یارانهواژه یارانه یا سوبسید (Subsidy) یکی از اصطلاحات اقتصادی به معنای نوعی حمايت دولت از قشر خاصی (در برخی موارد کل جامعه)، در دوره‌های زمانی خاص يا اضطراری، به منظور تامين رفاه اجتماعی از طريق کاهش هزينه‌ها است. يارانه گرچه از نگاه سود خدمت اقتصادی نباشد ولی از حيث رفاه عمومی لازم است. پرداخت یارانه از دیدگاه دولت‌ها به علت اهداف: اقتصادی، توسعه‌ای، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی پرداخت می‌گردند. این اهداف می‌تواند در پرداخت یارانه به مصرف‌کننده، تولیدکننده، اداره‌های خدماتی، صادرکننده و یا واردکننده تحقق یابد. ۱ - تعریفیارانه که یکی از مهمترین نیازهای جوامع از دولت‌هاست، عبارتست از «کمک مالی دولت به یک شرکت دولتی و یا اعطاء کمک مالی به روی یک کالا یا خدمتی که به مردم داده می‌شود جهت افزایش رفاه عمومی جامعه.» [۱]
خلعت‌بری، فیروزه، مجموعه مفاهیم پولی، بانکی و بین‌المللی تهران، شباویز، ۷۱، ص۱۰۳۵.
گرچه از دیدگاه اولیه خرج کردن دولت از مبالغ بودجه عمومی کشور جهت افزایش قدرت خرید جامعه، نوعی عمل غیراقتصادی است (زیرا علاوه بر اینکه سودی برای دولت ندارد بلکه ضرر اقتصادی هم دارد)، اما در کل این فرایند دارای نکات بسیار مثبتی است که مهمترین آن افزایش رفاه عمومی جامعه است. [۲]
فرهنگ، منوچهر، فرهنگ علوم اقتصادی، تهران، آسیم، ۸۴، چاپ نهم، ص۱۱۸۵.
۲ - تاریخچهیارانه در جهان با آغاز دخالت دولت در جهت تصحیح و هدایت امور اقتصادی در مسائل اقتصادی جامعه آغاز شده است. این دخالت به طور عملی با شروع جنگ جهانی دوم کلید خورد. محدودیت‌های شدید منابع و توجه کردن دولت‌ها به بخش‌های خاص در دوره‌های جنگ، موجب شد که دولت‌ها به صورت عملی وارد بازار شوند و با خرید کالاها از تولیدکنندگان به قیمت بالاتر از قیمت بازار، نیازهای زمان جنگ را مرتفع سازند. این کار باعث افزایش قیمت‌ها شده و سبب از بین رفتن گروهی در جامعه می‌شد. دولت‌ها برای اینکه از فشار وارد آمده بر اقشار آسیب‌پذیر بکاهند، با وضع یارانه بر برخی از کالاها، از این اقشار حمایت کرده، در نتیجه، رفاه در جامعه به طور نسبی، حکمفرما می‌شد. در ایران نیز گرچه سابقه اعطای یارانه را می‌توان در دوره صفویه جستجو کرد؛ اما ایران اولین نظام سهمیه‌بندی همراه با یارانه را در زمان جنگ جهانی دوم تجربه نمود. اولین نهاد حمایت‌کننده که وظیفه آن اعطاء یارانه بود، در سال ۱۳۵۳ به علت ایجاد تورم ناشی از افزایش قیمت نفت تشکیل شد. وظیفه این نهاد حمایت مصرف‌کننده از نوسانات قیمتی و حمایت معقول از تولیدکننده بود. البته اعطاء یارانه در دوران بعد از انقلاب به خصوص در دوران جنگ تحمیلی نیز ادامه یافت به گونه‌ای که بزرگترین جنگ قرن بیستم از حیث زمانی با مدیریت اعطاء یارانه و سهمیه‌بندی هدفمند، بدون گزارش یک مورد اپیدمی و قحطی و با وجود محاصره اقتصادی به پایان رسید. ۳ - اهدافسوبسید از نظر دولت‌ها نوعی مالیات منفی محسوب شده، در رده مالیات‌ها در بودجه دولتی لحاظ می‌گردد. به این دلیل یارانه را مالیات منفی به حساب می‌آورند که این مالیات از طرف دولت‌ها، پرداخت می‌شود، نه دریافت. پرداخت یارانه از دیدگاه دولت‌ها به علت اهداف: اقتصادی، توسعه‌ای، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی پرداخت می‌گردند. این اهداف می‌تواند در پرداخت یارانه به مصرف‌کننده، تولیدکننده، اداره‌های خدماتی، صادرکننده و یا واردکننده تحقق یابد. ۴ - نحوه پرداختامروزه در جهان یارانه‌ها بیشتر به تولیدکنندگان و یا محصولات کشاورزی پرداخت می‌شود؛ به گونه‌ای که باعث صیانت وضعیت معیشتی تولیدکنندگان و زارعان در مقابل نوسانات قیمت شده و ادامه تولید در کشور‌ها با مشکلی مواجه نمی‌گردد. اگر اعطاء این نوع یارانه‌ها با حمایت‌های دولتی در مقابل نوسانات قیمت وجود نداشته باشد، ممکن است باعث ورشکستگی شدید در بازار تولید صنعتی و کشاورزی گردد. [۳]
رحیمی، عباس، بررسی اقتصادی یارانه (ویراست دوم)، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، ۷۵، چاپ سوم.
مدلهای دیگری از نحوه پرداخت یارانه در کشورهای مختلف وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به یارانه مستقیم اشاره کرد که به صورت نقدی به اقشار آسیب‌پذیر پرداخت می‌شود؛ هم اکنون یارانه مستقیم در راس برنامه‌های دولت ایران می‌باشد. ۵ - پانویس
۶ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «یارانه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۱/۱۱. |