باخمراباخَمْرا، قریه‌ای از ناحیه کوفه در عراق می‌باشد. ۱ - موقعیت جغرافیاییاین قریه میان کوفه و واسط واقع بود. فاصله آن به کوفه نزدیک‌تر، و در ۱۶ یا ۱۷ فرسخی شرق این شهر قرار داشت. مسعودی آن را از سرزمین طَف‌ّ (از نواحی کوفه) شمرده است، [۳]
علی مسعودی، مروج الذهب، ج۴، ص۱۴۸، به کوشش شارل پلا، بیروت، ۱۹۷۳م.
اما امروزه موقعیت باخمرا را نمی‌توان دقیقاً تعیین کرد. این نام در زبان آرامی به معنای خمخانه است.۲ - سبب شهرت باخمراشهرت باخمرا به سبب جنگی است که در آن‌جا میان ابراهیم بن عبدالله (ه م)، از نوادگان امام حسن (ع)، و لشکر منصور خلیفه عباسی، روی داد و به «وقعه باخمری» معروف است. [۵]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ج۱، ص۴۲۰، به کوشش احمد صقر، قاهره، ۱۳۶۸ق/۱۹۴۹م.
ابراهیم همزمان با آغاز بنای بغداد (اول رمضان۱۴۵ق/ ۲۳ نوامبر ۷۶۲م)، توسط منصور، در بصره قیام کرد و پس از بیعت گرفتن از مردم، بر شهر چیره شد و با فرستادن لشکریان و عاملان خود، بر اهواز، فارس و واسط نیز استیلا یافت و پس از آن آهنگ کوفه کرد. در ذیقعده ۱۴۵ در باخمرا میان او و لشکر عباسی به سرکردگی عیسی بن موسی، عم منصور جنگی سخت درگرفت. نخست پیروزی با سپاه ابراهیم بود، اما با حمله مجدد گروهی از لشکریان عیسی، ابراهیم بر اثر اصابت تیری درگذشت و جمعی از یارانش (۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر) که از زیدیه بودند، کشته شدند. [۸]
خلیفة بن خیاط، تاریخ، ج۲، ص۶۴۹-۶۵۰، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م.
[۱۲]
علی بیهقی، لباب الانساب، ج۱، ص۴۱۰، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۱۰ق.
بدین‌گونه، این نهضت علوی که اساس خلافت عباسی را سخت به مخاطره افکنده بود، درهم شکست. برخی باخمرا را «بدر الصغری» خوانده‌اند.۳ - فتوای ابوحنیفهابوحنیفه، امام حنفیان نیز که به پیوستن به قیام ابراهیم فتوا داده بود، کشته شدگان در باخمرا را با شهدای بدر برابر دانسته است. ۴ - شهرت ابراهیمبه این ترتیب، ابراهیم به «قتیل باخمرا»، [۱۷]
ابونصر بخاری سهل، سرّ السلسلة العلویة، ج۹، ص۶۵، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۲م.
[۱۸]
علی بیهقی، لباب الانساب، ج۲، ص۵۵۴، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۱۰ق.
و «صاحب باخمرا» [۱۹]
عبدالحمید بن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۵، ص۲۷۲، به‌کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۲م.
مشهور شد.دعبل خزاعی در قصیده تائیه معروف خود، به قبر ابراهیم در باخمرا اشاره دارد. [۲۰]
دعبل خزاعی، دیوان، ج۱، ص ۱۳۶، به کوشش عبدالصاحب عمران دجیلی، بیروت، ۱۹۷۲م.
[۲۱]
علی مسعودی، مروج الذهب، ج۴، ص۱۴۸، به کوشش شارل پلا، بیروت، ۱۹۷۳م.
۵ - مزار ابراهیمگور ابراهیم در سده۷ق زیارتگاه مردم بوده است. [۲۳]
علی هروی، الاشارات الی معرفة الزیارات، ج۱، ص۷۷، به کوشش ژسوردل تومین، دمشق، ۱۹۵۳م.
۶ - فهرست منابع(۱) عبدالحمید بن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، به‌کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۲م. (۲) محمد بن حبیب، المحبر، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباددکن، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م. (۳) احمد بن عنبه، عمدة الطالب، نجف، ۱۳۸۱ق/ ۱۹۶۱م. (۴) عبدالله بن قتیبه، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م. (۵) ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، به کوشش احمد صقر، قاهره، ۱۳۶۸ق/۱۹۴۹م. (۶) ابونصر بخاری سهل، سرّ السلسلة العلویة، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۲م. (۷) علی بیهقی، لباب الانساب، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۱۰ق. (۸) خلیفة بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م. (۹) دعبل خزاعی، دیوان، به کوشش عبدالصاحب عمران دجیلی، بیروت، ۱۹۷۲م. (۱۰) محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، به کوشش حسین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م. (۱۱) ابوجعفر طبری، تاریخ طبری. (۱۲) علی مسعودی، مروج الذهب، به کوشش شارل پلا، بیروت، ۱۹۷۳م. (۱۳) علی هروی، الاشارات الی معرفة الزیارات، به کوشش ژسوردل تومین، دمشق، ۱۹۵۳م. (۱۴) یاقوت حموی، معجم البلدان. (۱۵) احمد یعقوبی، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹/ ۱۹۶۰م؛ ۷ - پانویس۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «باخمرا»، شماره۴۳۰۷. رده‌های این صفحه : تاریخ عراق | جغرافیای اسلامی | جغرافیای عراق | قیام های عصر معصومان | کوفه | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|