اشغال تبریز در جنگ جهانی اول
اشغال تبریز در جنگ جهانی اول به اشغال و دست به دست شدن شهر تبریز در شمالغرب ایران در جریان جنگ جهانی اول توسط نیروهای عثمانی و روسیه گفته می‌شود.
| اشغال تبریز | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| بخشی از اشغال ایران در جنگ جهانی اول | ||||||
| ||||||
| طرف‌های درگیر | ||||||
 عثمانی |
 روسیه |
 ایران | ||||
| فرماندهان و رهبران | ||||||
|
شوقی پاشا |
|
احمدشاه | ||||
| واحدهای درگیر | ||||||
|
لشکر پیاده‌نظام یازدهم | ||||||
| ایران در جنگ جهانی اول رسماً اعلام بیطرفی نموده‌بود. | ||||||
وقایع
در تاریخ ۲۸ آذر ۱۲۹۰ خورشیدی، ارتش روسیه تزاری با یورش به تبریز، این شهر را به اشغال خود درآورد. حدود سه سال بعد، یعنی در ۶ مرداد ۱۲۹۳ (۲۸ ژوئیه ۱۹۱۴) جنگ جهانی اول آغاز شد. ایران سه روز پس از آغاز جنگ بیطرفی خود را در این جنگ اعلام کرد. در ۱۱ آبان ۱۲۹۳ خورشیدی (۲ نوامبر ۱۹۱۴) روسیه تزاری علیه امپراتوری عثمانی اعلان جنگ کرد. روسیه در حالی که در زمان آغاز جنگ حدود ۱۰٬۰۰۰ نیرو در خاک ایران داشت، بدون توجه به اعتراض‌های ایران اقدام به گسیل نیروهای بیشتری به ایران کرد به‌طوری که تا اواخر سال ۱۹۱۴ حدود ۷۰٬۰۰۰ نیرویش بخش عظیمی از شمال غربی خاک ایران را تا سرحد مرز عثمانی اشغال کردند.
از ۷ دی تا ۱۱ دی ۱۲۹۳ (۲۹ دسامبر ۱۹۱۴ تا ۲ ژانویه ۱۹۱۵)، امپراتوری عثمانی نیروهایش را وارد خاک ایران کرد و پس از درگیری با نیروهای روس، آن‌ها را عقب راندند. هم‌زمان نبرد ساری‌قمیش درمنطقه قفقاز بین نیروهای روسی و عثمانی در جریان بود. با عقب‌نشینی روس‌ها تا نزدیکی جلفا، شهر تبریز به تصرف عثمانی درآمد.
با ورود نیروهای کمکی از روسیه، این‌بار نیروهای روس دست به حمله علیه نیروهای عثمانی زدند و پس از شکست عثمانی‌ها در جنوب جلفا، در ۹ بهمن (۱۵ ژانویه) کنترل تبریز را به دست گرفتند. نیروهای روسی با پیشروی به سمت غرب رضاییه را در بهار تصرف کردند و تا دریاچه وان در داخل خاک عثمانی پیشروی کردند. هم‌زمان نیروهای روسی وارد مرکز ایران شدند و از قزوین به کرج و تهران آمدند.
با وقوع انقلاب ۱۹۱۷ در روسیه، سازمان نیروهای این کشور از بین رفت و قدرت در روسیه به دست بلشویک‌ها افتاد. در نتیجه نیروهای روسیه از ۱۷ تیر ۱۲۹۶ (۸ ژوئن) شروع به عقب‌نشینی از ایران کردند. تا این زمان عوامل دولت مرکزی ایران و ولیعهد در پست خود باقی مانده‌بودند. در زمان خروج روس‌ها از تبریز در ۹ اسفند ۱۲۹۶، قدرت واقعی به کمیته محلی حزب دموکرات و رئیس آن اسماعیل نوبری سپرده شد. با این حال به علت خلا قدرت به وجود آمده در اثر عقب نشینی روس‌ها، عثمانی‌ها به سرعت مناطق تخلیه شده توسط روس‌ها را به اشغال خود درآوردند و در ۲۷ خرداد ۱۲۹۷ وارد تبریز شدند.
یعقوب شوقی پاشا از فرماندهان ارتش عثمانی که پنج لشکر را تحت امر خود داشت، دستور حمله به ایران و تصرف تبریز را دریافت کرد. وی تا پایان ژوئن (خرداد/تیر) دو لشکر خود را به دلیل نیاز عثمانی به جبهه‌های دیگری فرستاد. لشکر پیاده‌نظام دوازدهم با حرکت به سمت جنوب، دیلمقان را در ۲۸ خرداد (۱۸ ژوئن) تصرف کرد. این لشکر با پیشروی بیشتر تا ۵ مرداد (۲۷ ژوئیه) رومیات را اشغال کرد. در شمال با دو لشکر، ایروان را پشت سر گذاشتند و به نخجوان حمله کردند و در نهایت در ۲۸ تیر ۱۲۹۷ (۱۸ ژوئیه ۱۹۱۸) موفق به تسخیر ایروان شدند. این نیروها با ادامه مسیر به سمت جنوب، در ۳۱ مرداد ۱۲۹۷ (۲۳ اوت ۱۹۱۸) شهر تبریز را نیز اشغال کردند. عثمانی‌ها تا پایان جنگ جهانی اول که منجر به فروپاشی امپراتوری عثمانی شد، این نواحی را در اشغال خود نگه‌داشتند.
جستارهای وابسته
- تاریخ تبریز
- ایران در جنگ جهانی اول
- روزشمار جنگ جهانی اول در ایران
- اشغال ایران در جنگ جهانی اول
- آشوریان و آذربایجان غربی در جنگ جهانی اول
پانویس
- آ. یعقوب شوقی پاشا (به ترکی استانبولی: Yakup Şevki Paşa) فرمانده ارتش نهم عثمانی بود که ۶ لشکر زیرمجموعه آن بودند از جمله لشکر پیاده‌نظام یازدهم که در سال ۱۲۹۷ تبریز را فتح کرد.
- ب. آندرانیک اوزانیان فرمانده نیروهای داوطلب ارمنی بود که تحت امر روسیه بودند و در سال ۱۲۹۳ در فتح تبریز جنگیدند.
- پ. ملک منصور میرزا شعاع‌السلطنه شاهزاده و فرزند مظفرالدین‌شاه بود که پس از عزل برادرش محمدعلی‌شاه از پادشاهی با دولت مرکزی ایران جنگید و شکست خورد. او در جریان اشغال تبریز با نیروهای خود در کنار نیروهای روسی در نزدیکی میاندوآب از عثمانی شکست خورد و به تفلیس فرار کرد.
یادکرد منابع
منابع
- آذرنگ، عبدالحسین (۱۳۸۶). «جنگ جهانی اول». [[دانشنامه جهان اسلام]]. نسخه برخط. ج. ۱۱. تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی. شابک ۹۶۴-۴۴۷-۰۱۲-۵. دریافت‌شده در ۱ دی ۱۳۹۳.
- عباسی، زهرا. «ایران در جنگ جهانی اول». مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ دی ۱۳۹۳.
- مدنی، سیدجلال‌الدین. «بی‌اعتنایی انگلیس و روسیه به بیطرفی ایران در جنگ جهانی اول». پایگاه جامع تاریخ ایران معاصر. مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی. دریافت‌شده در ۱ دی ۱۳۹۳.
- Hogg, Ian V. (۲۰۰۹), "Ozanian, Andranik", The A to Z of World War I, The A to Z Guide Series (به انگلیسی), vol. ۱۵, Scarecrow Press, p. 12
- Carlisle, Rodney P.; Kirchberger, Joe H. P. (۲۰۰۹), "Chronicles of Events", World War I, Eyewitness History Series (به انگلیسی), Infobase Publishing, p. 99
- Erickson, Edward J. (۲۰۰۷), "Appendix B: Persia", Ottoman Army Effectiveness in World War I: A Comparative Study, Military History and Policy (به انگلیسی), Routledge, p. 163