جازمیهجازِمیه (حازِمیه/ خازِمیه)، فرقه‌ای از خوارج و احتمالاً شاخه‌ای از عَجارِده است. فهرست مندرجات۲ - مؤسس فرقه‌های جازمیه حازمیه خازمیه ۳ - نظر مورخان درباره فرقه جازمیه ۴ - اعتقادات فرقه جازمیه ۴.۱ - عقیده جازمیه درباره مشیت ۴.۲ - عقیده جازمیه درباره قدر و استطاعت ۴.۳ - عقیده جازمیه درباره ایمان ۴.۴ - عقیده جازمیه درباره ولایت و عداوت ۵ - ملاک ایمان و کفر نزد جازمیه ۶ - لازمه موافات طبق نظر اهل سنت ۷ - فرقه‌های دیگر ذیل فرقه جازمیه ۸ - فهرست منابع ۹ - پانویس ۱۰ - منابع ۱ - علت تحریف در عبارت فرقه‌های خوارجچون منابع مختلف، ذیلِ فرقه خوارج، فقط به ذکر یکی از فرقه‌های جازمیه، حازمیه و خازمیه پرداخته‌اند و با توجه به وحدت آرای این سه فرقه، می توان دریافت که سه فرقه مذکور در واقع یک فرقه‌اند و تحریف در عبارت، موجب تصحیف در نام این فرقه شده است. در برخی منابع [۱]
عبدالرزاق محمد اسود، المدخل الی دراسه الادیان و المذاهب، ج۲، ص۲۳۷، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
نیز به یکی بودن دو فرقه خازمیه و حازمیه تصریح شده است.
۲ - مؤسس فرقه‌های جازمیه حازمیه خازمیهنام مؤسس این سه فرقه را به اختلاف، ثبت کرده‌اند، از جمله این‌که مؤسس خازمیه را شعیب بن خازم، [۲]
محمد بن عبیداللّه ابوالمعالی، بیان الادیان، ج۱، ص۸۲، چاپ محمدتقی دانش پژوه، تهران ۱۳۷۶ ش.
مؤسس حازمیه را شعیب بن حازم یا حازم بن علی [۳]
محمد بن احمد خوارزمی، مفاتیح العلوم، ص۴۶، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴
[۴]
عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، ج۲، ص۳۸۸، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ۱۴۱۳.
[۵]
عبدالرزاق محمد اسود، المدخل الی دراسه الادیان و المذاهب، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
و مؤسس جازمیه را جازم بن عاصم [۶]
علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، ج۱، ص۷۶، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۷]
محمد عبدالرؤوف بن تاج العارفین مناوی، التوقیف علی مهمات التعاریف، ج۱، ص۲۲۸، چاپ محمد رضوان دایه، دمشق ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
دانسته اند.
۳ - نظر مورخان درباره فرقه جازمیهدر بیش‌تر منابع این فرقه، شاخه‌ای از عجارده معرفی شده است، [۸]
علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامیّین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۱۶۶، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۳۶۹ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۰ـ۱۹۵۴.
[۹]
عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۹۴، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، (بی تا).
[۱۰]
حمیری، الحورالعین، ج۱، ص۱۷۱، چاپ کمال مصطفی، (قاهره) ۱۹۶۵.
[۱۱]
عبدالرزاق محمد اسود، المدخل الی دراسه الادیان و المذاهب، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
ولی به گزارش ابوالمعالی [۱۲]
محمد بن عبیداللّه ابوالمعالی، بیان الادیان، ص۵۶، چاپ محمدتقی دانش پژوه، تهران ۱۳۷۶ ش.
فرقه‌ای جدا و مستقل ازعجارده است.
۴ - اعتقادات فرقه جازمیهآرای جازمیه در باب قدَر و مشیت و استطاعت ، نظیر رأی اهل سنّت است. ۴.۱ - عقیده جازمیه درباره مشیتبه عقیده ایشان، فاعل افعالِ انسان‌ها خداست و هیچ چیز بدون آن‌که مشیت الهی بر وجود آن تعلق گیرد، موجود نخواهد شد. ۴.۲ - عقیده جازمیه درباره قدر و استطاعتهمچنین از نظر آنان، استطاعت همراه فعل است. جازمیه، به سبب داشتن این عقاید، دو فرقه دیگر از عجارده، یعنی میمونیه و حمزیه، را که در باب قدر و استطاعت مخالف ایشان و هم عقیده با معتزله بودند، تکفیر کردند [۱۳]
عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۹۵-۹۶، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، (بی تا).
[۱۴]
عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۹۸، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، (بی تا).
۴.۳ - عقیده جازمیه درباره ایمانبه اعتقاد جازمیه، ایمان امری مبهم و غیرقابل شناسایی است، و ازاین رو هر کس بر هر دین و آیینی که باشد، معذور است [۱۵]
ابن جوزی، تلبیس ابلیس، ج۱، ص۳۲، بیروت، دارالجیل، (بی تا).
[۱۶]
هفتادو سه ملت، یا، اعتقادات مذاهب، رساله‌ای در فرق اسلام ازآغاز قرن هشتم هجری، ص۴۹، چاپ محمدجواد مشکور، تهران، عطائی، (۱۳۴۱ ش).
در برخی گزارش‌ها، مراد از ابهام ایمان، جهل به وجوب یا عدم وجوب آن تفسیر شده است [۱۷]
هفتادو سه ملت، یا، اعتقادات مذاهب، رساله‌ای در فرق اسلام ازآغاز قرن هشتم هجری، ص۷۸، پانویس۱۱، چاپ محمدجواد مشکور، تهران، عطائی، (۱۳۴۱ ش).
[۱۸]
کیخسرو اسفندیار، دبستان مذاهب، ج۲، تعلیقات رضازاده ملک، ص۸۹، چاپ رحیم رضازاده ملک، تهران ۱۳۶۲ ش.
۴.۴ - عقیده جازمیه درباره ولایت و عداوتجازمیه، برخلاف بیش‌تر خوارج، معتقدند ولایت و عداوت از اوصاف حق تعالی است و خداوندهمواره دوستدار اولیای خود و دشمن دشمنان خود است. ۵ - ملاک ایمان و کفر نزد جازمیهبه نظر ایشان، ملاک ایمان و کفر بندگان لحظات پایانی عمر است و اگر فردی در تمام عمر کافر باشد ولی در لحظات پایانی عمر ایمان آورد، مؤمن به شمار می‌آید و برعکس، اگر فردی در تمام عمر مؤمن باشد و در آخر عمر کافر شود، کافر محسوب می‌شود . [۱۹]
علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامیّین و اختلاف المصلّین، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۳۶۹ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۰ـ۱۹۵۴.
[۲۰]
محمد بن عبدالکریم شهرستانی، کتاب الملل و النحل، ج۱، ص۱۱۸، چاپ محمد بن فتح اللّه بدران، قاهره (۱۳۷۵/۱۹۵۶)، چاپ افست قم ۱۳۶۷ ش.
[۲۱]
محمد بن عمر فخررازی، اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین، ص۶۰، پانویس ۴، چاپ عبدالرؤوف سعد و مصطفی هواری، قاهره ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
این رأی نزدیک به نظر اهل سنّت در خصوص « موافات » در ایمان و کفر است. [۲۲]
عامر نجار، الخوارج، عقیده و فکراً و فلسفه، ج۱، ص۶۱، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
بر اساس قول به موافات، اگر فردی فقط در دوره‌ای از حیات خود به خدا ایمان داشته باشد، هنگام مرگ باایمان از دنیا خواهد رفت و برعکس، اگر کسی به حالت کفر بمیرد معلوم می‌شود که در هیچ دوره‌ای از زندگیش مؤمن نبوده است. [۲۳]
محمد بن محمد مفید، اوائل المقالات، ج۱، ص۸۳، چاپ ابراهیم انصاری زنجانی خوئینی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
۶ - لازمه موافات طبق نظر اهل سنتبه عقیده اهل سنّت لازمه پذیرش موافات، آن است که بر خلاف نظر خوارج، علی علیه‌السلام ، طلحه و زبیر و عثمان را اهل بهشت بدانیم، زیرا آنان در بیعت رضوان شرکت کردند و خداوند از شرکت کنندگان در بیعت رضوان اظهار رضایت کرده است. این رضایت حاکی از آن است که خداوند علم دارد به این‌که آنان بر ایمان خواهند مُرد. [۲۵]
عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۹۴ـ۹۵، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، (بی تا).
[۲۶]
شهفوربن طاهر اسفراینی، التبصیرفی الدین و تمییز الفرقه الناجیه عن الفرق الهالکین، ج۱، ص۵۳، چاپ محمدزاهد کوثری، (قاهره) ۱۹۵۵.
[۲۷]
عبدالرزاق محمد اسود، المدخل الی دراسه الادیان و المذاهب، ج۲، ص۲۳۷ـ ۲۳۸، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
به این ترتیب، اهل سنّت، جازمیه را به سبب پذیرش موافات، ملزم به پذیرش ایمان علی علیه‌السلام و طلحه و زبیر و عثمان دانسته‌اند، اما جازمیه درباره حضرت علی علیه‌السلام اظهارنظر نکرده و صریحاً از ایشان برائت نجسته‌اند، ولی از طلحه و زبیر و عثمان، به صراحت برائت جسته‌اند. [۲۸]
سمعانی، ج۲، ص۳۰۶ـ۳۰۷.
۷ - فرقه‌های دیگر ذیل فرقه جازمیهبرخی منابع، [۲۹]
علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامیّین و اختلاف المصلّین، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۳۶۹ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۰ـ۱۹۵۴.
[۳۰]
عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۹۷، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، (بی تا).
[۳۱]
شهفوربن طاهر اسفراینی، التبصیرفی الدین و تمییز الفرقه الناجیه عن الفرق الهالکین، ج۱، ص۵۴، چاپ محمدزاهد کوثری، (قاهره) ۱۹۵۵.
دو فرقه معلومیه و مجهولیه را ذیل فرقه جازمیه آورده‌اند. [۳۲]
علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامیّین و اختلاف المصلّین، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۳۶۹ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۰ـ۱۹۵۴.
[۳۳]
عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۹۷، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، (بی تا).
[۳۴]
شهفوربن طاهر اسفراینی، التبصیرفی الدین و تمییز الفرقه الناجیه عن الفرق الهالکین، ج۱، ص۵۴، چاپ محمدزاهد کوثری، (قاهره) ۱۹۵۵.
[۳۵]
محمد بن عبدالکریم شهرستانی، کتاب الملل و النحل، ج۱، ص۱۲۰، چاپ محمد بن فتح اللّه بدران، قاهره (۱۳۷۵/۱۹۵۶)، چاپ افست قم ۱۳۶۷ ش.
[۳۶]
سمعانی، ج۵، ص۲۰۶.
[۳۷]
حمیری، الحورالعین، ج۱، ص۱۷۱، چاپ کمال مصطفی، (قاهره) ۱۹۶۵.
[۳۸]
محمد بن عمر فخررازی، اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین، ص۶۳، پانویس ۶، چاپ عبدالرؤوف سعد و مصطفی هواری، قاهره ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن جوزی، تلبیس ابلیس، بیروت، دارالجیل، (بی تا). (۲) محمد بن عبیداللّه ابوالمعالی، بیان الادیان، چاپ محمدتقی دانش پژوه، تهران ۱۳۷۶ ش. (۳) شهفور بن طاهر اسفراینی، التبصیرفی الدین و تمییز الفرقه الناجیه عن الفرق الهالکین، چاپ محمدزاهد کوثری، (قاهره) ۱۹۵۵. (۴) عبدالرزاق محمد اسود، المدخل الی دراسه الادیان و المذاهب، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱. (۵) علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامیّین و اختلاف المصلّین، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۳۶۹ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۰ـ۱۹۵۴. (۶) عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، (بی تا). (۷) علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۸) محمد بن احمد خوارزمی، مفاتیح العلوم، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴. (۹) سمعانی. (۱۰) محمد بن عبدالکریم شهرستانی، کتاب الملل و النحل، چاپ محمد بن فتح اللّه بدران، قاهره (۱۳۷۵/۱۹۵۶)، چاپ افست قم ۱۳۶۷ ش. (۱۱) محمد بن عمر فخررازی، اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین، چاپ عبدالرؤوف سعد و مصطفی هواری، قاهره ۱۳۹۸/۱۹۷۸. (۱۲) کیخسرو اسفندیار، دبستان مذاهب، چاپ رحیم رضازاده ملک، تهران ۱۳۶۲ ش. (۱۳) عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ۱۴۱۳. (۱۴) محمد بن محمد مفید، اوائل المقالات، چاپ ابراهیم انصاری زنجانی خوئینی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳. (۱۵) محمد عبدالرؤوف بن تاج العارفین مناوی، التوقیف علی مهمات التعاریف، چاپ محمد رضوان دایه، دمشق ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۱۶) عامر نجار، الخوارج، عقیده و فکراً و فلسفه، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۱۷) نشوان بن سعید حمیری، الحورالعین، چاپ کمال مصطفی، (قاهره) ۱۹۶۵. (۱۸) هفتادو سه ملت، یا، اعتقادات مذاهب، رساله‌ای در فرق اسلام ازآغاز قرن هشتم هجری، چاپ محمدجواد مشکور، تهران، عطائی، (۱۳۴۱ ش). ۹ - پانویس
۱۰ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جازمیه»، شماره۴۳۳۰. رده‌های این صفحه : خوارج | فرق و مذاهب
|