عاجبه دو دندان پیش بالایی فیل و برخی پستانداران دیگر، مانند گراز و کرگدن عاج اطلاق می شود. ۱ - کاربرد فقهیاز آن به مناسبت در باب طهارت و تجارت نام برده‌اند. ۲ - استعمالاجزای فاقد حیات حیوان، از قبیل دندان، ناخن و عاج هرچند از مردار به دست آمده باشد، پاک است. بنابر این، استفاده از عاج در ساختن اشیائی مثل شانه و نیز خرید و فروش آن جایز است. در برخی روایات ، به شانه کردن با عاج سفارش شده است؛ چنان که بر اساس آنچه نقل شده امامان علیهم السّلام از شانه تهیه شده از عاج استفاده می‌کردند. ۲.۱ - احکام مربوط به عاج در تحریرالوسیله۱- یجوز بیع الهرّة ویحلّ ثمنها بلا اشکال، و امّا غیرها من انواع السباع، فالظاهر جوازه اذا کان ذا منفعة محلّلة مقصودة عند العقلاء. وکذا الحشرات، بل المسوخ ایضاً اذا کانت کذلک. فهذا هو المدار فی جمیع الانواع، فلا اشکال فی بیع العلق الذی یمصّ الدم الفاسد، ودود القزّ، ونحل العسل و ان کانت من الحشرات، وکذا الفیل الذی ینتفع بظهره وعظمه و ان کان من المسوخ. [۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۲۶، کتاب المکاسب و المتاجر، مسالة۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
فروش گربه جایز است و پول آن بدون اشکال حلال می‌باشد. و اما غیر آن از انواع حیوانات درنده درصورتی‌که دارای منفعت حلالی که مقصود عقلا است باشند، ظاهر آن است که فروش آن‌ها جایز است. و همچنین است حشرات؛ بلکه حیوانات مسخ شده نیز درصورتی‌که اینچنین (دارای منفعت حلال مقصود) باشند. بنابراین، معیار در تمام انواع حیوانات همین (منفعت حلال مقصود) است. پس در فروش زالو که خون فاسد را می‌مکد و کرم ابریشم و زنبورعسل اشکالی نیست اگرچه از حشرات می‌باشند. و همچنین است فیل که از سوارشدن بر آن و عاج آن انتفاع می‌برند اگرچه از حیوانات مسخ شده می‌باشد. ۲- ما لا یؤکل لحمه لکن تقع علیه التذکیة کالسباع، فان اتلفه بالذکاة ضمن الارش. وکذا لو قطع جوارحه وکسر عظامه مع استقرار حیاته. و ان اتلفه بغیر ذکاة ضمن قیمته حیّاً یوم اتلافه، والاحوط اکثر الامرین من القیمة یوم اتلافه ویوم ادائها. ویستثنی من القیمة ما ینتفع به من المیتة کعظم الفیل. [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۴۴، کتاب الدیات، القول فی اللواحق، الثالث من اللواحق فی الجنایة علی الحیوان، الثانی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
آنچه که گوشتش خورده نمی‌شود لیکن تذکیه بر او واقع می‌شود مانند درنده‌ها، پس اگر با تذکیه آن را تلف نماید ضامن ارش است. و همچنین است اگر اعضای آن را قطع کند و استخوانش را بشکند با استقرار حیاتش. و اگر با غیر تذکیه آن را تلف کند ضامن قیمت آن به طور زنده - روزی که آن را تلف نموده است - می‌باشد. و احتیاط (مستحب) اکثر الامرین است از قیمت روز اتلاف آن و روز ادای قیمت. و از قیمت، آنچه که از میته مورد انتفاع است استثنا می‌شود، مانند عاج فیل. ۳ - پانویس۴ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۲۸۱، برگرفته از مقاله«عاج». • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |