بسامکردبسّام کُرد، از نخستین شاعران زبان فارسی دری است. ۱ - معرفی بسام کردبسّام کُرد، از نخستین شاعران زبان فارسی دری. تاریخ تولد و وفات او معلوم نیست، اما از تاریخ سیستان [۱]
تاریخ سیستان، چاپ محمدتقی بهار، ج۱، ص۲۱۱، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۱۴ ش).
درمی‌یابیم که در زمان صفاریان، یعنی در اواسط قرن سوم هجری می‌زیسته است.
او را بغلط از قبیله کردها دانسته‌اند [۲]
بابامردوخ روحانی، تاریخ مشاهیر کرد، ج۱، ص۹، ج ۱، تهران ۱۳۶۴ ش.
و شاید به همین سبب ایرج افشار سیستانی در بزرگان سیستان نامی از او نبرده است.
اما کُرد به معنای چوپان و صحرانشین است [۳]
الیاس بن یوسف نظامی، هفت پیکر، ج۱، ص۲۷۳، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۱۵ ش.
[۴]
محمدبن منوّر، اسرار التوحید، ج۱، ص۱۱۰، چاپ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران ۱۳۶۶ ش.
[۵]
مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۲۸۰، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
و با قبایل کرد در غرب ایران نسبتی ندارد و سخن بازورث [۶]
ادموند کلیفورد بازورث، تاریخ سیستان: از آمدن تازیان تا برآمدن دولت صفاریان، ج۱، ص۱۹۲ـ۱۹۳، ترجمه حسن انوشه، تهران ۱۳۷۰ ش.
که روستاییان و مناطق بیابانی را رکن اصلی مذهب خارجی می‌داند مؤیّد این مطلب است.
لقب او را گُرد نیز نوشته‌اند. بسّام از خوارج محلی سیستان بود که در ابتدا با یعقوب لیث صفاری (متوفی ۲۶۵) جنگید و پس از آن‌که یعقوب، عمّار رهبر خوارج، را کشت به ملازمان یعقوب پیوست و با پیروی از طریق محمد وصیف سگزی در شعر به سخنوری پرداخت. [۷]
تاریخ سیستان، چاپ محمدتقی بهار، ج۱، ص۲۱۱، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۱۴ ش).
از آن‌جا که زبان فارسی در این دوره فاقد صورت رسمی است، در تعیین نخستین شاعر پارسی گوی اختلاف نظر بسیار است. [۸]
عباس اقبال آشتیانی، مجموعه مقالات عباس اقبال آشتیانی، ج۱، ص۱۹ـ۲۱، بخش ۱، گردآوری و تدوین از محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۶۹ ش.
[۹]
تمدن ایرانی، ترجمه عیسی بهنام، ج۱، ص۲۶۲، تهران ۱۳۴۶ ش.
[۱۰]
عبدالحسین زرین کوب، سیری در شعر فارسی، ج۱، ص۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
در این میان، روایت تاریخ سیستان، به سبب ابتدایی بودن اشعار و دلالت آن بر وقایع تاریخی، در معرّفیِ محمدبن وصیف سگزی و بسّام کرد و محمدبن مخلّد به عنوان نخستین شعرای فارسی که در اوایل و اواسط قرن سوم می‌زیسته‌اند، نسبتاً صحیح‌تر است. [۱۱]
عباس اقبال آشتیانی، مجموعه مقالات عباس اقبال آشتیانی، ج۱، ص۲۸ـ۲۹، بخش ۱، گردآوری و تدوین از محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۶۹ ش.
[۱۲]
ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۱، ص۱۷۹، ج ۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲ - قصیده بجا مانده از بساماز قصیدهمدحی بسّام برای یعقوب این پنج بیت به ما رسیده است : هرکه نبود او به دل متّهم/ بر اثرِ دعوت تو کرد نعم // عَمر (و) ز عمّار بدان شد بری/ کاوی خلای آور (خلاف آورد) تا لاجرم // دید بلا بر تن و بر جان خویش/ گشت به عالَم تنِ او در اَلَم // مکه حرم کرد عرب را خدای/ عهد ترا کرد حَرم در عجم // هر که در آمد همه باقی شدند/ بازِفنا شد که بدید این حرم. [۱۳]
تاریخ سیستان، چاپ محمدتقی بهار، ج۱، ص۲۱۱ـ۲۱۲، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۱۴ ش).
[۱۴]
محمد ریاض و صدیق شبلی، فارسی ادب کی مختصرترین تاریخ، ج۱، ص۲۰، لاهور ۱۹۸۷.
اگر چه ممکن است در این ابیات و ابیاتی دیگر که از محمدبن وصیف سگزی و محمدبن مخلّد ذکر شده تصحیف و تصرفی صورت گرفته باشد، اما خشونت، ناپختگی، قدمت بیان، کاربردِ لهجه‌های محلی و تلمیحات اسلامی که به صورت ناپخته ذکر شده است، مطابقت اوزان هجایی با عروض عرب و نقص در اوزان و قوافی آشکار است. [۱۵]
عباس اقبال آشتیانی، مجموعه مقالات عباس اقبال آشتیانی، ج۱، ص۲۹، بخش ۱، گردآوری و تدوین از محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۶۹ ش.
[۱۶]
عبدالحسین زرین کوب، سیری در شعر فارسی، ج۱، ص۲ـ۳، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۷]
تمدن ایرانی، ترجمه عیسی بهنام، ج۱، ص۲۶۳ـ۲۶۴، تهران ۱۳۴۶ ش.
[۱۸]
یان ریپکا، تاریخ ادبیات ایران، ج۱، ص۲۲۲ـ۲۲۳، ترجمه عیسی شهابی، تهران ۱۳۵۴ ش.
۳ - فهرست منابع(۱) آنسیکلوپدیا ساوِتیِ تاجیک، دوشنبه ۱۹۷۸ (به خط سیریلی). (۲) عباس اقبال آشتیانی، مجموعه مقالات عباس اقبال آشتیانی، بخش ۱، گردآوری و تدوین از محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۶۹ ش. (۳) ادموند کلیفورد بازورث، تاریخ سیستان: از آمدن تازیان تا برآمدن دولت صفاریان، ترجمه حسن انوشه، تهران ۱۳۷۰ ش. (۴) محمدتقی بهار، «شعر در ایران»، مهر، سال ۵، ش ۳ (مرداد ۱۳۱۶)، ش ۵ (مهر ۱۳۱۶). (۵) تاریخ سیستان، چاپ محمدتقی بهار، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۱۴ ش). (۶) تمدن ایرانی، ترجمه عیسی بهنام، تهران ۱۳۴۶ ش. (۷) محمد ریاض و صدیق شبلی، فارسی ادب کی مختصرترین تاریخ، لاهور ۱۹۸۷. (۸) یان ریپکا، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه عیسی شهابی، تهران ۱۳۵۴ ش. (۹) عبدالحسین زرین کوب، سیری در شعر فارسی، تهران ۱۳۶۳ ش. (۱۰) عبدالحسین زرین کوب، یادداشت‌ها و اندیشه ها: از مقالات، نقدها و اشارات، تهران ۱۳۵۵ ش. (۱۱) مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش. (۱۲) علی اشرف صادقی، تکوین زبان فارسی، تهران، (۱۳۵۷ ش). (۱۳) ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۱، تهران ۱۳۶۳ ش. (۱۴) محمد قزوینی، مقالات علاّ مه قزوینی، گردآورنده عبدالکریم جربزه دار، تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۶ ش. (۱۵) محمدبن منوّر، اسرار التوحید، چاپ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران ۱۳۶۶ ش. (۱۶) بابامردوخ روحانی، تاریخ مشاهیر کرد، ج ۱، تهران ۱۳۶۴ ش. (۱۷) الیاس بن یوسف نظامی، هفت پیکر، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۱۵ ش. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَسّام کُرد»، شماره۱۳۰۶. رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران فارسی
|