پارسائیهپارسائیه، شاخه‌ای از سلسله نقشبندیّه، منسوب به خواجه محمد پارسا است. ۱ - مؤسس سلسله پارسائیهاین طریقت را ابونصر پارسا (متوفی ۸۶۵)، فرزند خواجه محمد، برای نشر افکار وی در بخارا تأسیس کرد. ۲ - مراحل گسترش پارسائیهپارسائیه در بلخ نیز گسترش بسیار یافت، به نحوی که در نیمه اول قرن دهم پایگاه اصلی آن از بخارا به بلخ منتقل شد و تا اواسط قرن دوازدهم، که بلخ از اعتبار برخوردار بود، خاندان پارسا صاحب نفوذ و قدرت بود. همراه با افول بلخ، این خاندان و طریقت، نفوذ خود را از دست داد. [۱]
د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه.
۳ - احوالات ابونصر پارسااولین فرد مهم طریقت پارسائیه، پس از خواجه محمدپارسا، ابونصر پارساست که القابی چون حافظ الدین، نصیرالدین و برهان الدین داشت. از زندگی و احوال ابونصر اطلاع چندانی در دست نیست، شاید بدین دلیل که او احوال خود را پوشیده نگه می‌داشت. [۲]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۴۰۱، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
وی در زمان حیات پدر، جامع علوم شریعت و رسوم طریقت بود. [۳]
محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۷، ص۲۸۳، تهران ۱۳۶۹ ش.
همچنین گفته شده است که ابونصر قصیدة ابن فارض را نزد پدرش آموخته بود. [۴]
علی بن محمد ترکه اصفهانی، چهارده رساله فارسی، ج۱، ص۱۸۶، چاپ علی موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی، تهران ۱۳۵۱ ش.
۴ - دیدارهای ابونصرعبدالرحمان جامی (متوفی ۸۹۸) با ابونصر ملاقات و مصاحبت داشته است. [۵]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۴۰۱، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۶]
علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، ج۱، ص۲۴۳ـ۲۴۴، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.
ظاهراً او در سفری هم که با پدرش به مدینه منوره می‌رفته، با شاه نعمت الله ولی (متوفی ۸۳۴) دیدارکرده است. [۷]
محمدمعصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، ج۳، ص۶۲، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ ۱۳۴۵ ش.
۵ - درگذشت ابونصرابونصر در ۸۶۵، در بلخ درگذشت، و میرمزید ارغون در ۸۶۷ در بلخ مقبره‌ای بزرگ با گنبدی زیبا که به «گنبد عالی» مشهور شد برای او ساخت که به مرکز این طریقت بدل گردید. بعدها (دراواسط قرن دهم) مدرسه ای نیز در آن‌جا بنا کردند. [۸]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۴۰۱، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۹]
علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، ج۱، ص۱۱۲، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.
[۱۰]
د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه.
۶ - رساله ابونصراز آثار ابونصر رساله‌ای به زبان فارسی باقی مانده است که نسخه منحصر به فردی از آن در مؤسسه شرق شناسی ابوریحان بیرونی (ش ۳۸۴۸) واقع در تاشکند موجود است. [۱۱]
سمنووا، ج۵، ص۲۲۶.
۷ - افراد برجسته سلسله پارسائیهپس از ابونصر، برجسته ترین افراد این طریقت عبارت‌اند از: عبدالهادی، پسر ابونصر ثانی (متوفی ۹۶۷) که با سه واسطه به خواجه محمد پارسا می‌رسد. او با پذیرش شیخ الاسلامی بلخ در زمان حکومت عبیدالله خان ازبک شیبانی (۹۴۰ـ۹۴۶) به حکومت نزدیک شد، و همین امر موقعیت این خاندان را تثبیت کرد. از زمان وی با آثار مکتوبی با نام پارسائیه روبرو می‌شویم؛ عبدالولی پارسا (خواجه جان خواجه، متوفی ۹۹۵)، که به عنوان مبلّغ و واعظ سیاسی و حامی مردم شهرت داشت؛ قاسم خواجه، که علاوه بر منصب شیخ الاسلامی، معمار مدرسه‌ای بود که نذرمحمدخان آن را در ۱۰۴۵ بنا کرد. [۱۲]
علی بن محمد ترکه اصفهانی، چهارده رساله فارسی، چاپ علی موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی، تهران ۱۳۵۱ ش.
[۱۳]
د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه.
[۱۴]
آریانا دائرة المعارف، ذیل «پارسا»، کابل ۱۳۲۸ـ ۱۳۴۸ ش.
۸ - فهرست منابع(۱) آریانا دائرة المعارف، کابل ۱۳۲۸ـ ۱۳۴۸ ش. (۲) علی بن محمد ترکه اصفهانی، چهارده رساله فارسی، چاپ علی موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی، تهران ۱۳۵۱ ش. (۳) عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش. (۴) علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش. (۵) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ ش. (۶) محمدمعصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ ۱۳۴۵ ش. (۷) EI ۲ , sv "Pa ¦ rsa ¦ Ý iyya" (by R D McChesney) ;. A A Semenova, Sobronie vostochnykh rukopise § â Akademii Nauk Uzbekistan SSR (۸) (مجموعه نسخه های خطی شرقی فرهنگستان علوم ازبکستان شوروی) volV Tashkent ۱۹۶۰؛ ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «پارسائیه»، شماره۲۵۸۹. |