پریشتیناپِریشْتینا، مرکز ایالت خودمختار کوزوو (نام رسمی کوزوو متوهیای) واقع در جنوب جمهوری صربستان و مونتنگرو می‌باشد. فهرست مندرجات۱.۱ - جمعیت ۱.۲ - دین ۱.۳ - صنعت ۲ - پیشینه تاریخی ۲.۱ - سده ۷ قمری ۲.۲ - سده ۱۴ میلادی ۲.۲.۱ - ورود عثمانی ۲.۲.۲ - ساخت نخستین مسجد ۲.۳ - سال ۱۶۸۹ میلادی ۲.۴ - سال ۱۸۱۲ میلادی ۲.۵ - اواخر سده۱۹ میلادی ۲.۵.۱ - ارائه طرح اتحاد پریزرن ۲.۵.۲ - ادعای استقلال آلبانی ۲.۵.۳ - اعلام عفو عمومی ۲.۶ - سال ۱۹۱۲ میلادی ۲.۷ - مرکز ایالت خودمختار کوزوو ۳ - فهرست منابع ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - بیوگرافیاین شهر در°۴۲و´۳۹ عرض شمالی و°۲۱و´۱۰ طول شرقی، [۱]
Britannica Atlas، Chicago، ج۱، ص۱۴۰، ۱۹۹۶.
[۲]
Britannica Atlas، Chicago، ۱۹۹۶.
در دشت کوزوو واقع است.۱.۱ - جمعیتپریشتینا با ۰۲۳‘۲۵۴ تن (۱۳۸۳ش/۲۰۰۵م) جمعیت بزرگ‌ترین شهر استان کوزوو است. ۱.۲ - دینبیشتر ساکنان این شهر را مسلمانان آلبانیایی‌تبار تشکیل می‌دهند. [۳]
Encarta reference Library، ۲۰۰۴.
[۴]
The World Gazetteer، wwwworld-gazetteercom.
۱.۳ - صنعتاین شهر مرکز بازرگانی، صنعتی و فرهنگی کوزوو به شمار می‌رود و دارای صنایع غذایی، نساجی، دارویی، فلزی و چوبی است. در کوه‌های کپائونیک در نزدیکی پریشتینا معادن سرب، نقره و روی وجود دارد که از دیرباز از این معادن بهر‌ه‌برداری می‌شود. [۵]
Britannica Atlas، Chicago، ۱۹۹۶.
[۶]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۲۰، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
۲ - پیشینه تاریخیدیرینگی این شهر به سده ۲م باز می‌گردد. تراژان، امپراتور روم (حکومت ۹۸-۱۱۷م) شهر رومی اولپیانا را در ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی پریشتینای کنونی بنیان نهاد. این شهر در زمان ایلیریان اولپیانا اسپلندیسیما نامیده می‌شد. در سده ۶م ژوستینین، امپراتور بیزانس آن را گسترش داد که ژوستیانا سکوندا خوانده می‌شد. بقایای این شهر رومی امروزه در جنوب شرقی پریشتینا پابرجاست. پس از تخریب اولپیانا در سده‌های اولیه قرون وسطیٰ توسط سلاوها و بلغارها، پریشتینا در نزدیکی آن ساخته شد. [۷]
Prishtina، Albanian، wwwAlbaniancom/main/countries/kosovo/prishtina.
[۸]
EI ۲.
۲.۱ - سده ۷ قمریدر سده ۷ق/۱۳م درگیری‌هایی میان صرب‌ها و بیزانسی‌ها بر سر تصرف این شهر روی داد که منجر به چیرگی صرب‌ها بر این شهر شد. [۹]
Judah T، The Serbs، ج۱، ص۲۱، London، ۱۹۹۷.
میلوتین (۱۲۸۲-۱۳۲۱م) پادشاه صرب‌ها پس از استیلا بر این شهر، پریشتینا را به عنوان پایتخت پادشاهی صرب‌ها برگزید و در روزگار جانشینان میلوتین بر اهمیت این شهر افزوده گردید. ۲.۲ - سده ۱۴ میلادیبا توسعه و رونق پریشتینا در سده ۱۴م در زمان فرمانروایی استفان دوشان و جانشین وی، لازار، این شهر در معرض تهدید عثمانی‌ها قرار گرفت و بدین سبب پایتخت پادشاهی صربستان از پریشتینا به بلگراد منتقل گشت. اما با این حال پریشتینا به عنوان مقر ووک برانکوویچ۵ (د۱۳۹۸م) باقی ماند و به هنگام جنگ اول کوزوو در شعبان ۷۹۱/اوت۱۳۸۹ ووک برانکوویچ حاکم پریشتینا بود. [۱۰]
Gibbons H A، The Foundation of the Ottoman Empire، ج۱، ص۱۴۲-۱۴۴، London، ۱۹۶۸.
[۱۱]
Prishtina، Albanian، wwwAlbaniancom/main/countries/kosovo/prishtina.
[۱۲]
Türk Ansiklopedisi، Ankara، ج۲۷، ص۱۲۰، ۱۹۷۸.
[۱۳]
EI ۲.
[۱۴]
UzunçarŞılı İ H، Osmanlı tarihi، ج۱، ص۲۶۰، Ankara، ۱۹۸۲.
۲.۲.۱ - ورود عثمانیدر جنگ کوزوو که در نزدیکی پریشتینا روی داد، نیروهای صرب از عثمانی‌ها شکست خوردند و برانکوویچ با پرداخت خراج، تابعیت حکومت عثمانی را پذیرفت و بر منصب خود باقی ماند [۱۵]
ج۱، ۲۵۳-۲۵۴، UzunçarŞılı İ H، Osmanlı tarihi، Ankara، ۱۹۸۲.
[۱۶]
UzunçarŞılı İ H، Osmanlı tarihi، ج۱، ص۲۶۰، Ankara، ۱۹۸۲.
[۱۷]
udah T، The Serbs،ص۳۶، London، ۱۹۹۷.
ایلدرم بایزید در ۱۴۱۲م برادرزن خود موسیٰ چلبی را به عنوان نماینده دولت عثمانی در پریشتینا تعیین کرد. [۱۸]
Türk Ansiklopedisi، Ankara، ج۲۷، ص۱۲۰، ۱۹۷۸.
با اضمحلال پادشاهی صرب‌ها در ۸۴۳ق/۱۴۳۹م، عثمانی‌ها عیسیٰ بیک اسکوپیایی را به حکومت پریشتینا گماشتند. ۲.۲.۲ - ساخت نخستین مسجدبا چیرگی کامل عثمانیان بر این شهر و ساخت‌وسازهای تازه توسط آنان، پریشتینا چهره شهری عثمانی به خود گرفت. کار ساخت نخستین مسجد شهر که در ۸۳۰ق/۱۴۲۷م در دوره حکومت مراد دوم (۸۲۴-۸۵۵ق/۱۴۲۱-۱۴۵۱م) آغاز شده بود، در دوره حکومت محمدفاتح (۸۵۵-۸۸۶ق/۱۴۵۱-۱۴۸۱م) به پایان رسید. همچنین محمد فاتح مسجد دیگری به نام خود در آنجا ساخت و مسجد دیگری نیز توسط خاندان یاشار پاشا در پریشتینا احداث شد. در دوره حکومت عثمانیان، این شهر، در نتیجه تجمع بازرگانان راگوسا (بندر دوبرونیک امروزی) در آن، مرکزیت اقتصادی خود را حفظ کرد و به سرعت به صورت یک مرکز بازرگانی توسعه یافت. [۱۹]
EI ۲.
[۲۰]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۲۲-۲۳، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
[۲۱]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۱۳۹-۱۴۰، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
[۲۲]
سامی شمس‌الدین، قاموس‌الاعلام، ج۲، ص۱۴۹۸، استانبول، ۱۳۰۶ق.
در اواخر سده ۱۰ق/۱۶م، ۶۰٪ اهالی پریشتینا را مسلمانان تشکیل می‌دادند. [۲۳]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۱۶۸، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
اولیا چلبی که در سده ۱۱ق/۱۷م از پریشتینا دیدار کرده، آنجا را شهری با ۰۶۰‘۲ خانه دو طبقه با باغ‌ها و باغچه‌های خرم و ۳۰۰باب دکان که برای رفع نیازهای اهالی شهر کافی نبوده، وصف کرده است و قصر آلای‌بیک و عمارت محکمه آن را از بناهای معروف آنجا برشمرده است. افزون بر این‌ها، به گزارش او پریشتینا در آن زمان دارای ۱۱ کاروان‌سرا و مساجد و حمام‌های متعددی بوده است. [۲۴]
اولیا چلبی، سیاحت‌نامه، ج۵، ص۵۵۲، استانبول، ۱۳۱۵ق.
۲.۳ - سال ۱۶۸۹ میلادیدر ۱۱۰۰ق/۱۶۸۹م، اتریشی‌ها به کوزوو حمله کردند و آلبانیایی‌های طرفدار آن‌ها به رهبری پیتر بوگدانی (اسقف اعظم کاتولیک مذهب اسکوپیه) به نیروهای اتریشی پیوستند و پریشتینا بدون مقاومت به دست اتریشی‌ها افتاد، اما دیری نپایید که در ۱۶۹۰م ترک‌ها پریشتینا را بازپس گرفتند [۲۵]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۱۹۴، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
[۲۶]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۲۲۵، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
[۲۷]
Zöllner، E، Gaschichte Österreichs، ص۲۲۵، Wien، ۱۹۹۰.
[۲۸]
Türk Ansiklopedisi، Ankara، ج۲۷، ص۱۲۰، ۱۹۷۸.
شیوع طاعون در ۱۱۰۱ق و شروع دوباره جنگ میان نیروهای عثمانی و اتریشی بر سرحاکمیت کوزوو در ۱۱۵۰ق/۱۷۳۷م، آسیب‌های بسیاری به پریشتینا رساند [۲۹]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۲۴۹، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
بر اثر گسترش منازعات و افزایش هرج‌ومرج در ایالت روم ایلی، برخی از خاندان‌های برجسته محلی در بالکان به قدرت رسیدند. از این میان خاندان جیونولی (ژینولی) بر پریشتینا و ژئیلان حکمفرما شدند. در اوائل سده ۱۳ق/۱۹م این خاندان چنان مقتدر شد که به آنان «دومین حکمران» کوزوو (پس از سلطان) لقب داده بودند. [۳۰]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۲۶۵، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
۲.۴ - سال ۱۸۱۲ میلادیدر ۱۸۱۲م نخست فرانسه و سپس دیگر کشورها از جمله پادشاهی صربستان در ۱۸۸۹م در پریشتینا به تأسیس کنسولگری دست زدند. مسلمانان آلبانیایی گشایش کنسولگری صربستان در پریشتینا را گام‌هایی به سوی الحاق کوزوو به صربستان تلقی می‌کردند و از این کار ناخرسند بودند. در ۱۳۰۷ق/۱۸۹۰م کنسول صربستان در پریشتینا به قتل رسید و قاتل او هرگز شناخته نشد. در اسناد برجای مانده از این دوره، از پریشتینا به عنوان شهری با حدود ۷هزار تا ۹هزار تن جمعیت و ۵۰۰‘۱ خانه یاد شده است. بنابراین اسناد در آن دوره ۲۰٪ از جمعیت پریشتینا را صرب‌ها تشکیل می‌داده‌اند. [۳۱]
Prishtina، Albanian، wwwAlbaniancom/main/countries/kosovo/prishtina.
[۳۲]
EI ۲.
[۳۳]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۳۳۶، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
۲.۵ - اواخر سده۱۹ میلادیدر اواخر سده ۱۳ق/۱۹م، مرکز ایالت کوزوو از پریشتینا به اسکوپیه انتقال یافت. بنابر گزارش‌های موجود از آن، پریشتینا شهری با حدود ۶۰۰‘۱۰ تن جمعیت بوده است که از آن میان بیش از ۱۰۰‘۸ تن از اهالی آن را مسلمانان و بقیه را مسیحانی از ملیت‌های مختلف تشکیل می‌داده‌اند و دارای ۱۸ مسجد، ۲ مدرسه ابتدایی (یکی برای دختران و دیگری برای پسران) و یک مدرسه رشدیه (متوسطه)، ۵۰۰ باب دکان، ۱۰ کاروان‌سرا، ۲ مسافرخانه، ۳ حمام و یک بیمارستان نظامی در بیرون شهر بوده است. [۳۴]
سامی شمس‌الدین، قاموس‌الاعلام، ج۲، ص۱۴۹۸، استانبول، ۱۳۰۶ق.
[۳۵]
جواد علی، ممالک عثمانیه نک تاریخ و جغرافیا لغاتی، ج۱، ص۲۳۴-۲۳۵، استانبول، ۱۳۱۲ق.
۲.۵.۱ - ارائه طرح اتحاد پریزرندر همین دوره با رشد تمایلات استقلال‌طلبانه در میان ملی‌گرایان آلبانی، در ۱۲۹۸ق/۱۸۸۱م، طرح ملی‌گرایانه «اتحاد پریزرن» به ریاست سلیمان آقا وُکْشی، در برخی از شهرهای آلبانیایی‌نشین از جمله پریشتینا منجر به قیام‌هایی شد که سرانجام توسط درویش پاشا سرکوب گردید و آرامش به پریشتینا بازگشت [۳۶]
Türk Ansiklopedisi، Ankara، ج۲۷، ص۱۲۰، ۱۹۷۸.
اما ملی‌گرایان آلبانیایی همچنان خواستار استقلال آلبانی از دولت عثمانی بودند.۲.۵.۲ - ادعای استقلال آلبانیدر انتخابات مجلس نمایندگان عثمانی که پس از مشروطه دوم در ۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م، صورت گرفت، حسن بیکِ‌بِریشا [۳۷]
Prishtina، Albanian، wwwAlbaniancom/main/countries/kosovo/prishtina.
و اسماعیل کمال دو تن از نمایندگان مردم آلبانی در مجلس عثمانی، تلویحاً استقلال آلبانی از عثمانی را اعلام کردند که منجر به شورش‌هایی در ۱۹۱۰م، در نواحی آلبانیایی‌نشین شد. این نهضت توسط شفقت تورگات پاشا و جاویدپاشا سرکوب شد.۲.۵.۳ - اعلام عفو عمومیدر ژوئن ۱۹۱۱، سلطان محمد پنجم برای جذب قلوب مسلمانان آلبانیایی به کوزوو سفر کرد و وارد پریشتینا شد و در آنجا با انتشار بیانیه‌ای اعلام عفو عمومی کرد و جرایم همه کسانی را که در شورش ۱۹۱۰م شرکت داشتند، بخشید، [۳۸]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۳۴۸، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
[۳۹]
Türk Ansiklopedisi، Ankara، ج۲۷، ص۱۲۰، ۱۹۷۸.
۲.۶ - سال ۱۹۱۲ میلادیاما در ۱۳۳۰ق/۱۹۱۲م، به هنگام جنگ اول بالکان، پریشتینا به تصرف ارتش صربستان درآمد و حاکمیت ۵۰۰ ساله عثمانیان بر این شهر پایان یافت. صرب‌ها با بدرفتاری با مسلمانان سعی در بیرون راندن آن‌ها از پریشتینا کردند. از ۱۹۱۳ تا ۱۹۱۵م بسیاری از مسلمانان پریشتینا را ترک کردند. [۴۰]
Show S and E S Shaw، History of the Ottoman Empire and Modern Turkey، ج۲، ص۲۹۴، Cambridge، ۱۹۸۵.
[۴۱]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۳۶۸، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
[۴۲]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۳۷۵، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
پس از پایان جنگ جهانی اول و تشکیل پادشاهی یوگسلاوی پریشتینا به عنوان مرکز کوزوو معین شد. [۴۳]
Türk Ansiklopedisi، Ankara، ج۲۷، ص۱۲۰، ۱۹۷۸.
صرب‌ها پس از چیرگی بر کوزوو، دست به کشتار آلبانی‌تباران آنجا گشودند و تنها در پریشتینا ۵ هزار تن از مسلمانان آلبانیایی را به قتل رساندند و زمین‌های کشاورزی آنان را مصادره کردند و از سویی دیگر کشاورزان نواحی صربستان و مونتنگرو را در زمین‌های کشاورزی پریشتینا اسکان دادند. [۴۴]
Beloff N، Tito’s Flawed Legacy، ج۱، ص۲۱۰، Colorado، ۱۹۸۵.
[۴۵]
ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ج۱، ص۴۰۱-۴۰۲، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
۲.۷ - مرکز ایالت خودمختار کوزووپس از پایان جنگ جهانی دوم و تأسیس کشور جمهوری فدرال یوگسلاوی، پریشتینا به عنوان مرکز ایالت خودمختار کوزوو در قلمرو جمهوری صربستان تعیین شد. در دوره حکومت تیتو بر یوگسلاوی پریشتینا به مرکز سیاسی و فرهنگی آلبانی‌تباران یوگسلاوی بدل شد. ۹۰٪ از ساکنان کوزوو را در این زمان آلبانی‌تباران تشکیل می‌دادند. [۴۶]
کتانی علی، اقلیت‌های مسلمان در جهان امروز، ج۱، ص۵۰، ترجمه محمدحسین آریا، تهران، ۱۳۶۸ش.
[۴۷]
کتانی علی، اقلیت‌های مسلمان در جهان امروز، ج۱، ص۵۲، ترجمه محمدحسین آریا، تهران، ۱۳۶۸ش.
[۴۸]
EI ۲.
پس از فروپاشی جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی در ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲م، درگیری‌هایی خونین در کوزوو و به‌ویژه در پریشتینا میان آلبانی‌تباران و صرب‌ها به وقوع پیوست که در نهایت با مداخله ناتو این ناآرامی‌ها فروکش کرد و بنابر قطعنامه ۱۲۲۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد، خودمختاری کوزوو با پایتختی پریشتینا در قالب حفظ تمامیت ارضی یوگسلاوی به رسمیت شناخته شد. [۴۹]
ولی‌اللهی ملکشاه حبیب‌الله و احمد جعفری، ریشه‌های بحران کوزوو و دخالت نظامی ناتو، ج۱، ص۲۲۸، تهران، ۱۳۸۰ش.
۳ - فهرست منابع(۱) اولیا چلبی، سیاحت‌نامه، استانبول، ۱۳۱۵ق. (۲) جواد علی، ممالک عثمانیه نک تاریخ و جغرافیا لغاتی، استانبول، ۱۳۱۲ق. (۳) سامی شمس‌الدین، قاموس‌الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق. (۴) کتانی علی، اقلیت‌های مسلمان در جهان امروز، ترجمه محمدحسین آریا، تهران، ۱۳۶۸ش. (۵) ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش. (۶) ولی‌اللهی ملکشاه حبیب‌الله و احمد جعفری، ریشه‌های بحران کوزوو و دخالت نظامی ناتو، تهران، ۱۳۸۰ش. (۷) Beloff N، Tito’s Flawed Legacy، Colorado، ۱۹۸۵. (۸) Britannica Atlas، Chicago، ۱۹۹۶. (۹) EI ۲. (۱۰) Encarta reference Library، ۲۰۰۴. (۱۱) Gibbons H A، The Foundation of the Ottoman Empire، London، ۱۹۶۸. (۱۲) Judah T، The Serbs، London، ۱۹۹۷. (۱۳) Prishtina، Albanian، wwwAlbaniancom/main/countries/kosovo/prishtina. (۱۴) Show S and E S Shaw، History of the Ottoman Empire and Modern Turkey، Cambridge، ۱۹۸۵. (۱۵) Türk Ansiklopedisi، Ankara، ۱۹۷۸. (۱۶) UzunçarŞılı İ H، Osmanlı tarihi، Ankara، ۱۹۸۲. (۱۷) The World Gazetteer، wwwworld-gazetteercom. (۱۸) Zöllner، E، Gaschichte Österreichs، Wien، ۱۹۹۰. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پِریشْتینا»، شماره۵۵۱۸. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|