ثویبهثویبه دایه پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم است. وی چند روز با شیر فرزندش مسروح به ایشان شیر داده است. ۱ - اصل و نسبثویبه، کنیز ابولهب بن عبدالمطلب بود.از اصل و نسب و همسرش گزارشی در دست نیست. هنگامی که رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلّم زاده شد، سه [۵]
الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۲، ص۶۸.
یا هفتروز از مادرش حضرت آمنه شیر نوشید و سپس ثویبه نخستین کسی بود که چند روز ایشان را با شیر فرزندش مسروح شیر داد.بر پایه سخن مشهور، مدت شیر خوردن ایشان از ثویبه چند روز بیشتر نبوده است.در گزارشی نیز این مدت چهار ماه یاد شده است.۲ - برادران رضاعی پیامبرآوردهاند که ثویبه پیش از رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلّم به حمزه [۱۴]
صحیح البخاری، البخاری، ج۶، ص۱۲۵.
[۱۵]
صحیح البخاری، البخاری، ج۶، ص۱۲۷.
عموی ایشان شیر داده بود. از این رو، هنگامی که دختر حمزه را برای تزویج به پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم پیشنهاد کردند، ایشان او را بر خود حلال ندانست. [۱۷]
قاموس الرجال، شوشتری، ج۱۲، ص۲۲۹.
[۱۸]
قاموس الرجال، شوشتری، ج۱۲، ص۲۳۰.
ثویبه پس از او نیز به ابو سلمة بن عبدالاسد بن هلال مخزومی، پسر عمه پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم از بره دختر عبدالمطلب و عبدالله بن جحش، پسر عمه پیامبرو جعفر بن ابی طالب [۲۱]
تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۹.
شیر داده بود. بدین دلیل، این چهار تن برادران رضاعی پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم به شمار آمدهاند که جز جعفر، سه تن از آنها در غزوه احد حضور داشتند و حمزه و عبدالله به شهادت رسیدند.۳ - اختلاف در آزاد بودن ثویبهمنابع در این زمینه که ثویبه در حال آزادی یا بردگی، رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلّم را شیر داده و نیز در اصل این ماجرا تفاوت دیدگاه دارند. عروة بن زبیر، آزادی ثویبه را پیش از شیردهی به پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم دانسته است. برخی آزادی او را به دلیل بشارت ولادت پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم به ابولهب دانستهاند. [۲۴]
صحیح البخاری، ج۶، ص۱۲۵.
در برابر، گزارشی از تلاش خدیجه برای آزادی ثویبه حکایت دارد که به نتیجه نرسیده است. ابن حجر نیز آزادی او را پیش از هجرت دانسته است. [۳۰]
فتح الباری، ابن حجر العسقلانی، ج۹، ص۱۲۴.
۴ - احترام پیامبر به ثویبهثویبه همواره مورد احترام پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم و خدیجه بود. رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلّم تا هنگامی که در مکه بود، ثویبه را یاری میکرد.پس از هجرت نیز برای او هدیه و صله، مانند لباس میفرستاد. ۵ - اسلام ثویبهدر اسلام آوردن ثویبه اختلاف است. شماری از منابع شیعی بر اسلام وی تصریح دارند؛ اما بر پایه گزارش شماری از صحابه نگاران، تنها ابن منده به اسلام ثویبه باور داشت. ۶ - وفاتثویبه به سال هفتم ق. پس از فتح خیبر درگذشت.آن گاه که گزارش درگذشت او به مدینه رسید، رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلّم از وضعیت مسروح، پسر ثویبه، و دیگر خویشان او پرسید و به ایشان گفته شد که کسی از آنان باقی نمانده است. ۷ - ادله عدم شیردهی ثویبه به پیامبرجعفر مرتضی عاملی، شیر دادن ثویبه به رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلّم را نپذیرفته و برای آن ادلهای برشمرده است. از دیدگاه وی، روایات در مدت شیر دادن ثویبه، تناقض دارند و از چند روز (سه، هفت و نه روز) تا چهار ماه را یاد کردهاند. نیز گزارشها درباره زمان آزادی ثوبیه اختلاف دارند. همچنین در تعیین نخستین کسی که به رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلّم شیر داده، روایات دارای تناقض هستند. نیز پذیرش این مطلب که حمزه و مسروح که به لحاظ سنی از رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلّم بزرگتر بودند، در شمار برادران رضاعی پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم قرار گیرند، دشوار است. [۴۷]
الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۲، ص۶۸.
[۴۸]
الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۲، ص۷۰.
۸ - فهرست منابع(۱) الاستیعاب: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.) ، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق. (۲) اسد الغابه: ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی. (۳) الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق. (۴) اعلام الوری: الطبرسی (م. ۵۴۸ق.) ، قم، آل البیت:. (۵) امتاع الاسماع: المقریزی (م. ۸۴۵ق.) به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق. (۶) انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق. (۷) بحار الانوار، المجلسی (م. ۱۱۱۱ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. (۸) البدایة و النهایه: این کثیر (م. ۷۷۴ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق. (۹) تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م. ۷۴۸ق.) ، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۳ق. (۱۰) تاریخ الخمیس: حسین الدیاربکری (م. ۹۶۶ق.) ، دارصادر، بیروت. (۱۱) تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق. (۱۲) الروض الانف: السهیلی (م. ۵۸۱ق.) ، قاهره، مکتبة ابن تیمیه، ۱۴۱۰ق. (۱۳) الصحیح من سیرة النبی الاعظم صلیاللهعلیهوآلهوسلّم : جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، ۱۴۱۴ق. (۱۴) صحیح البخاری: البخاری (م. ۲۵۶ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق. (۱۵) الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق. (۱۶) فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، بیروت، دار المعرفه. (۱۷) قاموس الرجال: محمد تقی شوشتری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق. (۱۸) مسند احمد: احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق.) ، بیروت، دار صادر. (۱۹) المصنف: عبدالرزاق الصنعانی (م. ۲۱۱ق.) ، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی. ۹ - پانویس۱۰ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «ثویبه». |