پاندواپانْدوا۱، یا پندوه، شهری باستانی و نام حکومتی اسلامی در ایالت بنگال غربی هند می‌باشد. ۱ - اسامی شهراین شهر در گذشته پوندروردهنه۲ خوانده می‌شده که برگرفته از حماسۀ باستانی پاندواست و به صورتهای پندو، پاروه‌آه و پروآه نیز آمده است. نویسندگان یونانی از این شهر با نام‌های پاندوا، پندوو و پانده یاد کرده‌اند و در منابع لاتین نام این شهر به صورتهای پاندانوروم، پاندونوروم، پاندوروم و پاندیانا آمده است؛ [۱]
Tarn, W W, The Greeks in Bactria and india, Cambridge, ۱۹۵۱، ج۱، ص۵۱۱.
[۲]
id Ancient India, Delhi, ۱۹۶۰، ج۱۹، ص۳۹۲-۳۹۴.
. [۳]
Dey, N L, The Geographical Dictionary of Ancient and Mediaeval India, Lahre ۱۸۹۹، ج۱، ص۶۲.
[۴]
Majumdar, R C, An Advanced History of India, London, ۱۹۵۸، ج۱، ص۱۳۶.
امروزه ویرانه‌های این شهر را «حضرت پاندوا» می‌نامند تا از پاندوای دیگری که در نواحی جنوبی‌تر در شهرستان هوقلی (هوگلی) واقع در ایالت بنگال غربی است، متمایز شود. [۵]
Dey, N L, The Geographical Dictionary of Ancient and Mediaeval India, Lahre ۱۸۹۹، ج۱، ص۶۲.
[۶]
id Ancient India, Delhi, ۱۹۶۰، ج۱۹، ص۳۹۲.
۲ - پیشینه تاریخیدیرینگی پاندوا به سده‌های پایانی پیش از میلاد می‌رسد. در سدۀ ۴ق‌م اقوام آریایی به این منطقه مهاجرت کرده‌اند. [۷]
Majumdar, R C, An Advanced History of India, London, ۱۹۵۸، ج۱، ص۱۳۶.
پلینی از پادشاهی بزرگی متشکل از ۳۰۰ شهر به پایتختی مدورا در سرزمین پاندوا نام برده است که فرمانروایان آن زن بوده‌اند و ارتش آن مرکب از ۱۵۰ هزار پیاده و ۵۰۰ فیل بوده است. [۸]
Pliny, Natural History, tr H Rackham, London, ۱۹۴۷، ج۲، ص۳۹۵.
[۹]
Pliny, Natural History, tr H Rackham, London, ۱۹۴۷، ج۲، ص۴۱۹.
نویسندگان دوران باستان از حضور سفیران کشور پاندوا در دربار امپراتوران روم یاد کرده‌اند. بنابر شواهدی، مقارن با میلاد حضرت مسیح (ع) قلمرو پادشاهی پاندوا بخشهای بزرگی از جنوب شبه قارۀ هند را در برمی‌گرفت. [۱۰]
Asiatica، ج۷، ص۱۰۴-۱۰۵.
بنا گزارش هیوئن تسیانگ سیاح ـ زائر چینی که در ۶۳۸م از بنگال دیدار کرده، این ناحیه مشتمل بر ۵ پادشاهی، و از آن میان پوندروردهنه (پاندوا) بوده است و مردم آن پیرو دو فرقه از آیین بودا به نام‌های هینیانه۵ و مهایانه بوده‌اند. [۱۱]
Majumdar، «مذهب... ۷»، ج۱، ص۱۴۲، ص۳۸۲، Majumdar, R C, An Advanced History of India, London, ۱۹۵۸.
پادشاهی پاندوا تا سده‌های ۴و۵ق/۱۰و۱۱م رو به گسترش و شکوفایی داشت و تنها در مدت کوتاهی تابع پادشاهی بلاله شد. [۱۲]
Asiatica، ج۷، ص۱۰۵.
۳ - ورود اسلام به پاندوادر سدۀ ۷ق/۱۳م با گسترش اسلام در بنگال، پاندوا به یکی از مراکز مهم انتشار اسلام تبدیل شد و بسیاری از معابد آن به مسجد و درگاه (خانقاه) بدل گشت. [۱۳]
Sarkar, J N, Hindu،Muslim Relations in Bengal, Delhi, ۱۹۸۵، ج۱، ص۱۹.
[۱۴]
Sarkar, J N, Hindu،Muslim Relations in Bengal, Delhi, ۱۹۸۵، ج۱، ص۵۷.
در دورۀ استیلای مسلمانان بر هند، بنگال از نخستین نواحی بود که به استقلال دست یافت.۴ - حاکمان پاندوااول بار علاءالدین علی شاه (حک ۷۴۰-۷۴۶ق/۱۳۳۹-۱۳۴۵م) در شمال بنگال اعلام استقلال کرد و پایتخت خود را به سبب موقعیت سوق‌الجیشی پاندوا، در این شهر قرار داد. [۱۵]
Majumdar, R C, An Advanced History of India, London, ۱۹۵۸، ج۱، ص۳۴۳.
پس از علاءالدین، سلطنت بنگال به برادر رضاعی او حاجی الیاس علایی رسید که با نام سلطان شمس‌الدین در پاندوا بر تخت نشست. [۱۶]
غلامحسین سلیم، ریاض السلاطین، ج۱، ص۹۵، به کوشش عبدالحق عابد، کلکته، ۱۸۹۰م.
[۱۷]
Majumdar, R C, An Advanced History of India, London, ۱۹۵۸، ج۱، ص۳۴۴.
هنگامی که الیاس درصدد برآمد تا قلمرو حکومت خود را گسترش دهد، فیرزشاه از دهلی در ۷۵۴ق/۱۳۵۳م به بنگال لشکر کشید و چون به پاندوا رسید، خطبه به نام او خواندند و شهر را فیروزآباد نامیدند. [۱۸]
Banarsi, P S,» The Tughluqs «, A Compprehensive History of India, New Delhi, ۱۹۸۲، ج۱، ص۵۸۳.
[۱۹]
عفیف‌الدین شمس سراج، تاریخ فیروزشاهی، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش ولایت حسین، کلکته، ۱۸۹۱م.
[۲۰]
Majumdar, R C, An Advanced History of India, London, ۱۹۵۸، ج۱، ص۳۲۸.
در این لشکرکشی الیاس در دژی در نزدیکی پاندوا موضع گرفت و با وجود پیروزی سپاهیان دهلی بر نیروهای الیاس، فیروزشاه بدون بهره‌گیری از این برتری به دهلی بازگشت. [۲۱]
Majumdar, R C, An Advanced History of India, London, ۱۹۵۸، ج۱، ص۳۲۸.
الیاس در ۷۵۸ق/۱۳۵۷م در پاندوا درگذشت و فرزندش سکندر بر جای او نشست. او کوشش‌های دربارِ دهلی برای چیرگی دوباره بر بنگال را بی اثر گذاشت. دوران حکومت وی با آرامش و پیشرفت همراه بود. سکندر شاه بناهای باشکوه بسیار برپا کرد و مسجد جامعی در ۷۶۶ق/۱۳۶۵م ساخت که امروزه ویرانه‌های آن نشان از شکوه گذشتۀ آن دارد. [۲۲]
غلامحسین سلیم، ریاض السلاطین، ج۱، ص۱۰۱، به کوشش عبدالحق عابد، کلکته، ۱۸۹۰م.
[۲۳]
Powell،Price, J C, A History of India, New York, ۱۹۵۵، ج۱، ص۲۰۷.
[۲۴]
Majumdar, R C, An Advanced History of India, London, ۱۹۵۸، ج۱، ص۳۴۴.
پس از درگذشت سکندر در ۷۹۵ق/۱۳۹۳م غیاث‌الدین اعظم به حکومت رسید. بنا به روایتی او با خواجه حافظ شیرازی مکاتبه داشته است. پس از او در ۸۱۳ق/۱۴۱۰م پسرش سیف‌الدین حمزه شاه برتخت نشست، اما پس از درگذشت یک سال و اندی مغلوب یک راجۀ زمیندار برهمنی شد که پس از چیرگی بر پاندوا قدرت را به پسر خود واگذار کرد. این پسر پس از اسلام آوردن خود را جلال‌الدین محمدشاه نامید. [۲۵]
Majumdar, R C, An Advanced History of India, London, ۱۹۵۸، ج۱، ص۳۴۴-۳۴۵.
که در گسترش اسلام بسیار کوشید و در دورۀ حکومتش پاندوا به اوج آبادانی خود رسید. جلال‌الدین محمدشاه در ۸۱۲ق/۱۴۰۹م پایتخت را از پاندوا به شهر گور۹ منتقل ساخت [۲۶]
غلامحسین سلیم، ریاض السلاطین، ج۱، ص۱۱۶-۱۱۷، به کوشش عبدالحق عابد، کلکته، ۱۸۹۰م.
با این حال پاندوا بنا به روایتی تا ۸۲۳ق/۱۴۲۰م و به روایتی دیگر تا ۸۵۰ق/۱۴۴۶م با نام فیروزآباد مرکز منطقۀ بنگال بود. احتمالاً از این تاریخ تا متروکه شدن پاندوا، این شهر به عنوان استراحتگاه شاهان بنگال مورد استفاده قرار می‌گرفته است. [۲۷]
Lane۰Poole S, Mediaeval India, ص۱۶۴ Delhi, ۱۸۹۰.
[۲۸]
The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, ۱۹۷۲، ج۱۹، ص۳۹۳.
۵ - علمای شهردر طول حیات این شهر، علمای دینی بزرگی در آن‌جا پرورش یافته‌اند. شیخ جلال‌الدین تبریزی در سدۀ ۸ق/۱۴م خانقاهی در دئوتله۱۰ در نزدیکی پاندوا بنا نهاد. شیخ سراج‌الدین عثمان، معروف به اخی سراج، طریقه چشتیه را در این شهر رواج داد. شیخ علاء الحق و پسرش نور قطب عالم در این شهر به ارشاد می‌پرداختند و نور قطب عالم در آن‌جا مدرسه‌ای بزرگ و یک بیمارستان ساخت. [۲۹]
Yasin, M, A Social History of Islamic India ۱۶۰۵،۱۷۴۸, New Delhi, ۱۹۷۴، ج۱، ص۹۰.
[۳۰]
غلامحسین سلیم، ریاض السلاطین، ج۱، ص۴۹، به کوشش عبدالحق عابد، کلکته، ۱۸۹۰م.
[۳۱]
Sarkar, J N, Hindu،Muslim Relations in Bengal, Delhi, ۱۹۸۵، ج۱، ص۱۹.
۶ - آثار تاریخیخرابههای پاندوا نمونه‌های بسیار جالبی از معماری قدیم اسلامی را در خود حفظ کرده است. این شهر که مدتها زیر انبوه درختان جنگلی پنهان مانده بود، در دهه‌های اخیر شناسایی، و مورد توجه واقع شد. برای نگهداری آثار تاریخی آن نیز کوشش‌هایی به عمل می‌آید. مهم‌ترین بنای برجای مانده از دورۀ اسلامی در پاندوا مسجد آدینه‌ای است که سکندر شاه آن را ساخت. این بنا با ۴۰۰ گنبد (که طرح آن تقلیدی از معماری مسجد جامع دمشق است) در فاصلۀ ۵/۱ کیلومتری شمال ویرانه‌های شهر پاندوا واقع است. [۳۲]
id Northern India During A D ۶۵۰،۷۵۰, Religion and Philosophy, The Classical Age, Bombay, ۱۹۷۰، ج۱۹، ص۳۹۲-۳۹۴.
[۳۳]
Majumdar, R C, An Advanced History of India, London, ۱۹۵۸، ج۱، ص۴۱۷-۴۱۸.
۷ - فهرست منابع(۱) غلامحسین سلیم، ریاض السلاطین، به کوشش عبدالحق عابد، کلکته، ۱۸۹۰م. (۲) عفیف‌الدین شمس سراج، تاریخ فیروزشاهی، به کوشش ولایت حسین، کلکته، ۱۸۹۱م. (۳) Asiatica. (۴) Banarsi, P S,» The Tughluqs «, A Compprehensive History of India, New Delhi, ۱۹۸۲. (۵) Dey, N L, The Geographical Dictionary of Ancient and Mediaeval India, Lahre ۱۸۹۹. (۶) The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, ۱۹۷۲. (۷) Lane۰Poole, S, Mediaeval India, Delhi, ۱۸۹۰. (۸) Majumdar, R C, An Advanced History of India, London, ۱۹۵۸. (۹) id Ancient India, Delhi, ۱۹۶۰. (۱۰) id Northern India During A D ۶۵۰-۷۵۰, Religion and Philosophy, The Classical Age, Bombay, ۱۹۷۰. (۱۱) Pliny, Natural History, tr H Rackham, London, ۱۹۴۷. (۱۲) Powell-Price, J C, A History of India, New York, ۱۹۵۵. (۱۳) Sarkar, J N, Hindu-Muslim Relations in Bengal, Delhi, ۱۹۸۵. (۱۴) Tarn, W W, The Greeks in Bactria and india, Cambridge, ۱۹۵۱. (۱۵) Yasin, M, A Social History of Islamic India ۱۶۰۵-۱۷۴۸, New Delhi, ۱۹۷۴. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پاندوا»، شماره۵۴۷۰. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|