بهروچیبَهروچی (بَروچی)، حسن بن نوح بن یوسف هندی، عالم و مؤلف مشهور اسماعیلی قرن دهم است. ۱ - مشخصاتوی از پیروان شاخه مُستَعلَوی ـ طیّبی فرقه اسماعیلیه که در هند به بُهره مشهورند، بود. در اواسط قرن نهم، در شهر خَمبهات (کَمبی کنونی) واقع در گجرات زاده شد. سالهای جوانی و تحصیلات اولیه را در همانجا، که از مراکز مهم دعوت اسماعیلیان طیّبی در هند بود، گذراند. دلیل انتساب وی به بهروچ (بروچ) معلوم نیست. او نیز مانند عده دیگری از اسماعیلیان طیبی هند، برای تکمیل تحصیلات دینی خود در رشته های مختلف «علوم الدعوه» حدود ۹۰۴ به یمن ـ که مرکز اصلی دعوت و محل اقامت داعی مطلق اسماعیلیان طیبّی بود ـ عزیمت کرد. سالهای بسیاری را در یمن گذراند و در ضمن شبه جزیره عربستان را سیاحت و مکه و مدینه را زیارت کرد. در یمن در مجالس درس حسن بن ادریس (متوفی ۹۱۸) بیستمین داعی مطلق اسماعیلیان طیّبی، شرکت جست؛ [۱]
روابط دوستانه ای برقرار کرد.، حسن بن نوح بهروچی، کتاب الازهار، در منتخبات اسماعیلیه، چاپ عادل عوا، دمشق ۱۹۵۸.
پس از چندی، جزو مدرّسان حوزه علمی اسماعیلیان در یمن شد. یوسف بن سلیمان (متوفی ۹۷۴)، یکی دیگر از فضلای اسماعیلیان هند که بعداً به عنوان اولین اسماعیلی در هند به مقام بیست و چهارمین داعی مطلق طیّبیان منصوب شد، از شاگردان وی بود. ۲ - وفاتبهروچی در یازدهم ذیقعده ۹۳۹ درگذشت. ۳ - تالیفاتمهمترین اثر بهروچی کتاب الازهار و مجمع الانوار الملقوطه من بساتین الاسرار است که حدود ۹۳۳ آن را در هفت مجلد تألیف کرد. این اثر گزیده ای است از آثار مؤلفان متقدم اسماعیلی که بسیاری از آن‌ها اکنون مفقود است، ازینرو کتاب الازهار در میان آثار اسماعیلی اهمیت خاصی دارد. همچنین قسمتهایی از آثار مؤلفان غیراسماعیلی، مانند شیعیان زیدی، خاصه در شرح حال و مناقب حضرت علی بن ابیطالب علیه‌السلام در این کتاب نقل شده است. تاکنون فقط جلد نخستین این اثر به چاپ رسیده است. [۲]
حسن بن نوح بهروچی، کتاب الازهار، ج۱، ص۱۸۱ـ ۲۵۰، در منتخبات اسماعیلیه، چاپ عادل عوا، دمشق ۱۹۵۸.
بهروچی در مقدمه کتاب [۳]
حسن بن نوح بهروچی، کتاب الازهار، ج۱، ص۱۸۶ و بعد، در منتخبات اسماعیلیه، چاپ عادل عوا، دمشق ۱۹۵۸.
پس از شرح حال خود، از کتبی که در یمن نزد بیستمین داعی مطلق مطالعه کرده، فهرست کاملی آورده که در نوع خود بی نظیر است.
۴ - فهرست منابع(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، ج ۲، ص ۳۳۹ـ۳۴۱ (که بهروچی و جلد ششم کتاب الازهار را با اشتباهاتی معرفی می‌کند). (۲) حسن بن نوح بهروچی، کتاب الازهار، در منتخبات اسماعیلیه، چاپ عادل عوا، دمشق ۱۹۵۸. (۳) اسماعیل بن عبدالرسول مجدوع، فهرسه الکتب و الرسائل، چاپ علینقی منزوی، تهران ۱۳۴۴ ش، ص ۷۷ـ۸۸. ۵ - پانویس
۶ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَهروچی »، شماره۲۲۵۹. |