آرامگاه نظامی گنجوی
مقبره نظامی (ترکی آذربایجانی: Nizami məqbərəsi) که به احترام شاعر فارسی‌زبان قرن دوازدهم نظامی گنجوی ساخته شده است. این مقبره خارج از شهر گنجه، آذربایجان واقع شده است. این مقبره ابتدا به سال ۱۹۴۷ به جای یک بنای قدیمی تخریب شده ساخته شد و در سال ۱۹۹۱ به شکل فعلی آن بازسازی شد.
| Nizami Məqbərəsi | |
آرامگاه | |
| مکان | گنجه، آذربایجان |
|---|---|
| گونه | آرامگاه |
| پایان ساخت | ۱۹۹۱ |
| در بزرگداشتِ | نظامی گنجوی |
تاریخ
مقبره نظامی قرن ها مکان زیارت مریدان وی بوده است. به گفته واسیلی بارتولد، تاریخ‌نگار، مقبره نخستین بار به سال ۱۶۰۶ در وقایع‌نگارهای تاریخی ذکر شده است. اسکندر بیگ، منشی دربار صفوی، گزارش می‌دهد که در اواخر فوریه ۱۶۰۶، شاه عباس اول به گنجه رسیده و در نزدیکی مقبره شیخ نظامی، اردو زده است، و در ۲۴ مارس نوروز را در این مکان جشن گرفته است.
در طول جنگ ایران و روسیه در سال ۱۸۲۶، نبرد سهمگینی بین نیروهای روس و ایرانی در نزدیکی مقبره نظامی رخ داد. نیروهای روسی به فرماندهی ژنرال ایوان پاسکویچ ارتش ایران را شکست داده و آن را مجبور به عقب نشینی کردند. فرستاده روسیه به ایران الكساندر گریبیدوف در خاطرات خود به گفتگو با نویسنده و مورخ عباسگلو باكیخانوف، اشاره می‌کند و می‌نویسد که باکیخانوف در خلال این گفتگو یه وی گفته كه نبرد الیزابت‌پل در نزدیك مقبره نظامی به وقوع پیوسته است.
تخریب
به گفته باکیخانوف، تا دهه ۱۸۴۰ مقبره نظامی کاملا تخریب شد و وزیر سابق خانات قره باغ، میرزا آدی گوزل بیگ آن را بازسازی کرد.
در سال ۱۸۷۳ شاه ایران ناصرالدین قاجار، در بازگشت از اولین سفر خود به اروپا، از نزدیکی مقبره نظامی رد شد. وی در خاطرات خود فاصله مقبره شیخ نظامی را از گنجه حدود نیم لیگ ذکر می‌کند و مقبره را "بنای آجری بسیار محقری" توصیف می‌کند.
با شروع قرن بیستم، مقبره تقریباً به‌طور کامل ویران شد. در سال ۱۹۲۵ آرامگاه این شاعر حفاری شد و باقیمانده قبر وی برای بازتدفین در مرکز گنجه نبش شد. با این حال، رهبری آذربایجان شوروی دستور داد تا جسد شاعر را در همان مکان تدفین نموده و بنای موقتی به عنوان آرامگاه بسازند.
در سال ۱۹۴۰ و هنگام ساخت مقبرهای جدید، بررسی‌های باستان‌شناسی منجر به کشف بقایای یک مقبرهای قدیمی و متعلق به قرن سیزدهم میلادی در اعماق زمین شد. در حالی که آثار باقیمانده روی زمین متعلق به بازسازی‌های قرن نوزدهم بود.
بازسازی
در سال ۱۹۴۷، مقبره‌ی جدیدی از جنس سنگ آهک ساخته شد. بعدها در نزدیکی مقبره، کارخانه تولید آلومینیوم توسط دولت شوروی برپا کرد. دفع مواد زائد خطرناک از کارخانه باعث آسیب به مقبره شد و منجر به تخریب آن تا اواخر دهه ۱۹۸۰ گشت.
پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، این مقبره به شکل امروزی خود بازسازی شد.
سازه
این سازه به شکل استوانه‌ی بلندی است، که توسط باغچه‌هایی احاطه شده است. در یک طرف مقبره، مجسمه های فلزی کار گذاشته شده است که یادآور اشعار حماسی نظامی می‌باشند. مقبره از بلوک گرانیت سخت که از اوکراین خریداری شده، ساخته شده است. معماری سازه به عهده‌ی فرمان امام قی‌اف معمار بوده است. مجسمه‌ها توسط گورخماز سودادالدینوف ساخته شده اند.
تخریب اشعار فارسی
در دهه نود خورشیدی، پس از تصمیم دولت آذربایجان اشعار گنجوی در آرامگاه او که همگی به زبان فارسی هستند، تخریب و پاک شدند. به گفته خلیل یوسفلی، مدیر مرکز نظامی گنجوی در آکادمی ملی علوم آذربایجان، این کاشیکاری‌های فارسی که از روی اشعار نظامی ساخته شده بودند، در سال ۱۹۹۷ در مقبره وی جای گرفتند و اکنون ترجمه ترکی آذربایجانی این اشعار جایگزین خواهد شد. این اتفاق باعث اعتراض جمهوری اسلامی ایران به یونسکو شد.
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ Peter J. Chelkowski. Mirror of the invisible world: Tales from the Khamseh of Nizami. Metropolitan Museum of Art, 1975. شابک ۰−۸۷۰۹۹−۱۴۲−۶, شابک ۹۷۸−۰−۸۷۰۹۹−۱۴۲−۴, p. 3
- ↑ Iskandar Beg Munšī. History of Shah 'Abbas the Great, Volume 3. Westview Press, 1986, شابک ۰−۸۹۱۵۸−۲۹۶−۷, شابک ۹۷۸−۰−۸۹۱۵۸−۲۹۶−۰, p. 902.
- ↑ Iskandar Beg Munšī. History of Shah 'Abbas the Great, Volume 3. Westview Press, 1986, شابک ۰−۸۹۱۵۸−۲۹۶−۷, شابک ۹۷۸−۰−۸۹۱۵۸−۲۹۶−۰, p. 905.
- ↑ (به روسی) Василій Александрович Потто. Кавказская война: Персидская война, 1826–1828 гг. Volume 3. "Кавказский край", 1993. شابک ۵−۸۶۷۲۲−۱۰۷−۵, شابک ۹۷۸−۵−۸۶۷۲۲−۱۰۷−۲, p. 130
- ↑ (به روسی) ФЭБ: Грибоедов. Эриванский поход.
- ↑ (به روسی) Abbas-Kuli-aga Bakikhanov. Golestan-e Eram
- ↑ J.W. Redhouse. The Diary of H. M. the Shah of Persia, During His Tour Through Europe in A. D. 1873. BiblioBazaar, LLC, 2009. شابک ۱−۱۱۰−۳۴۹۷۲−۶, شابک ۹۷۸−۱−۱۱۰−۳۴۹۷۲−۲, p. 416
- ↑ (به روسی) И. П. Щеблыкин. Памятники азербайджанского зодчества эпохи Низами: материалы. Изд-во АзФАН, 1943, pp. 49–50
- ↑ James Marriott, Mika Minio-Paluello (2012). The Oil Road: Travels from the Caspian to the City. Verso Books. ISBN 9781844679270.
- ↑ (به روسی) Скульптор, гянджинец, патриот. Ежедневный информационный ресурс – "Azeri.ru – Азербайджанцы в России". بایگانی‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
- ↑ «انتشار نخستین تصویرها از نصب کتیبه‌های تحریف شده در مقبره نظامی گنجوی». ایسنا. ۲۰۱۳-۰۹-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۱۳.
- ↑ D.Khatinoglu (۲۲ اوت ۲۰۱۳). "Poems in Persian in Nizami Ganjavi's mausoleum to be replaced by analogues in Azerbaijani language". trend.az (به انگلیسی). Archived from the original on 13 October 2019. Retrieved 8 May 2020.
- ↑ Nigar Orujova (۲۲ اوت ۲۰۱۳). "Great Nizami's poems to be placed in Azerbaijani in his mausoleum". azernews.az (به انگلیسی). Archived from the original on 8 June 2016. Retrieved 8 May 2020.
- ↑ "Iran Protests to UNESCO over Azerbaijan's Anti-cultural Move". tasnimnews.com (به انگلیسی). ۱۰ دسامبر ۲۰۱۳.