باطومباطوم (یا باتومی) بندر و شهری در مغرب جمهوری گرجستان است. فهرست مندرجات۲ - آب و هوای باطوم ۳ - پوشش گیاهی باطوم ۴ - وضعیت اقتصادی باطوم ۵ - ساکنان باطوم ۶ - پیشینه باطوم ۶.۱ - ورود سکاها به باطوم ۶.۲ - باطوم در دوره هخامنشیان ۶.۳ - احداث شهر باطوم ۶.۴ - تصرف باطوم توسط یوستی نیانوس ۶.۵ - تصرف باطوم به دست مسلمانان ۶.۶ - باطوم در قرن ۱۴-۱۰ ۶.۷ - باطوم در قرن ۱۵-۹ ۶.۸ - باطوم درزمان سلطان احمد سوم ۶.۹ - ساخت مسجد جامع در باطوم ۶.۱۰ - تصرف باطوم توسط روس ۷ - اشغال باطوم توسط عثمانی ۷.۱ - تاسیس و سقوط جمهوری گرجستان ۷.۲ - باطوم مرکز جمهوری سوسیالیستی ۸ - فهرست منابع ۹ - پانویس ۱۰ - منابع ۱ - موقعیت جغرافیایی باطومبندر و شهر باطوم (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۶۲ ش، حدود ۱۲۹۰۰۰ تن) مرکز جمهوری خودمختار آجارستان در مغرب گرجستان، در جنوب شرقی دریای سیاه و جنوب غربی رشته کوه‌های قفقاز در دشتی هموار و حاصل‌خیز واقع است. بندر پُتی در حدود ۵۹ کیلومتری شمال آن قرار دارد و خط مرزی گرجستان و ترکیه از پانزده کیلومتری جنوب آن می‌گذرد. رود چوروخ نیز در نزدیکی جنوب غربی آن به دریای سیاه می‌ریزد. ۲ - آب و هوای باطومآب و هوای آن گرم و مرطوب است و در اقلیم زیراستوایی قرار دارد. ۳ - پوشش گیاهی باطومدر آن‌جا مرکبات، بامبو (نی) واوکالیپتوس به عمل می‌آید و در نه کیلومتری شهر، باغ بزرگ نباتات دایر است. ۴ - وضعیت اقتصادی باطومبندر باطوم از مراکز صدور نفت و از بندرهای مهمّ دریای سیاه و دارای باراندازهای بزرگ است و با راه‌آهن به بندر باکو متصل است. دارای پالایشگاه نفت، کارخانه‌های ماشین سازی و کشتی سازی، و فرودگاه بین المللی است و لنگرگاه طبیعی آن از قدیم شهرت دارد. ۵ - ساکنان باطومساکنان باطوم از اقوام گوناگون‌اند. مسلمانان فعلی (آجارها، لازها، ترک‌ها) در مقایسه با روس‌ها، یونانی‌ها، ارمنی‌ها و گرجی‌ها در اقلیت‌اند، امّا روستاهای این ناحیه هویّت اسلامی دارد و بیش‌تر اهالی مسلمان‌اند. ۶ - پیشینه باطوم۶.۱ - ورود سکاها به باطومبنا بر روایات هردوت، سکاها (اقوام ایرانی نژاد) از طریق آزووْ ( آزُف ) به ولایت باطوم آمده‌اند. [۱]
حسن پیرنیا، ایران باستان، ج۱، ص۱۸۴، تهران ۱۳۶۹ ش.
۶.۲ - باطوم در دوره هخامنشیانباطوم در دوره هخامنشیان، از متصرفات پادشاهان هخامنشی شمرده می‌شد. ۶.۳ - احداث شهر باطوماین شهر در محل بندرگاه قدیمی رومی باتوس، که احداث آن را به آدریانوس (۱۱۷ـ ۱۳۸) نسبت می‌دهند، بنا شد. ۶.۴ - تصرف باطوم توسط یوستی نیانوسبعدها یوستی نیانوس (حک، ۵۲۷ ـ ۵۶۵) از پادشاهان روم شرقی آن‌جا را تصرف کرد و پس از بنای دژ پترا در شمال آن، باتوس اهمیّت خود را از دست داد و مدتی بعد، جزو متصرفات پادشاهان لز شد. ۶.۵ - تصرف باطوم به دست مسلماناندر سال ۲۲/۶۴۳ حبیب بن مسلمه سردار مسلمان، گرجستان و از جمله باطوم را به صلح گشود (و این شهر) به دست مسلمانان افتاد. [۲]
ابن اثیر، ج۳، ص۱۰، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۳]
احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، ج۱، ص۲۰۱، بیروت ۱۹۸۸.
[۴]
ابن اثیر، ج۱، ص۱۴، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
۶.۶ - باطوم در قرن ۱۴-۱۰در اواخر قرن چهارم/ دهم، باطوم جزو حکومت متّحد گرجستان شمرده می‌شد و پس از تجزیه امپراتوری گرجستان، امیران «متاوار»های گوری در آن‌جا مستقر شدند. ۶.۷ - باطوم در قرن ۱۵-۹در قرن نهم/پانزدهم، شهر و ناحیه باطوم مدتی در دست سلاطین عثمانی بود و از سال ۱۰۳۶/۱۶۲۷ جزو متصرفات عثمانی شد و ظاهرا از همین دوره، اسلام در انجا رواج یافت. ۶.۸ - باطوم درزمان سلطان احمد سومدر اوایل سلطنت سلطان احمد سوّم (حک، ۱۱۱۵ـ۱۱۴۳) مردم گرجستان شورش کردند و از پرداخت مالیات سر باز زدند، ولی شورش سرکوب شد و عثمانی‌ها در باطوم و چند جای دیگر قلعه‌هایی بنا نهادند. [۵]
یوزف فون هامر ـ پورگشتال، تاریخ امپراطوری عثمانی، ج۴، ص۲۹۳۶، ترجمه زکی علی آبادی، چاپ جمشید کیان فر، تهران ۱۳۶۷ـ۱۳۶۹ ش.
۶.۹ - ساخت مسجد جامع در باطومدر زمان سلطنت عبدالعزیز عثمانی (حک، ۱۲۷۷ـ۱۲۹۳) مسجد جامعی به نام عزیزیّه در باطوم ساخته شد. [۶]
شمس الدین سامی، قاموس اعلام، ذیل «باطوم»، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/۱۸۸۹ـ ۱۸۹۸.
۶.۱۰ - تصرف باطوم توسط روسدر سال ۱۲۹۵/۱۸۷۸، قشون روسی بندر و شهر باطوم را تصرف کردند [۷]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، ج۳، ص۱۹۷۵، تاریخ منتظم ناصری، چاپ محمداسماعیل رضوانی، تهران ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ ش.
[۸]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، ج۳، ص۱۹۸۹، تاریخ منتظم ناصری، چاپ محمداسماعیل رضوانی، تهران ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ ش.
و در ۲۹ شعبان/ ۲۸ اوت همان سال، به موجب عهدنامه سان استفانو، باطوم به آنان واگذار گردید، امّا بعدها باز جزو گرجستان شد.۷ - اشغال باطوم توسط عثمانیدر رجب سال ۱۳۳۶/ آوریل ۱۹۱۸، قشون عثمانی باطوم را اشغال کرد و سال بعد سپاهیان انگلیس وارد آن‌جا شدند. [۹]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، چاپ محمداسماعیل رضوانی، تهران ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ ش.
۷.۱ - تاسیس و سقوط جمهوری گرجستاندر رمضان سال ۱۳۳۷/ ژوئن ۱۹۱۹، انگلیسی‌ها باطوم را تخلیه کردند. پس از آن جمهوری گرجستان تأسیس شد ولی بعد از مدت کوتاهی، سقوط کردو حزب کمونیست قدرت را به دست گرفت و گرجستان جزو اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی شد. ۷.۲ - باطوم مرکز جمهوری سوسیالیستیدر ۶ رجب سال ۱۳۳۹/۱۶ مارس ۱۹۲۱، بر اثر معاهده‌ای بین دولت ترکیه و شوروی، قسمتی از گرجستان به نام قارْص و اَرْدَهان به ترک‌ها واگذار شد و باطوم همچنان در گرجستان باقی ماند و در ۹ شوال /۱۶ ژوئن همان سال، مرکز جمهوری سوسیالیستی آجارستان شد. [۱۰]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، چاپ محمداسماعیل رضوانی، تهران ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ ش.
.۸ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۲) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، چاپ محمداسماعیل رضوانی، تهران ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ ش. (۳) کلیفورد ادموند بازورث، سلسله های اسلامی، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران ۱۳۴۹ ش. (۴) احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، بیروت ۱۹۸۸. (۵) حسن پیرنیا، ایران باستان، تهران ۱۳۶۹ ش. (۶) شمس الدین سامی، قاموس اعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/۱۸۸۹ـ ۱۸۹۸. (۷) یوزف فون هامر ـ پورگشتال، تاریخ امپراطوری عثمانی، ترجمه زکی علی آبادی، چاپ جمشید کیان فر، تهران ۱۳۶۷ـ۱۳۶۹ ش. ۹ - پانویس
۱۰ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «باطوم»، شماره۲۴۳. رده‌های این صفحه : جغرافیای اسلامی | گرجستان
|