تاییتایی، زبان رسمی کشور تایلند که «سیامی» نیز نامیده می‌شود و عضوی از گروه زبانهای «تای» از خانواده‌ای بزرگ‌تر به نام «زبانهای آستروتای» به شمار می‌رود. [۱]
Bussman، H، ج۱، ص۴۸۲، Routledge Dictionary of Language and Linguistics، London/New York، ۱۹۹۶.
۱ - اختلاف نظر درباره تاییالبته در مورد تعلق تایی به خانوادۀ زبانهای آستروتای، اختلاف‌نظرهایی وجود دارد، [۲]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۵۷،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
زیرا در منابع مختلف، تایی به عنوان عضوی از گروه «چینی ـ سیامی» خانوادۀ زبانی «هند و چینی» قلمداد شده [۳]
Americana، ج۲۶، ص۴۸۶.
که نادرست است. زبانهای خانوادۀ تای به ۳ گروه جنوب غربی، مرکزی و شمالی تقسیم می‌شوند [۴]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۵۷،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
که تایی به همراه «لائوسی»، «شان» و «یوان» به گروه زبانهای تای جنوب غربی تعلق دارد. [۵]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۵۷،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
[۶]
Crystal، D، ج۱، ص۳۱۰، The Cambridge Encyclopedia of Language، Cambridge، ۱۹۸۷.
از قرن ۱۲ تا ۲۰م کشور تایلند «سیام» نامیده می‌شد و زبان مردم آن نیز به تبع نام کشور، سیامی نام داشت. از ۱۳۱۸ش/ ۱۹۳۹م نام این کشور به «میانگ تای» (کشور پادشاهی تای) تغییر یافت و نام امروزین این زبان نیز به همین اعتبار، تایی است. [۷]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۱، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
این زبان بیشترین میزان گویندگان را در خانوادۀ زبانهای آستروتای داراست [۸]
Bussman، H، ج۱، ص۴۸۲، Routledge Dictionary of Language and Linguistics، London/New York، ۱۹۹۶.
و به همراه زبانهای لائوسی و چوانگ، تنها زبانهای گروه تای هستند که نظام نوشتاری دارند. [۹]
مالرب، میشل، زبانهای مردم جهان، ج۱، ص۳۳۲، ترجمۀ عفت ملانظر، تهران، ۱۳۸۲ش.
خویشاوندان اصلی زبان تایی عبارت‌اند از زبانهای «لائو» (لائوسی) که خطی شبیه به تایی دارد و تفاهم زبانی میان گویشوران آن و گویشوران تایی وجود دارد؛ و «چوانگ» که در استان‌های «گوانگسی» و «یونان» چین تکلم می‌شود، ولی تفاهم زبانی میان گویشوران آن با تایی زیاد نیست و تفاوت خط آن‌ها نیز بر این اختلاف می‌افزاید. [۱۰]
مالرب، میشل، زبانهای مردم جهان، ج۱، ص۳۳۱-۳۳۲، ترجمۀ عفت ملانظر، تهران، ۱۳۸۲ش.
برای تایی ۴ گویش اصلی شناخته شده است که تفاوت‌های آن‌ها عمدتاً به اعتبار ویژگی‌های واجی و نواختی است. [۱۱]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۱، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
کریستال [۱۲]
Crystal، D، ج۱، ص۳۱۰، The Cambridge Encyclopedia of Language، Cambridge، ۱۹۸۷.
سابقۀ متون نوشتاری تایی را تا قرن۷ق/۱۳م به عقب می‌برد. اختراع خط تایی به زمان پادشاهی رامکهامهنگ (۱۲۷۵-۱۳۱۷م) نسبت داده شده است. [۱۳]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۵۷،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
کهن‌ترین متنی که از ادبیات تایی در دست است، یک متن کیهان‌شناختی بودایی است که ترایپهوم نام دارد و به قرن ۱۴م متعلق است. نمونه‌های دیگر از متون قدیم این زبان، نسخۀ تایی راماینه و رامه‌کرین و حماسۀ ملی تایلند، کهون جانگ کهون پهائن هستند که البته قدمت زیادی ندارند و در قرن ۱۳ق/ ۱۹م پدید آمده‌اند. بخش مهمی از ادبیات تایی مربوط به متونی در حوزۀ گاه‌شماری است که پهونگساوادان و پراچوم پهونگساوادان نام دارند. [۱۴]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۱، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
تایی در بسیاری از ویژگی‌های زبانهای آسیای جنوب شرقی با آن‌ها شریک است؛ از جمله این‌که مانند آن‌ها زبانی نواختی است، صورت‌های صرفی برای شخص، زمان، شمار و ساخت‌های ناخود ایستا ندارد و آرایش نحوی جملاتش را شرایط بافتی جمله تعیین می‌کند. [۱۵]
Diller، A، ج۱، ص۱۵۰،» Thai «، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol IV.
[۱۶]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۶۶،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
۲ - آواشناسیتایی ۲۲ صامت و ۹ مصوت دارد. صامت‌های این زبان عبارت‌اند از انسدادی‌های º b, p, ph, d, t, th, c, g, k, kh,، سایشی‌های f, s, h، انسدادی ـ سایشی č، خیشومی‌های m, n, ŋ، غلتان‌های r, l و نیم مصوت‌های y وw. [۱۷]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۱، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
تمامی صامت‌های تایی می‌توانند در موقعیت ابتدای واژه ظاهر شوند، ولی فقط صامت‌های p, t, k, m, n, ŋ, w, y در پایان واژه می‌آیند. خوشه‌های صامتی آغازین نیز محدود به این خوشه‌ها هستند:pl, pr, phr, phl, tr, thr, kr, kl, kw, khr, khl, khw. [۱۸]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۶۰،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
مصوت‌های این زبان نیز بدین شرح‌اند: مصوت‌های پیشین i, e, ε، پسین گرد u, o, º و پسین گسترده ı و ə و a. [۱۹]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۲، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
به رغم نظر کسانی که تایی را فاقد کشش مصوتی می‌دانند، [۲۰]
مالرب، میشل، ج۱، ص۳۳۲، زبانهای مردم جهان، ترجمۀ عفت ملانظر، تهران، ۱۳۸۲ش.
تمامی مصوت‌های این زبان صورت‌های کوتاه و کشیده دارند، و کشش مصوت‌ها در این زبان ممیز معنا و حاوی ارزش واجی است. [۲۱]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۲، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
تایی دارای ۱۴ مصوت مرکب دو تایی و ۳ مصوت مرکب سه‌تایی نیز هست، [۲۲]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۲، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
ولی دیلر [۲۳]
Diller، A، ج۱، ص۱۵۱،» Thai «، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol IV.
فقط به ۳ مورد (iə) ia (پیشین)، (шə) u'a (پسین) و ua (uə) (پسین گرد) اشاره کرده است. با وجود این، به نظر می‌رسد که تمامی مصوت‌های افراشتۀ کوتاه و بلند تایی می‌توانند در کنار مصوت a، مصوت مرکب ایجاد کنند. [۲۴]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۶۱،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
نظام هجایی تایی نظامی گسترده و متنوع است. در این زبان ۱۲ گونه هجا وجود دارد که اگر هر صامت را با حرف C و هر مصوت را با حرف V نشان دهیم، این فهرست را خواهیم داشت: V, VV, VC, VVC, CV, CVV, CCV, CCVV, CVC, CVVC, CCVC, CCVVC که در آن‌ها VV عملکرد یک مصوت کشیده را دارد. [۲۵]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۶۰،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
همان‌طور که گفته شد، تایی زبانی نواختی است. تایی کهن دارای ۳ نواخت بوده است، [۲۶]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۵۷،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
ولی تایی امروز دارای ۵ نواخت گوناگون است که ویژگی چاکنایی‌شدگی نیز بر آن‌ها افزوده می‌شود. [۲۷]
Bussman، H، ج۱، ص۴۸۲، Routledge Dictionary of Language and Linguistics، London/New York، ۱۹۹۶.
۵ نواخت اصلی این زبان عبارت‌اند از میانی، افتاده، افراشته، افتان و خیزان. این نواختها قابل پیش‌بینی هستند و قوانینی برای تعیین آن‌ها وجود دارد. [۲۸]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۲، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
نمونۀ تمایزات معنایی حاصل از نواخت را در این زبان می‌توان در معانی مختلف کلمۀ say دید: say «تور ماهی‌گیری»، sày «گذاشتن»، sây «روده»، sáy «نوک زدن» و săy «روشن، واضح». [۲۹]
Diller، A، ج۱، ص۱۵۰،» Thai «، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol IV.
۳ - صرف و نحوبه لحاظ صرفی، تایی زبانی منزوی است، [۳۰]
Bussman، H، ج۱، ص۴۸۲، Routledge Dictionary of Language and Linguistics، London/New York، ۱۹۹۶.
به این معنا که صورت‌های اشتقاقی در آن یا وجود ندارند، یا اندک‌اند. ریشۀ اسم‌های تایی یا تک هجایی هستند، مانند nam «آب» یا ma «اسب»، یا در نتیجۀ افزایش پیشوند یا ترکیب‌سازی چند هجایی می‌شوند، مانند khua:mpak «عشق» یا khua:mru «دانش» با پیشوند اسم معنی‌ساز khua:m-، یا ترکیبات nam. ta «آب‌ـ چشم = اشک» یا khon. khrua «فرد ـ آشپزخانه = آشپز». در تایی تصریف اسمی وجود ندارد و حالت اضافی یا از طریق هم‌نشینی اسامی یا به مدد حرف تعریف khc:ŋ بیان می‌شود، مانند na:n khc:ŋ khaw «کار او». [۳۱]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۳، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
حروف اضافه نیز برای بیان حالت به کار می‌روند، مانند naj «در»، thi «در، داخل»، و ta:m «در طول، در امتداد» در این ساخت‌ها: naj na: «در مزرعه»، thi ba:n «در خانه» و ta:m khlº:ŋ nii «در امتداد کانال». [۳۲]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۵، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
جمع نیز در تایی نشانۀ ویژه‌ای ندارد و در صورت لزوم، از کلمۀ la:j «خیلی» استفاده می‌شود، مانند la:j khon ci:n «چینی‌های زیاد». [۳۳]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۳، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
ممیزها در تایی متعدد و متنوع‌اند، مثلاً ممیز khon برای افراد، tua برای حیوانات، lem برای کتاب و ton برای گیاهان به کار می‌رود. آرایش تکواژی ساخت‌های حاوی ممیز به صورت اسـم ـ عـدد ـ ممیـز است، مانند phu:jiŋ sa:m khon «۳ زن» . [۳۴]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۳، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
صفت در تایی پس از موصوف می‌آید، مانند ba:n jaj «خانۀ بزرگ». [۳۵]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۳، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
صفت‌های (و ضمایر) اشاره نیز پس از موصوف می‌آیند، مانند nai ro:ŋrian nan «در آن مدرسه، nan = آن»، و caag rian ni: «از این خانه، ni = این». [۳۶]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۴، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
علاوه بر دو ضمیر یاد شده، ضمیر اشارۀ nôon هم به‌معنای «آنچه در آنجاست» در تایی وجود دارد. [۳۷]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۶۹،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
این آرایش صفتی یکی از مواردی است که تایی را از خانوادۀ زبانهای چینی متمایز می‌کند، چرا که در چینی صفت قبل از موصوف می‌آید. [۳۸]
مالرب، میشل، زبانهای مردم جهان، ج۱، ص۳۳۲، ترجمۀ عفت ملانظر، تهران، ۱۳۸۲ش.
صفت تفضیلی در تایی با افزایش kwa: ساخته می‌شود، مانند di: kwa: «بهتر» [۳۹]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۳، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
و علامت صفت عالی thîisùt است، مانند yaâk thîisùt «سخت‌ترین». [۴۰]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۷۴-۷۷۵،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
علامت نفی نیز maj است که قبل از اسم قرار می‌گیرد، مانند sabaj «خوب» در مقابل maj sabaj «نه چندان خوب، بد». [۴۱]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۵، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
نظام ضمیری تایی براساس گونه‌های رسمی و غیر رسمی، و جنسیت تعریف می‌شود. ضمیر اول شخص مفرد مذکر در گونۀ رسمی phom، و همین ضمیر برای مؤنث dichan و ضمیر اول شخص جمع نیز raw است. برای دوم شخص مفرد، از ضمایر khun و than در گونۀ رسمی، و از thə در گونۀ غیررسمی استفاده می‌شود. ضمیر سوم شخص نیز khaw است. گفتنی است که صورت‌های مفرد را می‌توان برای اشاره به دوم شخص و سوم شخص جمع نیز به کار برد. [۴۲]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۳، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
افعال تایی صورت‌های بسیط، مشتق و مرکب دارند و در برخی از افعال مرکب، جزء فعلی معنای خود را از دست می‌دهد. نمونه‌هایی از هر کدام از این افعال عبارت‌اند از: tham «انجام دادن»، paj «رفتن»، pra-gan «مطمئن‌کردن»، pra-lun «بیدار کردن»، tham-ŋan «کار کردن»، kham-tham «پرسیدن». [۴۳]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۴، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
۳.۱ - شرایط صرف فعلصرف فعل از لحاظ زمان، نمود و وجه نیز این شرایط را دارد: فعل حال ساده معمولاً همان صورت خالص فعلی است، مانند khaw hen «او می‌بیند»، ولی تکواژ ماضی‌ساز daj فعل را به صورت گذشته درمی‌آورد، مانند khaw daj paj «او رفت»، و علامت فعل آینده نیز ºca است، مانند wan ni: raw caº pai du lakhº:n «امروز ما به تئاتر خواهیم رفت». علامت نمود استمراری kamlaŋ…ju است، مانند chan kamlaŋ kin ju «من در حال خوردن هستم»، و نمود کامل نیز با lε:w نشان داده می‌شود، مانند lε:w pai khaw kin. khaw tham. ŋan «غذایش ــ که توسط او ــ خورده شود، به سر کار می‌رود = بعد از آن‌که غذایش را بخورد، به سر کار می‌رود». [۴۴]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۴، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
افعال وجهی مهم در تایی khuan «باید = لازم است»، tcŋ «باید = اجبار»، و ja:g «خواستن» هستند. [۴۵]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۴-۱۶۳۵، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
آرایش واژگان در تایی به صورت SVO (توالی فاعل ـ فعل ـ مفعول صریح) است، [۴۶]
Bussman، H، ج۱، ص۴۸۲، Routledge Dictionary of Language and Linguistics، London/New York، ۱۹۹۶.
[۴۷]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۵، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
مانند khăw síi aahăan (او ـ خریدن ـ غذا) «او غذا می‌خرد». [۴۸]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۶۸،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
این زبان نظام ضمیری پیچیده‌ای دارد که در آن، صورت‌های مؤدبانه نیز ایجاد تمایز می‌کنند. [۴۹]
Bussman، H، ج۱، ص۴۸۲، Routledge Dictionary of Language and Linguistics، London/New York، ۱۹۹۶.
۴ - خط تاییخط تایی براساس خط دِوَناگری شکل گرفته است [۵۰]
Bussman، H، ج۱، ص۴۸۲، Routledge Dictionary of Language and Linguistics، London/New York، ۱۹۹۶.
که از طریق خط خِمِری و به‌طور غیرمستقیم به آن مربوط می‌شود. [۵۱]
مالرب، میشل، ج۱، ص۳۳۳، زبانهای مردم جهان، ترجمۀ عفت ملانظر، تهران، ۱۳۸۲ش.
ویژگی قابل توجه این خط آن است که کلمات جمله به صورت متصل به هم نوشته می‌شوند و به همین سبب، خواندن این خط با دشواری همراه است. [۵۲]
مالرب، میشل، زبانهای مردم جهان، ج۱، ص۳۳۳، ترجمۀ عفت ملانظر، تهران، ۱۳۸۲ش.
ایجاد این خط را به شاه رامکهامهنگ در حدود سال ۱۲۸۳م نسبت می‌دهند. [۵۳]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۶۴،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
۵ - ویژگی‌های جامعهشناختیزبان تایی شمار قابل توجهی از واژه‌های زبانهای سنسکریت، پالی و چینی را در خود پذیرفته است [۵۴]
Bussman، H، ج۱، ص۴۸۲، Routledge Dictionary of Language and Linguistics، London/New York، ۱۹۹۶.
که واژه‌های پالی و سنسکریت آن بیش‌تر در دوران «آیوتهایا» (قرن‌های ۱۴ تا ۱۸م) در آن وارد شده‌اند. [۵۵]
Campbell، GL، ج۲، ص۱۶۳۱، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱.
[۵۶]
Hudak، T J، ج۱، ص۷۵۸،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷.
واژه‌های پالی و سنسکریت عمدتاً به گونۀ نوشتاری و درباری این زبان وارد شده‌اند. میزان این واژه‌های قرضی به حدی است که بیش از نیمی از واژه‌های موجود در فرهنگ‌های لغت تایی را واژه‌های قرضی تشکیل می‌دهند. [۵۷]
Diller، A، ج۱، ص۱۵۰،» Thai «، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol IV.
حضور واژه‌های چینی در تایی را باید حضوری دو لایه دانست: لایۀ اول شامل اعداد، واژه‌ها و افعال پایه، و شماری از قیود و ممیزهاست که بیش از هزار سال است که در این زبان حضور دارند؛ لایۀ دوم مربوط به واژه‌هایی فرهنگی است که در سال‌های اخیر توسط مهاجران به این زبان وارد شده‌اند که عمدتاً شامل واژه‌های بازرگانی و آشپزی است. [۵۸]
Diller، A، ج۱، ص۱۵۰،» Thai «، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol IV.
از سویی دیگر، تایی از زبان‌هایی است که در آن صورت‌های مؤدبانه کاربرد وسیعی دارند. عبارت‌های مؤدبانه براساس سن، جنس، نقش اجتماعی مخاطب و احترام گوینده به شنونده تعیین می‌شوند، [۵۹]
مالرب، میشل، زبانهای مردم جهان، ج۱، ص۳۳۳، ترجمۀ عفت ملانظر، تهران، ۱۳۸۲ش.
مثلاً کلمۀ «خوردن» می‌تواند به صورت‌های متعدد ظاهر شود: dàe:k (بی‌ادبانه)، kin (معمولی)، tha:n (مؤدبانه)، ràppratha:n یا bo'riphô:k (رسمی و سطح بالا)، chăn (راهبانه و پارسایانه)، و sawŏe:y (سلطنتی). [۶۰]
Diller، A، ج۱، ص۱۵۰،» Thai «، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol IV.
۶ - فهرست منابع(۱) مالرب، میشل، زبانهای مردم جهان، ترجمۀ عفت ملانظر، تهران، ۱۳۸۲ش. (۲) Americana. (۳) Bussman، H، Routledge Dictionary of Language and Linguistics، London/New York، ۱۹۹۶. (۴) Campbell، GL، Compendium of the World's Languages، London/New York، ۱۹۹۱. (۵) Crystal، D، The Cambridge Encyclopedia of Language، Cambridge، ۱۹۸۷. (۶) Diller، A،» Thai «، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol IV. (۷) Hudak، T J،» Thai «، The World's Major Languages، ed B Comrie، London/New York، ۱۹۸۷. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تایی»، شماره۵۷۳۷. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|