جعفر بن محمد الخطیجعفربن محمدالخَطّی، کنیه‌اش ابوالبحر، شاعر شیعی بحرینی اوایل قرن یازدهم می‌باشد. ۱ - شهرتوی به بَحرانی نیز شهرت داشت. [۱]
علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۵۲۴، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران).
[۲]
علی‌بن حسن بحرانی، انوارالبدرین فی تراجم علماء القطیف و الاحساء و البحرین، ج۱، ص۱۱۲، چاپ محمدعلی محمدرضا طبسی، نجف ۱۳۷۷، چاپ افست قم ۱۴۰۷.
[۳]
علی‌بن حسن بحرانی، انوارالبدرین فی تراجم علماء القطیف و الاحساء و البحرین، ج۱، ص۱۸۸، چاپ محمدعلی محمدرضا طبسی، نجف ۱۳۷۷، چاپ افست قم ۱۴۰۷.
۲ - حیاتاز تاریخ تولد و زادگاهش اطلاع دقیقی در دست نیست، وی به روستایی در بحرین به نام خَطّ منسوب است. [۴]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۹، قسم ۱، ص۳۵.
[۵]
امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۵۷.
و در جوانی به شیراز آمد و مقیم آنجا شد. [۶]
علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۵۲۴، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران).
[۷]
امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۵۷.
۳ - دیدار با شیخ بهائیدر سفری به اصفهان، با بهاءالدینِ عاملی (شیخ بهائی، متوفی ۱۰۳۰ یا ۱۰۳۱) دیدار و گفتگو کرد، شیخ قصیده رائیه خود در مدح صاحب‌الزمان عجل‌اللّه تعالی فرجه را بر وی عرضه کرد و او فی‌البداهه قصیده‌ای در معارضه با آن سرود که شیخ آن را ستود. [۸]
علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۵۲۴، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران).
[۹]
علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۵۲۷، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران).
[۱۰]
امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۶۰.
۴ - اهمیت اشعارحیات شاعر مقارن با دوران انحطاط ادب عربی، به ویژه در بحرین، بود، وی اسلوب خاصی در شعر نداشت، اما به دلیل پیروی از برخی شعرای بزرگ پیشین، به ویژه شریف رضی (متوفی ۴۰۶)، شعر او اهمیت و اعتبار فراوان یافت، به طوری که شاعر و دانشمند معروفی چون علامه ماجدبن هاشم بحرانی (متوفی ۱۰۲۸) شعر او را به شعر بُحتُری (متوفی ۲۸۴) تشبیه و وی را تکریم کرده است. [۱۱]
علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۵۳۱، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران).
[۱۲]
عزالدین تنوخی، «الادب فی‌البحرین»، ج۸، ش ۲، ص۸۴ - ۸۵، مجله المجمع العلمی‌العربی، ج۸، ش ۱ (رجب و شعبان ۱۳۴۶)، ش ۲ (شعبان و رمضان ۱۳۴۶)، ش ۳ (رمضان و شوال ۱۳۴۶).
با وجود زوال فنون بلاغت در اشعار آن عصر، قصاید وی پر از تشبیه و مشتمل بر تمام فنون شعری است. [۱۳]
عزالدین تنوخی، «الادب فی‌البحرین»، ج۸، ش ۱، ص۴۱ـ۴۴، مجله المجمع العلمی‌العربی، ج۸، ش ۱ (رجب و شعبان ۱۳۴۶)، ش ۲ (شعبان و رمضان ۱۳۴۶)، ش ۳ (رمضان و شوال ۱۳۴۶).
، اولین قصیده خطّی در دیوانش، مضمونی تغزلی دارد که آن را در ۹۹۹ سروده و دیگر اشعار را بعد از سال ۱۰۰۰ گفته است. [۱۴]
عزالدین تنوخی، «الادب فی‌البحرین»، مجله المجمع العلمی‌العربی، ج۸، ش ۱، ص۴۱، (رجب و شعبان ۱۳۴۶)، ش ۲ (شعبان و رمضان ۱۳۴۶)، ش ۳ (رمضان و شوال ۱۳۴۶).
۵ - موضوع اشعاروی در جوانی به مدح امرا پرداخت، مدحیه‌ای که برای وزیر بحرین، رکن‌الدین محمد (محمود) بن نورالدین، در عید فطر سال ۱۰۰۱ سروده است، از بهترین قصاید وی به شمار می‌آید. [۱۵]
محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، نفحة الریحانة و رشحة طلاء الحانة، ج۳، ص۲۰۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو،) قاهره (۱۳۸۷ـ۱۳۹۱/ ۱۹۶۷ـ۱۹۷۱.
[۱۶]
علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۵۲۷، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران).
، قصیده‌ای نیز در مدح امام رضا علیه‌السلام سروده و در رثای امام حسین علیه‌السلام و برخی سادات و علویان نیز قصایدی دارد. [۱۷]
علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۵۳۴، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران).
[۱۸]
امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۵۷.
[۱۹]
امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۶۲ـ ۱۶۵.
، یک خمریه و قصایدی در وصف شیراز، حلوا، خرما و ماهی نیز از او به جا مانده است. [۲۰]
علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۵۲۹، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران).
[۲۱]
امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۶۸ـ ۱۶۹.
از دیگر موضوعات شعری او هجو، اعتذار، شِکوه، عتاب، موعظه و مناجات است. [۲۲]
امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۶۵.
[۲۳]
امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۶۸ـ۱۷۳.
، دو بیتی‌هایی نیز همْ وزنِ دو بیتی‌های فارسی دارد که آنها را در سال ۱۰۰۱ سروده است. [۲۴]
امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۵۸.
۶ - وفاتبنا بر برخی منابع، خطّی در ۱۰۲۸ در شیراز وفات یافت، عمر او را بین ۴۵ تا ۵۰ سال تخمین زده‌اند [۲۵]
علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۵۲۴، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران).
[۲۶]
عزالدین تنوخی، «الادب فی‌البحرین»، ج۸، ش ۱، ص۴۱، مجله المجمع العلمی‌العربی، ج۸، ش ۱ (رجب و شعبان ۱۳۴۶)، ش ۲ (شعبان و رمضان ۱۳۴۶)، ش ۳ (رمضان و شوال ۱۳۴۶).
اما، آقابزرگ طهرانی، [۲۷]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۹، قسم ۱، ص۳۶.
با ارائه دلایلی، تاریخ وفات او را ۱۰۴۰ یا بعد از آن ذکر کرده است.۷ - دیواناز خطّی دیوان شعری به جا مانده است که مدتها شهرت داشت و در زمان خودش، حسن‌بن محمد غَنَوی هُذَلی (شاعر قرن یازدهم) به دستور سید شریف جعفر بن عبدالجبار بن حسین، آن را جمع‌آوری کرد. [۲۸]
علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۵۲۴، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران).
[۲۹]
امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۵۷.
، اولین نسخه دیوان را دوستِ شاعر، جعفربن عبدالجباربن حسین کتابت کرده است و قدیم‌ترین تاریخی که در پایان صفحه تقدیم دیوان ذکر شده سال ۱۱۳۴ است [۳۰]
عزالدین تنوخی، «الادب فی‌البحرین»، ج۸، ش ۱، ص۳۸، مجله المجمع العلمی‌العربی، ج۸، ش ۱ (رجب و شعبان ۱۳۴۶)، ش ۲ (شعبان و رمضان ۱۳۴۶)، ش ۳ (رمضان و شوال ۱۳۴۶).
، محمدبن حسن حرّعاملی دیوان او را دیده است [۳۱]
محمدبن حسن حرّ عاملی، امل‌الامل، ج۱، ص۵۵، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۹۶۵ (، چاپ افست قم ۱۳۶۲ ش.
[۳۲]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۹، قسم ۱، ص۳۶.
[۳۳]
امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۵۷.
[۳۴]
عزالدین تنوخی، «الادب فی‌البحرین»، ج۸، ش ۱، ص۳۸، مجله المجمع العلمی‌العربی، ج۸، ش ۱ (رجب و شعبان ۱۳۴۶)، ش ۲ (شعبان و رمضان ۱۳۴۶)، ش ۳ (رمضان و شوال ۱۳۴۶).
[۳۵]
عزالدین تنوخی، «الادب فی‌البحرین»، ج۸، ش ۲، ص۹۰، مجله المجمع العلمی‌العربی، ج۸، ش ۱ (رجب و شعبان ۱۳۴۶)، ش ۲ (شعبان و رمضان ۱۳۴۶)، ش ۳ (رمضان و شوال ۱۳۴۶).
[۳۶]
عزالدین تنوخی، «الادب فی‌البحرین»، ج۸، ش ۳، ص۱۶۰ـ۱۶۱، مجله المجمع العلمی‌العربی، ج۸، ش ۱ (رجب و شعبان ۱۳۴۶)، ش ۲ (شعبان و رمضان ۱۳۴۶)، ش ۳ (رمضان و شوال ۱۳۴۶).
، به گفته زرکلی [۳۷]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۲۹، بیروت ۱۹۹۹.
دیوان شاعر به چاپ رسیده است.۸ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه. (۲) امین، اعیان الشیعه. (۳) علی‌بن حسن بحرانی، انوارالبدرین فی تراجم علماء القطیف و الاحساء و البحرین، چاپ محمدعلی محمدرضا طبسی، نجف ۱۳۷۷، چاپ افست قم ۱۴۰۷. (۴) عزالدین تنوخی، «الادب فی‌البحرین»، مجله المجمع العلمی‌العربی، ج۸، ش ۱ (رجب و شعبان ۱۳۴۶)، ش ۲ (شعبان و رمضان ۱۳۴۶)، ش ۳ (رمضان و شوال ۱۳۴۶). (۵) محمدبن حسن حرّ عاملی، امل‌الامل، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ ش. (۶) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹. (۷) محمدامین‌بن فضل‌اللّه محبی، نفحة الریحانة و رشحة طلاء الحانة، چاپ عبدالفتاح محمد حلو،(قاهره)۱۳۸۷ـ۱۳۹۱/ ۱۹۶۷ـ۱۹۷۱. (۸) علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، مصر ۱۳۲۴، (چاپ افست تهران). (۹) عبدالعظیم مهتدی بحرانی، علماء البحرین: دروس و عبر، بیروت ۴۱۴/۱۹۹۴. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جعفربن محمدالخطی»، شماره۴۷۰۳. رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران عرب
|