بصیریبَصیری د ۴۱ق/۵۳۵م، شاعر دیوانی دوران عثمانی می‌باشد. ۱ - تحقیق در نام بصیریدر مقدمه دیوان فارسی او که به خط خود وی نوشته شده، نامش محمد بن احمد بن ابی‌المعالی المرتضی آمده است. [۱]
T O rkiye dianet vakf o Islam ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۹۲، ج۵، ص۱۰۵.
ولی در مآخذ و تذکره‌های موجود، از او به بصیری [۲]
شمس‌الدین سامی، قاموس الاعلام، ج۱، ص۳۱۸، استانبول، ۳۰۶ق.
[۳]
Gibb, E J W, A History of Ottoman Poetry, London, ۱۹۶۵، ج۲، ص۴۸.
[۴]
حسن قنالی‌زاده، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۱۴، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۹۸۶.
[۵]
علیشیر نوایی، مجالس النفائس، ج۱، ص۸۱، ترجمه کهن فخری هراتی و محمدبن مبارک قزوینی، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، ۳۲۳ش.
[۶]
آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱، ص۳۸.
و بصیری خراسانی [۷]
علی اکبر دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ج۱، ص۸.
یاد کرده‌اند. او به سبب ابتلا به بیماری برص، به آلاجا بصیری بصیری ابلق [۸]
T O rkiye dianet vakf o Islam ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۹۲، ج۵، ص۱۰۵.
نیز معروف بود.۲ - زادگاهدرباره زادگاه بصیری در منابع اختلاف نظر وجود دارد. بیشتر تذکره‌نویسان او را ایرانی تبار و خراسانی دانسته‌اند. [۹]
شمس‌الدین سامی، قاموس الاعلام، ج۱، ص۳۱۸، استانبول، ۳۰۶ق.
[۱۰]
حسن قنالی‌زاده، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۱۴، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۹۸۶.
[۱۱]
T O rk ansiklopedisi، ج۵، ص۳۵۳.
اولیا چلبی، سیاح سده ۱ق/۷م در سیاحت‌نامه خود می‌نویسد: «بصیری در بلاد عجم تولد یافته است» [۱۲]
Eren, M, Evliya ۴ elebi seyahatn @ mesi birinci cildinin kaynaklar o O zerinde bir arast o rma, Istanbul, ۱۹۶۰، ج۱، ص۲۵.
اما به عقیده برخی، زادگاه او در محلی نزدیک مرز ایران بوده است. [۱۳]
IA، ج۲، ص۳۱۹.
برخی نیز در تذکره‌های خود می‌نویسند که بصیری در بغداد به دنیا آمده است. [۱۴]
T O rk dili ve edebiyat o ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۷۷، ج۱، ص۳۳۹.
[۱۵]
T O rkiye dianet vakf o Islam ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۹۲، ج۵، ص۱۰۵.
۳ - دوران جوانیبصیری در جوانی نزد پسران اوزون حسن، حکمران آق‌قویونلو به‌سر می‌برد و قصائدی در مدح آنان می‌سرود. اما درحدود سال۹۲ق/ ۴۸۷م به هرات رفت و در آن‌جا با امیر علیشیر نوایی و جامی آشنا شد. [۱۶]
T O rkiye dianet vakf o Islam ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۹۲، ج۵، ص۱۰۵.
پس‌از چندی، با غزل‌ها و سفارش‌نامه‌هایی که از آن‌ها گرفته بود، روانه استانبول شد و به دربار سلطان بایزید دوم راه یافت. [۱۷]
Gibb, E J W, A History of Ottoman Poetry, London, ۱۹۶۵، ج۲، ص۴۸.
[۱۸]
حسن قنالی‌زاده، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۱۴، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۹۸۶.
و چون شاعری نکته‌دان و لطیفه‌پرداز بود، داماد پادشاه، اوغرلی سلطان احمد او را به مصاحبت خود برگزید. مدتی نیز به عنوان دفترداری برگزیده شد و از محل درآمد اوقاف مسجد ایاصوفیه برایش مستمری تعیین گردید. [۱۹]
Gibb, E J W, A History of Ottoman Poetry, London, ۱۹۶۵، ج۲، ص۴۸.
[۲۰]
حسن قنالی‌زاده، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۱۴، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۹۸۶.
در تذکره‌ها آمده است که نخستین‌بار، بصیری دیوان اشعار امیر علیشیر نوایی را به استانبول برد [۲۱]
T O rk dili ve edebiyat o ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۷۷، ج۱، ص۳۳۹.
[۲۲]
Gibb, E J W, A History of Ottoman Poetry, London, ۱۹۶۵، ج۲، ص۴۸.
و بدین‌طریق، نوایی را به شاعران عثمانی شناساند. از این‌نظر، بصیری در تاریخ ادبیات دیوانی عثمانی اهمیت بسیاری دارد. [۲۳]
IA، ج۲، ص۳۱۹.
۴ - زبان شعری بصیریبصیری به فارسی و ترکی شعر می‌سرود. اشعارش ساده، لطیف و مشحون از نکات ظریف و لطایف دلپذیر است. وی چندان رغبتی به صنایع شعری که در زمان او مرسوم بود، نشان نمی‌داد. [۲۴]
T O rkiye dianet vakf o Islam ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۹۲، ج۵، ص۱۰۵.
وی دارای هجویات و هزلیات و لطیفه‌های فراوانی است و شهرتش بیشتر به سبب همین نکته‌ها و لطیفه‌هاست. [۲۵]
T O rkiye dianet vakf o Islam ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۹۲، ج۵، ص۱۰۵.
قنالی‌زاده در تذکرةالشعرا برخی از این لطایف را آورده است [۲۶]
حسن قنالی‌زاده، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۱۵-۱۶، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۹۸۶.
۵ - آثار شعریاشعار بصیری بیشتر به صورت پراکنده در تذکره‌های مختلف درج شده است. [۲۷]
Meydan Larousse, Istanbul, ۱۹۸۷، ج۲، ص۱۸۲.
[۲۸]
IA، ج۲، ص۳۱۹.
هر چند در برخی از منابع به دیوان اشعار ترکی او اشاره شده، ولی تاکنون چنین مجموعه‌ای به دست نیامده است. [۲۹]
T O rk ansiklopedisi، ج۵، ص۳۵۳.
تنها در انتهای دیوان اشعار فارسی وی حدود ۱۰ شعر ترکی که بیشتر آن‌ها غزل است، به چشم می‌خورد. دیوان فارسی بصیری دارای ۳ قصیده و ۲۱ غزل است و تنها نسخه دست‌نویس آن در کتابخانه سلیمانیه، بخش عاشر افندی مجموعه شم ۹۲ استانبول نگهداری می‌شود. [۳۰]
T O rkiye dianet vakf o Islam ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۹۲، ج۵، ص۱۰۵.
علاوه بر اینها، از او قطعات ماده تاریخ نیز باقی مانده که برخی از آن‌ها را قنالی‌زاده در تذکرةالشعرا آورده است. [۳۱]
حسن قنالی‌زاده، تذکرةالشعرا، ج۱، ص۲۶- ۲۷، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۹۸۶.
و نیز «عجم‌نامه» به زبان ترکی آذربایجانی که در آغاز دیوان وی آمده است.از لطایف بصیری تنها گزیده‌ای ناقص در کتابخانه موزه قویون اوغلوی قونیه نگهداری می‌شود. برخی از لطایف وی نیز در مجموعه لطایف لامی‌زاده گردآوری شده است که بیشتر آن‌ها درباره شاعران و هنرمندان همعصر بصیری است. [۳۲]
T O rkiye dianet vakf o Islam ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۹۲، ج۵، ص۱۰۵- ۱۰۶.
بعضی از اشعار بصیری را می‌توان در مجموعه‌های نظیره‌گویی شعرای سده ۰ق/۶م از جمله محمود نظمی ادرنه‌ای ادرنه‌لی متخلص به نظمی ۵۵ق/۵۴۸م یافت. [۳۳]
G N lp o narl o , A,_ Mevl @ n @ m O zesi yazmalar katalogu,ج۳، ص۲۹۷ Ankara, ۱۹۷۲.
۶ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ تهرانی، الذریعه. (۲) شمس‌الدین سامی، قاموس الاعلام، استانبول، ۳۰۶ق. (۳) علیشیر نوایی، مجالس النفائس، ترجمه کهن فخری هراتی و محمدبن مبارک قزوینی، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، ۳۲۳ش. (۴) حسن قنالی‌زاده، تذکرةالشعرا، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۹۸۶. (۵) علی اکبر دهخدا، لغت‌نامه دهخدا. (۶) Eren, M, Evliya ۴ elebi seyahatn @ mesi birinci cildinin kaynaklar o O zerinde bir arast o rma, Istanbul, ۱۹۶۰. (۷) Gibb, E J W, A History of Ottoman Poetry, London, ۱۹۶۵. (۸) G N lp o narl o , A,_ Mevl @ n @ m O zesi yazmalar katalogu, Ankara, ۱۹۷۲. (۹) Meydan Larousse, Istanbul, ۱۹۸۷. (۱۰) T O rk dili ve edebiyat o ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۷۷. (۱۱) T O rkiye dianet vakf o Islam ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۹۲. (۱۲) T O rk ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۶۷. (۱۳) IA؛ ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بصیری»، شماره۴۹۱۶. رده‌های این صفحه : تراجم | درگذشتگان سده 6 (قمری) | شاعران | شاعران ترک | شاعران فارسی | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|