خواب مثال (کوکائین- آمفتامین)

محرک‌ها

مت‌آمفتامین (شیشه)

مت‌آمفتامین (Methamphetamine) یک داروی محرک اعصاب است که جزو کلاس فنتیلامین می‌باشد. از جمله آثار موقت مصرف مت‌آمفتامین بی‌خوابی، افزایش تمرکز، کاهش خستگی و کاهش اشتها می‌باشد. آمفتامین‌ها نوعی از سایکو اکتیوهای محرک هستند.

عوارض: در کوتاه مدت سبب احساس اضطراب، افسردگی و خستگی می‌شود، افزایش ضربان قلب و تنفس، اختلال در دید، خشکی دهان، سرگیجه و خشونت، مرگ ناگهانی و سکته قلبی شده و در دراز مدت سبب توهم، وحشت‌زدگی، کاهش وزن، آسیب به مغز و حافظه، تشنج و مرگ می‌شود.

کوکائین

کوکائین (Cocaine) گرد سفید رنگی که از برگ‌های خشک شده گیاه کوکا به‌دست می‌آید. خطرات: استنشاق آن از راه بینی سبب آسیب به پره میانی بینی شده و در آن ایجاد حفره می‌کند. آنقدر خطرناک است که با اولین مصرف می‌تواند سبب سکته قلبی شود. مشکلات تنفسی، آسیب به ریه، تشنج و مرگ ناگهانی. در دراز مدت نیز سبب پارانوئید، توهم، خشونت و کاهش وزن می‌گردد. به مغز و قلب نیز آسیب جدی می‌رساند. کوکائین یک ماده محرک اعتیادآور قوی است و مستقیماً بر مغز اثر می‌گذارد. وابستگی روانی و جسمی به کوکائین حتی پس از یک بار مصرف به وجود می‌آید. از برگ گیاه کوکا، آلکالوئید کوکائین استخراج می‌شود که در پزشکی به عنوان بی‌حس‌کننده موضعی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

کراک کوکائین

کراک کوکائین نوعی ماده مخدر با منشأ کوکائین می‌باشد و باور بر این است که از اوائل دهه ۸۰ میلادی ابداع شده‌است. کراک به صورت تکه‌های بلور است که به صورت تدخینی مصرف می‌شوند. در ترکیب کراک کوکائین، نمک کلرید آمونیوم و مقدار کمی آب وجود دارد. برای افزایش حجم کراک در تولید آن از بی‌کربنات سدیم (جوش شیرین) هم استفاده می‌شود. کوکائینی که از فرایند تخلیص کراک بدست می‌آید درجه خلوص بالائی دارد

سرکوب کننده‌ها

سرکوب کننده‌ها (Depressants)

و مسکن‌ها (Tranquilizers)

خطرات: اعتیاد آور، کاهش انرژی، اختلال حافظه و فراگیری می‌کند، افسردگی، بی‌خوابی و کاهش میل جنسی.

تریاک

تریاک (Opium) خصوصیاتی شبیه هروئین دارد. تریاک از گیاهی به نام کوکنار یا خشخاش گرفته می‌شود. با مصرف تریاک ابتدا نوعی خوشحالی زودگذر به شخص دست می‌دهد. پس از آن مرحله منفی آغاز می‌شود که فرد را به مصرف مجدد تریاک وامی‌دارد. حرکات ارادی معتاد پس از مرحله اول کند می‌شود و شخص نسبت به امور بی‌تفاوت می‌شود. مصرف تریاک می‌تواند باعث مسمومیت حاد و مزمن شود.

مرفین

مرفین (Morphine) که از تریاک گرفته می‌شود و به دو صورت مایع و پودر مصرف می‌گردد که ماده‌ای خواب‌آور است و اثرات مشابه تریاک دارد. داروی مرفین یک ماده ضد درد قوی که می‌تواند باعث ایجاد حس سرخوشی و لذت جسمی شود و وابستگی ایجاد کند. آمپول مرفین در دردهای شدید مانند درد ناشی از سکته قلبی تزریق می‌شود.

هروئین

هروئین (Heroin) از خشخاش بدست می‌آید، شکل تغییر یافته مرفین است. خطرات: این ماده مخدر می‌تواند موجب تهوع و استفراغ شود. بسیار اعتیادآور است. استعمال بیش از حد تنفس را متوقف کرده و سبب مرگ می‌شود. چون با موادی همچون گچ، آرد، تالک و غیره ترکیب می‌گردد استعمال تزریقی آن سبب ایجاد حساسیت در بدن و خارش شدید می‌شود. صدمه به قلب و عروق خونی، عفونت، هموروئید و سوء تغذیه، آسیب به کبد و کلیه از عوارض شایع این ماده به‌شمار می‌آیند.

کراک هروئین

کراک هروئین یا هروئین فشرده نوعی ماده مخدر به صورت تکه‌های بلور با منشأ هروئین می‌باشد که در جنوب غربی آسیا متداول است.

کراک هروئین به مدت چند سال به یکی از محبوب‌ترین ماده‌های مخدر ایران تبدیل شد و جای تریاک را گرفت و در افغانستان نیز رقیبی برای هروئین به‌شمار می‌رود. شیوهٔ مصرف کراک هروئین به دلیل امکان استفاده از سنجاق و سوزن نسبت به هروئین آسان‌تر، اما اعتیاد آن بسیار شدیدتر است.

متادون

متادون (Methadone)یک دارو است که به دلیل خاصیت ضد درد و ضد سرفه ای که دارد، برای ترک اعتیاد به بسیاری از مواد مخدر مانند هروئین و مورفین به کار می‌رود.

عوارض: در دوزهای بالا باعث کما و مرگ می‌شود.

دزومرفین

مخدر دزومرفین که با نام کروکودیل نیز شناخته می‌شود یک ماده مسکن قوی با اعتیاد و عوارض جانبی بالا می‌باشد.

مشتقات شاه‌دانه

حشیش

حشیش (Hashish) به‌صورت تکه‌های جامد، از رزین گیاه شاهدانه می‌باشد، قهوه‌ای یا مشکی است.

خطرات کوتاه مدت: احساس سردرگمی، اضطراب، هراس، بدگمانی، توانایی یادگیری کاهش می‌یابد، هماهنگی حرکات مختل می‌شود.

خطرات دراز مدت: پارانوئید، اسکیزوفرنی، جنون، روان‌پریشی، افسردگی و اضطراب، استعمال آن همراه با سیگار سبب آسیب جدی به ریه‌ها می‌گردد.

ماری‌جوانا

ماری‌جوانا (Marijuana) یا (Cannabis) از گل گیاه شاهدانه بدست می‌آید. ماری‌جوانا دارای یک ترکیب سایکو اکتیو به نام THC است. سرشاخه‌های گلدار گیاه شاهدانه را که حاوی مقادیر بالا THC می‌باشد ماری‌جوانا می‌نامند که این ماده در کشورمان بیشتر به اسم «گل» شناخته می‌شود. [۱]

عوارض: پارانوئید، سرگیجه، خشکی ملتحمه چشم، افزایش فشار خون. تی‌اچ‌سی که ماده سایکو اکتیو موجود در شاه‌دانه است اثرات مسکن، شل‌کننده عضلات، خواب‌آور و آنتـی بیوتیک دارد.
بنابر آمار سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۰ میلادی، از میان ۲۲۰ میلیون مصرف‌کننده مواد اعتیادآور در جهان، بیش از ۱۶۰ میلیون نفر (افزون بر ۷۰ درصد) حشیش و فراورده‌های گیاه شاه‌دانه هندی (کانابیس) استفاده می‌کنند.

توهم‌زاها

اغلب توهم‌زا‌ها وابستگی ایجاد نمی‌کنند و در دسته مخدرها قرار نمی‌گیرند ولی به دلیل اینکه ممکن است برای عده‌ای اثرات خوشایند داشته باشند، احتمال اینکه مورد مصرف تفننی یا حتی اعتیاد گونه قرار گیرند وجود دارد. همچنین بیش‌مصرفی اغلب توهم‌زاها خطراتی را نیز می‌تواند داشته باشد که گاهی ممکن است سلامتی فرد را تهدید جدی کنند. ترکیبات توهم‌زا (Hallucinogen) به ۳ گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند:

• روان‌گردان‌ها
• منفک کننده‌ها
• هذیان‌آور‌ها

تغییر و اختلال در خلق و خو، ادراک و حواس بینایی، شنوایی و احساسات، اختلال در درک زمان و مکان، در بعضی موارد همراه با ترس و وحشت، القاء حالت رؤیا. مثال: ال اس دی و دی‌ام‌تی.

اکستازی

اکستازی (Ecstasy) یکی از رایج‌ترین داروهای مورد استفاده در پارتی‌ها و مهمانی‌های شبانه است. خطرات: گرمازدگی، افزایش شدید گرمای بدن که بسیار خطرناک است، فرد برای رفع تشنگی ممکن است آب فراوان بنوشد که این خود سبب رقیق شدن بیش از حد خون و از میان رفتن تعادل سدیم خون شده و سبب تورم اعضاء بدن همچون مغز و در نهایت مرگ فرد می‌شود، پس از یکی دو روز بعد فرد احساس افسردگی و خستگی می‌کند، سبب آسیب به کبد، کلیه و مغز می‌شود، توهم گویی، استفراغ، تشنج.

انواع گیاهان روانگردان

• خشخاش (Opium Poppy)
• داروهای استخراجی: هروئین، مورفین، کدئین، تریاک...
• شاهدانه (Cannabis Sativa)

سایر ترکیبات

مواد استنشاقی

حلالها (Inhalants)

خطرات: کوتاه مدت سبب تهوع، سرفه شدید، لکه اطراف دهان، خفگی و در دراز مدت سبب سر درد، خون‌ریزی بینی، کاهش حس بویایی، کاهش اکسیژن به مغز و آسیب به مغز، آسیب به کلیه‌ها، کبد و سیستم عصبی و شش‌ها می‌شود.

استروئید

استروئیدها (Steroids)

خطرات: افزایش فشار خون، کلسترول بالا، بیماری کلیه و کبد، صدمه به قلب، دیابت، یرقان، افسردگی، رفتارهای خشونت‌آمیز. در مردان: رشد سینه، تحلیل بیضه، کاهش اسپرم، ناباروری، آکنه، سکته.

از دیدگاه پژوهشگران مختلف، پتانسیل اعتیادآور بودن یک ماده مخدر می‌تواند از جنبه‌های مختلف مانند میزان آسیبی که وارد می‌کند، ارزش خیابانی ماده مخدر، مقداری از ماده مخدر که سیستم دوپامین مغز را فعال می‌کند و… مورد قضاوت قرار بگیرد.

هروئین

هروئین ماده مخدری است که سطح دوپامین در سیستم پاداش مغز را در آزمایش‌های صورت گرفته روی حیوانات تا ۲۰۰ درصد افزایش می‌دهد. برخی از کارشناسان هروئین را اعتیادآورترین ماده مخدر جهان می‌دانند و جدا از این ویژگی آن را به عنوان ماده‌ای خطرناک نیز طبقه‌بندی می‌کنند زیرا دوزی که می‌تواند موجب مرگ فرد شود تنها پنج برابر بیشتر از دوزی است که نشئگی را موجب می‌شود. هروئین به عنوان دومین ماده مخدر مضر از نظر آسیب رده‌بندی شده‌است.

الکل

اگرچه مصرف الکل در بسیاری از کشورهای جهان قانونی است اما یکی دیگر از اعتیادآورترین مواد در جهان شناخته می‌شود. الکل آثار بسیاری روی مغز می‌گذارد. آزمایش‌های صورت گرفته روی حیوانات از افزایش سطح دوپامین در سیستم پاداش مغز بین ۳۶ تا ۴۰ درصد حکایت دارند و هرچه میزان مصرف الکل افزایش یابد، سطح دوپامین نیز افزایش می‌یابد. برخی از کارشناسان الکل را مخرب‌ترین ماده مخدر می‌دانند که آسیب‌های ناشی از مصرف آن بر بدن انسان می‌تواند به مرگ نیز منجر شود.

کوکائین

کوکائین به صورت مستقیم در میزان دوپامین مورد استفاده مغز برای انتقال پیام از یک نورون به نورون دیگر اختلال ایجاد می‌کند. در اصل، کوکائین نورون‌ها را از غیرفعال کردن سیگنال دوپامین بازمی‌دارد که به فعال‌سازی غیرطبیعی مسیرهای پاداش مغز منجر می‌شود. آزمایش‌های صورت گرفته روی حیوانات نشان داده‌اند کوکائین افزایش سطح دوپامین به میزان سه برابر بیشتر از سطح عادی را موجب می‌شود. کراک کوکائین کوکائین توسط کارشناسان به عنوان سومین ماده مخدر مخرب و پودر کوکائین که نشئگی خفیف را موجب می‌شود به عنوان پنجمین ماده مخدر مخرب رده‌بندی شده‌است. حدود۲۱ درصد از افرادی که کوکائین را امتحان می‌کنند در زندگی خود به آن اعتیاد پیدا خواهند کرد. کوکائین همانند دیگر محرک‌های اعتیادآور مانند متامفتامین و آمفتامین می‌تواند مشکل آفرین باشد.

باربیتورات‌ها

باربیتورات‌ها گروهی از مواد مخدر هستند که در ابتدا برای درمان اضطراب و به عنوان ماده خواب‌آور استفاده می‌شدند. این مواد در پیام‌رسانی شیمیایی مغز اختلال ایجاد می‌کنند و غیرفعال شدن بخش‌های مختلف مغز را موجب می‌شوند. در دوزهای پایین، باربیتورات‌ها موجب شادی و سرخوشی می‌شوند اما در دوزهای بالاتر می‌توانند مرگبار باشند زیرا موجب قطع تنفس می‌شوند. اعتیاد به باربیتورات در گذشته به واسطه تجویز پزشکان و در دسترس بودن رایج بود اما این شرایط به‌طور قابل توجهی کاهش یافته‌است زیرا مواد مخدر دیگر جایگزین آن شده‌اند.

نیکوتین

نیکوتین ماده اصلی اعتیادآور موجود در تنباکو است. هنگامی که فردی سیگار می‌کشد نیکوتین به سرعت توسط ریه‌ها جذب شده و به مغز ارسال می‌شود. نیکوتین ماده مخدر اعتیادآور قدرتمندی محسوب می‌شود و عوارض ناشی از آن سالانه مرگ افراد بسیاری را در پی دارد. بنابر ارزیابی صورت گرفته توسط سازمان جهانی بهداشت، تنباکو تا سال ۲۰۳۰ موجب مرگ سالانه بیش از هشت میلیون نفر می‌شود. آزمایش‌های صورت گرفته روی حیوانات نشان داده‌اند نیکوتین افزایش سطح دوپامین در سیستم پاداش مغز به میزان حدود ۲۵ تا ۴۰ درصد را موجب می‌شود.

• بوپرنورفین (به عنوان ضد درد، مسکن قوی و جایگزین مواد مخدر و اعتیاد آور)
• شربت تریاک (یک ماده مخدر و مسکن درد و اعتیاد آور)
• متادون (داروی نگهدارنده برای مهار اعتیاد به هروئین و مواد مخدر و اعتیاد آور)
• حب جدوار (داروی ترک اعتیاد، مسکن قوی و ضد درد با اثرات تقویتی بدون ایجاد وابستگی و اعتیاد)
• نالوکسان (برای تشخیص و درمان مسمومیت‌ها با مواد مخدر یا کمای ناشی از آن مصرف می‌شود)
• نالتروکسان (به عنوان داروی کمکی برای درمان اعتیاد به کار می‌رود)

• اعتیاد
• سیگار
• قلیان