خویشاوندیبه نسبت خانوادگی پدید آمده از راه نسب، سبب یا رضاع، خویشاوندی می گویند. این عنوان در بابهایی همچون نکاح و ارث به کار رفته است. ۱ - نسبخویشاوندان نسبی کسانی‌اند که از راه ولادت ناشی از نکاح صحیح یا ملک و یا آمیزش به شبهه با یکدیگر نسبت خانوادگی پیدا می‌کنند، مانند پدر و مادر و هرچه بالا روند؛ فرزندان دختری و پسری و هر چه پایین روند؛ برادران و خواهران و فرزندان آنان؛ عمّه، خاله، عمو، دایی و فرزندان ایشان. افراد یاد شده جز فرزندان عمه، خاله، دایی و عمو از محارم می‌باشند. امام خمینی درباره محارم نسبی به‌تفصیل در تحریرالوسیله می‌نویسد: «هفت صنف از زنان بر هفت صنف از مردان، به‌واسطه نسب، حرام می‌باشند: مادر؛ که شامل جده‌های بالا و پایین می‌شود؛ چه از پدر باشند یا از مادر، پس زن بر پسرش و بر پسر پسرش و بر پسر پسر پسرش و بر پسر دخترش و بر پسر دختر دخترش و بر پسر دختر پسرش و به همین منوال حرام می‌باشد. و خلاصه زن بر هر مردی که با ولادت به او انتساب پیدا می‌کند، حرام است؛ چه بدون واسطه یا باواسطه یا چند واسطه باشد و چه واسطه‌ها مرد یا زن یا مختلف باشند. و دختر؛ که شامل حفیده (نوه دختر) ولو با یک واسطه باشد یا چند واسطه؛ پس او بر پدرش که شامل جد است؛ خواه جد پدری باشد یا مادری، حرام است. پس بر مرد، دخترش و دختر پسرش و دختر پسر پسرش و دختر دخترش و دختر دختر دخترش و دختر پسر دخترش حرام است. و خلاصه هر زنی که با ولادت - به یک واسطه یا چند واسطه، خواه واسطه‌ها مرد باشند یا زن یا مختلف - به او منتسب باشد. و خواهر؛ چه از پدر باشد یا از مادر و یا از هر دو. و دختر برادر؛ چه برادر از پدر باشد یا از مادر و یا از هر دو؛ و او هر زنی است که با ولادت به برادرش - بدون واسطه یا باواسطه ولو زیاد باشند - انتساب پیدا کند چه انتساب با او به‌وسیله پدرها باشد یا به‌وسیله مادرها یا مختلف. پس بر مرد، دختر برادرش و دختر پسر او و دختر پسر پسر او و دختر دختر او و دختر دختر دختر او و دختر پسر دختر او و به همین منوال، حرام است. و دختر خواهر؛ و او هر زنی است که با ولادت، به خواهرش - طبق آنچه که در دختر برادر ذکر شد - انتساب پیدا کند. و عمه؛ و او خواهر پدرش از پدر یا از مادر یا از هر دو می‌باشد. و مقصود از عمه شامل عمه‌های بالا هم می‌شود، یعنی عمه پدر - خواهر جدّ پدری - خواه از پدر باشد یا از مادر یا از هر دو؛ و عمه مادر - خواهر پدر مادر - خواه از پدر باشد یا از مادر یا از هر دو؛ و عمه جدّ پدری و جدّ مادری و عمه جدّه این چنینی (پدری یا مادری). پس مراتب عمه‌ها مراتب پدرها است و او هر زنی است که خواهر مردی باشد که با تو از طرف پدرت یا مادرت با ولادت انتساب پیدا می‌کند. و خاله؛ و مقصود از او نیز، کسی است که شامل خاله‌های بالا می‌شود؛ پس خاله مانند عمه است، البته او خواهر یکی از مادرهای تو - ولو از طرف پدرت - می‌باشد، و عمه، خواهر یکی از پدرهای تو - ولو از طرف مادرت - می‌باشد، پس خواهر جده تو از پدر، خاله‌ات می‌باشد زیرا او خاله پدرت است و خواهر جد تو از مادر، عمه تو است زیرا او عمه مادرت می‌باشد.» ۱.۱ - آثار مترتب بر نسببر نسب آثار و احکامی مترتّب است، مانند ارث و حرمت ازدواج با محارم نسبی. ۲ - سببخویشاوندان سببی به کسانی می‌گویند که از راه ازدواج با یکدیگر نسبت پیدا می‌کنند، مانند زن و شوهر و مادر و پدر، هر کدام از آن دو نسبت به دیگری. ۲.۱ - آثار مترتب بر سببزوجیّت همچون نسب دارای آثار و احکام بسیاری است، نظیر ارث و محرمیّت. ۳ - رضاعبه کسانی که از طریق رضاع با یکدیگر نسبت پیدا می‌کنند، خویشاوندان رضاعی گویند. بنابراین، زنی که کودکی را با شرایطی خاص شیر داده، مادرِ بچه و شوهر او پدر وی به شمار می‌روند؛ چنان که پدر و مادر آن دو، پدربزرگ و مادربزرگ کودک؛ فرزندان آنها، برادران و خواهران وی و برادران و خواهران آن دو، عمو، دایی، خاله، و عمّۀ رضاعی بچه محسوب می‌گردند. خویشان رضاعی در حرمت ازدواج مانند خویشان نسبی‌اند. ۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۵۳۷-۵۳۹. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |