بیانیخوارزمیبیانی خوارزمی، محمد یوسف فرزند باباجان بیگ ، مترجم، تاریخنگار، شاعر و خوشنویس سده سیزدهم می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - پدر بیانی ۳ - تحصیلات بیانی ۴ - مهارت بیاتی در انواع خط ۵ - شاعر بودن بیاتی ۶ - بیاتی موسیقی شناس و موسیقیدان ۷ - اختلاف در منصب داشتن بیاتی در دربار ۸ - آثار بیاتی ۸.۱ - آثار تاریخی ۸.۲ - آثار ترجمه‌ای بیاتی ۹ - منبع جهت مطالعه بیشتر ۱۰ - فهرست منابع ۱۱ - پانویس ۱۲ - منبع ۱ - تولد و وفات بیانیدر سال ۱۲۷۴ ش/ ۱۸۵۸ در روستای « بدرخان » از حوالی شهر خیوه به دنیا آمد و در سال ۱۳۰۲ ش/ ۱۹۲۳ در خوارزم وفات یافت. [۱]
د. ازبکستان، ج۲، ص۲۴.
[۲]
د. تاجیکی، ج۱، ص۳۴۹.
۲ - پدر بیانیپدر بیانی، نوه « التوآذرخان »، خان خوارزم (۱۲۱۹ـ۱۲۲۱/ ۱۸۰۴ـ ۱۸۰۶) بود. [۳]
بیانی خوارزمی، ۱۹۹۱، ص۱۸۴.
[۴]
د، ازبکستان، ج۲، ص۲۴.
۳ - تحصیلات بیانیبیاتی پس از دبیرستان، در مدرسه‌های عالی به تحصیل تاریخ، ادبیات و پزشکی پرداخت. ۴ - مهارت بیاتی در انواع خطو در انواع خط بخصوص ثلث، کوفی، ریحانی و شکسته مهارت یافت. آثاری از خط وی در کتابخانه‌ها در دست است. ۵ - شاعر بودن بیاتیبیانی به شاعری نیز پرداخت و در گونه‌های سنتی شعر ترکی و فارسی طبع آزمایی کرد؛ دو نسخه دستنویس از دیوان اشعار او در پژوهشگاه خاورشناسی «بیرونی» تاشکند موجود است. [۵]
فرهنگستان علوم ازبکستان، ج۷، ص۲۰۷ـ ۲۰۸.
شعرهای فارسی او در خلال آثار منثورش، در جُنگها و بیاضها، از جمله در گنجینه دستنویس‌های « میرزایف » در فرهنگستان علوم تاجیکستان نقل شده است. [۶]
فرهنگستان علوم تاجیکستان، ج۵، ص۲۰.
[۷]
فرهنگستان علوم تاجیکستان، ج۵، ص۱۱۰.
[۸]
فرهنگستان علوم تاجیکستان، ج۵، ص۱۷۹.
۶ - بیاتی موسیقی شناس و موسیقیدانوی موسیقی شناس و موسیقیدان هم بود، بویژه سازهای تنبور و کمانچه را خوب می‌نواخت. [۹]
د، ازبکستان، ج۲، ص۲۴.
۷ - اختلاف در منصب داشتن بیاتی در درباربه گفته‌ای، منصبی در دربار نداشت [۱۰]
بیانی خوارزمی، ۱۹۶۲، ص۳.
، ولی به قولی دیگر، از مقربان دربار و دیوان بیگی بود. [۱۱]
مشرق زمین، بوستان حکمت، ص۳۵۸.
۸ - آثار بیاتیبیانی، که از مردان روشنفکر زمان خود بود، دو اثر مهم دارد که عبارت است از: ۸.۱ - آثار تاریخیشجره خوارزمشاهی (۱۳۲۹ـ۱۳۳۲/ ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴)، درباره سرزمین خوارزم از زمان استیلای مغول تا ابتدای سده بیستم که دو نسخه خطی از آن در فرهنگستان علوم ازبکستان (شماره های ۲۷۴ و ۹۵۹۶) نگهداری می‌شود و متن مختصرش چاپ و نشر شده است؛ تاریخ خوارزم که در تکمیل وقایع کتاب نخست نوشته شده و هشت باب (از شانزده باب) آن اکنون در دست نیست. [۱۲]
بیانی خوارزمی، ۱۹۹۱، ص۱۷۸.
[۱۳]
د، ازبکستان، ج۲، ص۲۴.
۸.۲ - آثار ترجمه‌ای بیاتیبخش عمده آثار بیانی را ترجمه تشکیل داده است. در سال ۱۳۱۹/۱۹۰۱ کتاب صحایف الاخبار درویش احمد را از عربی به ترکی و در سال ۱۳۳۴/۱۹۱۵ شیبانی نامه کمال الدین بناییِ هروی را از فارسی به ترکی برگرداند. از ترجمه‌های ارزنده او تاریخ طبری است که بر پایه تحریر فارسی بلعمی به ترکی صورت گرفته است. [۱۴]
د،ازبکستان، ج۲، ص۲۴.
[۱۵]
د، تاجیکی، ج۱، ص۳۴۹.
۹ - منبع جهت مطالعه بیشترراجع به روزگار و آثار بیانی و بویژه خدماتش در تاریخنگاری، به کتابی با نام آثار تاریخی مؤنس، آگهی و بیانی، که به قلم دکتر منیروف، در سال ۱۳۳۹ ش /۱۹۶۰ در تاشکند منتشر شده است [۱۶]
د، ازبکستان، ج۲، ص۲۴.
، می توان مراجعه کرد.
۱۰ - فهرست منابع(۱) Akademii nauk Tadz §ikeska ¦y, Katala ¦g Va ¦sta ¦c §nikh ruka ¦pisey Akademii nauk Tadz §ikska ¦y SSR, vol۵, ed A M Mirzoeva and A E Bertelsa, Dushanbe ۱۹۷۴;. (۲) Akademii nauk Uzbekska ¦y, Sa ¦branie va ¦sta ¦c §nikh ruka ¦pisey Akademii nauk Uzbekska ¦y SSR, vol۷, ed A Yrunbaeva and L M Epifanovoy, Tashkent ۱۹۶۴;. (۳) Mohammad Yusu ¦f Baya ¦n ¦âKha ¦razm ¦â, Ghazallar, ed S Ghan ¦âyewa ¦, Tashkent ۱۹۶۲;. (۴) idem, Shajara-ye Kha ¦razmsha ¦h i ¦, ed Nus ¤rat Alla ¦h Jum ـ ayuf and Ik ¤bala ¦y Az ¦âza ¦wa, Tashkent ۱۹۹۱;. (۵) Ensiklopediya ¦yi Sa ¦vetii Ta ¦jik , vol I, Dushanbe ۱۹۷۸;. (۶) Mashrik ¤zamin-h ¤ikmat bu ¦sta ¦ni , trans and compiled by H amidjan Hamidi and Mahmud Hasani , Tashkent ۱۹۹۷;. (۷) Uzbek Savet Ensiklopediyasi, Tashkent ۱۹۷۱-۱۹۸۰. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیانی خوارزمی»، شماره۲۳۴۷. |