آذرخواران

این واژه از سه جزء تشکیل شده‌است:« آذر + خوار + ان». جزء نخستین را آشکارا می دانیم که همان «آذر» مقدس است که هنوز در زبان فارسی جلالت خاص دارد و نشانی از حرمت بسیاری است که ایرانیان بر آتش می نهاده‌اند و اما جزء دوم، یعنی «خوار»، بی تردید همان کلمه اوستایی «خوارنَنگَهَه» است که بعدها «خُرّه» و یا «فرّ» شده‌است و معنی آن میشود شکوه آتش و اما جزءِ سوم یعنی «ان» همان علامت کثرت(جمع) و نسبت است.

نخستین آتشکده‌ای که در منطقه جرقویه ساخته شده آذربرزین نام داشته که ویرانه‌های آن در کنار روستای آذرخواران باقی است. این آتشکده در کوه های شمال باختری شهرک آذرخواران قرار داشته و اکنون ویرانه پی های آن در بالای کوهی به نام کوه بچه در همانجا به چشم میخورد و آتشکده مرکزی شهرکها و روستا های شمال باختری گرکویه(جرقویه) بوده است. از آتش این آتشکده آتشکده های روستاها و شهرک های پیرامون و خانه های آنها را فروزان میساختند.

در این روستا مزار امامزاده ای به نام امامزاده شاه محمد مراد(نسب آن را به موسی بن جعفر میدانند) واقع شده است. شاه مراد یکی از امامزاده‌‌های قدیمی جرقویه است که در آذرخواران قرار دارد. از دیرباز مردمان از سرتاسر منطقه برای زیارت به این مکان می‌آمدند. این بنا به همت حاج نیاز قادریان در سال‌های ۷۱ تا ۷۲ مورد بازسازی قرار گرفته است. این امامزاده به عنوان مرکز فرهنگی و قرآنی در قلب بخش مرکزی و در دل کویر بوده و هر روزه میزبان زائران و گردشگران می باشد.

در آذرخواران چندین دژ قدیمی وجود دارد که نشان دهندهٔ تاریخچه و پیشینهٔ این آبادی است.

در میان سال‌های (۹۰۷ تا ۹۳۰ هجری) در آذرخواران دژی(قلعه) ساخته شده که اکنون در خاور(شرق) این روستا پابرجاست و از یادگارهای دوران شاه اسماعیل صفوی می باشد.

زمان تاسیس و شکل گیری این روستا به دوران ساسانی بر میگردد؛ در قدیم الایام مکان این روستا شامل هفت قلعه(دژ) بود که عبارت بودند از: آذرخواران، آبخواران، دهچی، دیه خواران، کوهک، دشت جهان و دشت آسمان که در این بین آذرخواران قلعه‌ی مرکزی بشمار می‌رفت.

روستای آذرخواران در گذشته بخشی از متعلقات شهرضا بود که با تلاش و پیگیری‌های حاج حسینعلی ملک پور، حاج خلیل ملک پور و حاج محمد اسماعیل کیانی توانست استقلال خود از این منطقه را به دست آورد.

در سال ۱۳۳۰ اولین چاه عمیق منطقهٔ جرقویه در آذرخواران حفر شد که نام آن چاه مکینه بود. این چاه به همت کربلایی حسینعلی ضیایی و حاج محمداسماعیل کیانی در میان باغ حاج ابراهیم و باغ کربلایی حسین حفر شد.

در تاریخچهٔ آذرخواران نام افرادی به چشم می‌خورد که همواره با انجام کارهای خیرخواهانه‌شان زبان زد خاص و عام هستند:

• حاج علی حاج زینل: سازنده مسجد و حمام قدیمی و یخچال آذرخواران
• حاج اسدالله فرزند کربلایی علیرضا: سازنده شاه مراد قدیم
• حاج علی سرمست: سازنده حمام جدید
• حاج نیاز قادریان: سازنده شاه مراد جدید و قسمت شمالی حسینیه
• حاج محمد اسماعیل کیانی: ایشان خیّر و اهدا کننده زمین‌هایی برای آبادانی آذرخواران بودند.
• حسین صلصالی: سازنده دبیرستان زنده یاد صلصالی
• حاج سید محمد فاطمی: سازنده مسجد شهرک
• رضا خبازیان: سازنده انجمن اسلامی آذرخواران

1. حاج ملک
2. حاج زینل
3. حاج علی فرمانروای جرقویه
4. آمحمدخان بزرگ
5. حاج ملاحسین
6. حاج محمدباقر
7. حاج آقاعلی
8. کدخدا حسین
9. مشتا حسینعلی ملک پور
10. کربلا حسینعلی ضیایی
11. حاج آقا محمد ضیایی

مردمان آذرخواران به شعر و ادب اهمیت ویژه ای داده‌اند. از بین شاعران این روستا می‌توان استاد حاج علی سلیمی(با تخلص سلیم) و حاج ایرج فتحی با (تخلص فتحیا) و علی ملک پور را نام برد.

باتلاش های فراوان استاد حاج علی سلیمی اشعار ایشان در حال جمع آوری، جهت ایجاد یک کتاب جامع می باشد.

مردمان آذرخواران در دیرباز به حرفه‌های کشاورزی و دامپروری مشغول بوده‌اند. در این روستا زمین‌های بسیاری زیر کشت بوده‌است که از مهمترین آنها می‌توان به صحاری قاسم‌آباد (*در زبان محلی قاسم باد*)، ده چی (*در زبان محلی دیچی*)، دیه خواران (*در زبان محلی دوخارون*) و آذرخواران (*در زبان محلی آبخارون*) اشاره نمود.

گویش مردم آذرخواران، درگذشته، تا زمان قبل از انقلاب ۱۳۵۷ گویش بومی گرگویه(جرقویه) بوده به عبارتی دیگر بازمانده زبان پارسیک یا پهلوی ساسانی که این زبان لهجه ای از زبان پهلوی اشکانی به شمار میرفته و در زمان ساسانیان در جنوب ایران رواج داشت اما اکنون به زبان پارسی سخن می گویند.

زنجیرزنی این روستا در ایام حسینی دارای سبک خاصی میباشد و به شیوه ای متفاوت زنجیر زنی میکنند همچنین در حسینیه این روستا تعزیه خوانی(شبیه خوانی) اجرا میشود که در آخر آن مراسم بلند کردن علم را با فریاد حیدر-حسین اجرا میکنند. روستای آذرخواران به علت اشتغال تعداد زیادی از ساکنین آن به حرفهٔ معلمی به مهد فرهنگیان معروف است حتی هرساله قبول شدگان بسیاری برای این حرفه انسان ساز به دانشگاه‌های فرهنگیان راه می یابند. اداره آموزش و پرورش (نمایندگی فرهنگ) از سال ۱۳۲۷ تا ۱۳۴۴ در باغ نمایندگی آذرخواران تأسیس گردید. دانش آموزان متعددی از سراسر جرقویه از رامشه تا براآن جنوبی و شمالی برای تحصیل به دبیرستان آذربرزین آذرخواران می‌آمدند.

• حاج علی خان حاج زینل در مقابل ظلم قاجارها مقاومت کرد و در مقابل فتحعلی شاه حرفش را با جسارت تمام زد و داد مردم را ستاند فتحعلی شاه که از شجاعت او خوشش آمده بود یک عبا و یک عصا به او انعام داد.
• میرزا فتح اله دیه خوارانی شاعر دربار نادرشاه ملقب به «جناب اصفهانی»، نسل وی به امیر نجم ثانی از امرای شاه اسماعیل صفوی می‌رسد. وی در دیه خواران به دنیا آمد و در عهد شاه طهماسب صفوی در شاعری به شهرتی دست یافت که در سال ۱۱۴۸ هجری در راه ری به کاشان به دستور نادرشاه افشار کشته شد.
• آقا میرزا عبدالرحیم فوده ای آذرخوارانی از کوچندگان فودهٔ شهرضا به آذرخواران بود که پزشکی توانا و زبردست بوده و تا اندازه ای نیز با پزشکی نوین آشنایی داشت ولی روش او همان روش پیشینیان بوده است و آوازه او به گونه ای بوده که در همه روستاهای منطقه پیچیده بود، که از همه روستاهای گرکویه(جرقویه) برای درمان نزد وی به آذرخواران می رفتند، میرزا عبدالرحیم سرانجام چند سال پیش از انقلاب اسلامی درگذشت.
• از شعرای معاصر نیز می‌توان از آقایان علی سلیمی با تخلص سلیم و علی ملک پور آذرخوارانی و ایرج فتحی با تخلص فتحیا نام برد.
• حاج نیاز قادریان سازنده شاه مراد جدید و قسمت شمالی حسینیه روستا و در زمان حیاتش از هیئت‌های زیادی در بیست و هشت ام صفر دعوت میکرد و مراسم عزاداری بزرگی برگزار میکرد
• محمدعلی حاتم پور قهرمان چندین دوره مسابقات دو و میدانی

ضیایی، فاطمی، ملکپور، عابدیان، سلیمی، نجفی، حاتم‌پور، حاتمی، شفیعی، فتحی، یوسف‌زاده، قادری، قادریان، نادعلیان، نیک‌پور، کریم‌پور، صادقی، صادق‌زاده، دهقانی، خبازیان، رجایی، محمد‌زاده، حسینی، جوانمرد، سلمانی، زارع، اسکندریان، جمشیدی، فضلی، شریفی، بهمنی، خیرخواه، سراجی و... از نام های فامیلی خانواده های مختلف این روستا است که نشان از تنوع فامیلی در روستاست.

این روستا در دهستان جرقویه وسطی قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت آن ۱٬۰۵۸ نفر (۳۷۰ خانوار) به تفکیک ۵۴۹ نفر مرد و ۵۰۹ نفر زن بوده‌است.

• فهرست روستاهای شهرستان اصفهان
• فهرست روستاهای ایران
• فهرست جمعیت شهر و روستاهای ایران

• «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۳.