التعلیقاتالتعلیقات، نام دو رساله فلسفی ، یکی از فارابی و دیگری از ابن سینا است، که هر دو به زبان عربی می‌باشند. فهرست مندرجات۲ - تعریف تعلیقه ۲.۱ - خصوصیات تعلیقات فارابی ۲.۲ - نام‌های دیگر کتاب ۲.۳ - برخی محتویات کتاب ۲.۴ - چاپ‌های کتاب ۳ - التعلیقات ابن سینا ۳.۱ - تاریخ تالیف ۳.۲ - برخی محتویات کتاب ۳.۳ - نقل قول‌ها از کتاب ۳.۴ - نسخه های خطی کتاب ۳.۵ - چاپ‌های کتاب ۳.۶ - نام‌های دیگر کتاب ۳.۷ - تعلیقات دیگر ۴ - فهرست منابع ۵ - پانویس ۶ - منبع ۱ - التعلیقات فارابیاین رساله مختصر، مشتمل بر اقوال کلی در باره برخی مباحث و مفاهیم فلسفی است که برخی به حدود و برخی به رسوم یا شروح کوتاه شبیه است. ۲ - تعریف تعلیقهتعلیقه عنوان عام کتاب‌هایی است مشتمل بر حاشیه‌های متون، بویژه متون حِکْمی [۱]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
که از سنّت‌های تعلیمی در عالم اسلام و غرب مسیحی بوده است، اما ناظم الاطباء (ذیل «تعلیقه») تعلیقه را به معنای ضمیمه و حاشیه و فهرست و دفتر مکتوبی دانسته است که از جانب شخصی بزرگ نوشته شده باشد.۲.۱ - خصوصیات تعلیقات فارابیبه نظر می‌رسد تعلیقات فارابی از این مقوله است، چرا که شرحِ کتاب خاصی نیست، بلکه مجموعه‌ای از پاسخهای او به پرسش‌ها و استفسارهای برخی شاگردانش در خصوص پاره‌ای معضلات فلسفی و علمی و توضیح در باره آنهاست ،به تعبیر دیگر، التعلیقات مجموعه‌ای از اندیشه‌های فلسفی است که به شکلی عام و بدون پایبندی به روش تعلیمی خاصی عرضه شده و روش استدلالی آن شبیه به شیوه فارابی در رساله جواباتٌ لِمسائل سُئِلَ عنها است. [۲]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة، ص ۱۰۱، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
[۳]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۰۹، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
این رساله مشتمل بر ۱۰۱ فقره است. در آن از هیچ شخص یا مکتب فکری و فلسفی نام برده نشده است و هیچ نقل قول یا استشهادی از آیات و اخبار در آن نیست. بنا بر گزارش آل یاسین، [۴]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۶۱ـ۱۹۳، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
حدود دوسوم فقرات آن از حیث موضوع و بعضاً از حیث محتوا با قسمتهایی از آثار ارسطو ، از جمله مابعدالطبیعة ، طبیعیات ، در باره نفس، در باره آسمان، اخلاقِ نیکوماخوسی، تحلیلات اولی و ثانیه، مقولات و کون و فساد، همسانی و قرابت دارد.۲.۲ - نام‌های دیگر کتابنام این رساله به انتخاب فارابی نبوده است و احتمالاً کاتبان، رساله را بدین نام ضبط کرده‌اند، چنانکه عنوان بعضی نسخ خطی آن، تعالیق فی الحکمة یا کلمات نافعه است. [۵]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۱۰، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
[۶]
حسینعلی محفوظ و جعفر آل یاسین، مؤلفات الفارابی، ج۱، ص۱۶۱، بغداد ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.
برخی متقدمان، از جمله لوکری [۷]
یحیی مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، ص ۶۲،تهران ۱۳۳۳ ش.
و ظهیرالدین بیهقی [۸]
علی بن زید بیهقی، تاریخ الحکماء المسمی به درة الاخبار و لمعة الانوار یعنی ترجمة تتمة صوان الحکمة، ج۱، ص۲۱، حیدرآباد دکن ۱۳۵۴.
و شهرزوری، [۹]
محمدبن محمود شهرزوری، نزهة الارواح و روضة الافراح فی تاریخ الحکماء و الفلاسفة، ج۲، ص۱۵، چاپ خورشید احمد، حیدرآباد دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶.
این رساله را با نام التعلیقات و صلاح الدین صَفَدی و برخی دیگر [۱۰]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۲۲۴، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۱]
محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۴، ص۲۶۴، تهران ۱۳۶۹ ش.
[۱۲]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۰۹ـ۱۱۰، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
[۱۳]
حسینعلی محفوظ و جعفر آل یاسین، مؤلفات الفارابی، ج۱، ص۶۸، بغداد ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.
[۱۴]
حسینعلی محفوظ و جعفر آل یاسین، مؤلفات الفارابی، ج۱، ص۹۷، بغداد ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.
[۱۵]
حسینعلی محفوظ و جعفر آل یاسین، مؤلفات الفارابی، ج۱، ص۱۵۹، بغداد ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.
[۱۶]
حسینعلی محفوظ و جعفر آل یاسین، مؤلفات الفارابی، ج۱، ص۱۶۱، بغداد ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.
[۱۷]
حسینعلی محفوظ و جعفر آل یاسین، مؤلفات الفارابی، ج۱، ص۱۹۶، بغداد ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.
[۱۸]
حسینعلی محفوظ و جعفر آل یاسین، مؤلفات الفارابی، ج۱، ص۲۱۴، بغداد ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.
[۱۹]
حسینعلی محفوظ و جعفر آل یاسین، مؤلفات الفارابی، ج۱، ص۲۲۱، بغداد ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.
آن را با نام تعالیق فی الحکمة، در فهرست آثار فارابی آورده‌اند.شماری از حکیمان اسلامی در آثار خود به مناسبت بعضی مباحث، از التعلیقات فارابی مطالبی نقل کرده‌اند. [۲۰]
محمدباقربن محمد میرداماد، کتاب القبسات، ج۱، ص۹۹، چاپ مهدی محقق و دیگران، تهران ۱۳۶۷ ش.
[۲۱]
محمدباقربن محمد میرداماد، کتاب القبسات، ج۱، ص۱۹۲، چاپ مهدی محقق و دیگران، تهران ۱۳۶۷ ش.
[۲۲]
محمدباقربن محمد میرداماد، کتاب القبسات، ج۱، ص۴۴۷، چاپ مهدی محقق و دیگران، تهران ۱۳۶۷ ش.
[۲۳]
علیقلی بن قرچغای خان، احیای حکمت،ج۱، ص۱۴۵، چاپ فاطمه فنا، تهران ۱۳۷۷ ش.
[۲۴]
علیقلی بن قرچغای خان، احیای حکمت،ج ۲، ص ۳۲۴، چاپ فاطمه فنا، تهران ۱۳۷۷ ش.
۲.۳ - برخی محتویات کتابفارابی در این رساله مطرح کرده است که انسان قادر به وقوف بر حقایق اشیا نیست و تنها لوازم و اعراض آن‌ها را می‌شناسد و نمی‌تواند فصول مقوّم حقیقی شی ء را بشناسد. [۲۵]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۳۰ چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش .
[۲۶]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص، ۱۴۱ چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش .
در این رساله وی به‌طور خلاصه از نبوت نیز بحث کرده است [۲۷]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۴۱ـ۱۴۲ ، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش .
[۲۸]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة، ص ۱۷۸،چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش .
۲.۴ - چاپ‌های کتاباز این رساله در حدود سی نسخه خطی معرفی شده که برخی از آن‌ها با التعلیقات ابن سینا تلفیق گردیده و برخی مستقل است . [۲۹]
یحیی مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، ص ۶۱ـ۶۲، تهران ۱۳۳۳ ش.
[۳۰]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، ج۱، ص۱۱۳، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
التعلیقات فارابی در ۱۳۰۶ ش و ۱۳۱۰ ش/ ۱۹۲۷ و ۱۹۳۱ در حیدرآباد دکن چاپ شد و در ۱۳۱۶ ش/ ۱۹۳۷ همراه با دیگر آثار فارابی در بمبئی به چاپ رسید. برسلان و اولکن در ۱۳۲۰ ش/ ۱۹۴۱ آن را به ترکی ترجمه کردند. [۳۱]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۱۴، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
[۳۲]
جعفر آقایانی چاوشی، کتاب‌شناسی توصیفی ابونصر فارابی، ج۱، ص۹۴، (تهران) ۱۳۵۷ ش.
۳ - التعلیقات ابن سینااین رساله مجموعه یادداشت‌هایی پراکنده در باره مسائل و مباحث فلسفی است که برخی از آن‌ها نسبتاً مفصّل و برخی دیگر بسیار مختصر است. التعلیقات ابن سینا نیز حاشیه بر کتابی دیگر نیست، بلکه عبارت‌هایی از گفته‌های ابن سینا در مجلس درس اوست که بهمنیار یا یکی دیگر از شاگردان وی یادداشت کرده است. در این رساله، ترتیب موضوعات و مباحث به شیوه معمولِ کتابهای فلسفی نیست که با منطق آغاز شود و به مباحث الاهیات یا مابعدالطبیعه پایان پذیرد، اگر چه در برخی نسخ خطی آن سعی شده تا تعلیقه‌ها به ترتیب معمول تدوین و تحریر شود. [۳۳]
یحیی مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، ص ۶۱،تهران ۱۳۳۳ ش.
[۳۴]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۱۱ـ۱۱۲، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
[۳۵]
ابن سینا، التعلیقات، ج۱، ص۵، چاپ عبدالرحمان بدوی، قم ۱۴۰۴.
جوزجانی در فهرستی که از آثار استاد خود، ابن سینا، تهیه کرده، از این رساله نام نبرده است، [۳۶]
علی بن یوسف قفطی، تاریخ الحکماء، ج۱، ص۴۱۸ـ ۴۲۵، و هو مختصر الزوزنی المسمی بالمنتخبات الملتقطات من کتاب اخبار العلماء باخبار الحکماء، چاپ لیپرت، لایپزیگ ۱۹۰۳.
اما اسلوب متن و شباهت مباحث آن با دیگر آثار ابن سینا نشان می‌دهد که این رساله از آثار وی است. [۳۷]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۱۰ـ ۱۱۴، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
۳.۱ - تاریخ تالیفتاریخ دقیق تألیف آن در هیچ‌یک از نسخ خطی ثبت نشده، اما به گفته بدوی [۳۸]
ابن سینا، التعلیقات، ج۱، ص۶، چاپ عبدالرحمان بدوی، قم ۱۴۰۴.
احتمالاً بین ۴۰۴ و ۴۱۲ ــ در دوره‌ای که بهمنیار همراه ابن سینا بوده ــ تألیف شده است، یعنی زمانی که ابن سینا در همدان وزیر شمس الدوله بود و با بعضی شاگردانش مجالس علمی شبانه داشت.اما به نظر آل یاسین [۳۹]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۱۲ـ۱۱۳، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
ممکن است که این رساله پس از مرگ ابن سینا تدوین شده باشد.۲.۳ - برخی محتویات کتابابن سینا در این رساله [۴۰]
ابن سینا، التعلیقات،ص ۵۲ ـ۵۳ ،چاپ عبدالرحمان بدوی، قم ۱۴۰۴.
[۴۱]
ابن سینا، التعلیقات،ص۱۳۱ ،چاپ عبدالرحمان بدوی، قم ۱۴۰۴.
[۴۲]
ابن سینا، التعلیقات،ص۱۳۸ـ۱۳۹ ،چاپ عبدالرحمان بدوی، قم ۱۴۰۴.
به نقد و بررسی برخی آرا و براهین معتزله پرداخته، که از آن جمله است: شیوه استدلال ایشان در ابطال جسمانیت خداوند و نیز رأی ایشان در باره اختیار ، ملاک احتیاج معلول به علت، امتداد ثابت بین خداوند و آفرینشِ عالم، که این امتداد ثابت را وِعاء زمان دانسته‌اند.۳.۳ - نقل قول‌ها از کتاببرخی حکیمان اسلامی در آثار خود از التعلیقات ابن سینا نقل قول کرده‌اند [۴۳]
محمدبن عمر فخررازی، المباحث المشرقیّة فی علم الالهیات و الطبیعیات، ج ۱، ص ۵۶۵، حیدرآباد دکن ۱۳۴۳، چاپ افست قم۱۴۱۱.
[۴۴]
محمدباقربن محمد میرداماد، کتاب القبسات، ج۱، ص۴، چاپ مهدی محقق و دیگران، تهران ۱۳۶۷ ش.
[۴۵]
محمدباقربن محمد میرداماد، کتاب القبسات، ج۱، ص۷، چاپ مهدی محقق و دیگران، تهران ۱۳۶۷ ش.
[۴۶]
محمدباقربن محمد میرداماد، کتاب القبسات، ج۱، ص۲۳، چاپ مهدی محقق و دیگران، تهران ۱۳۶۷ ش.
[۴۷]
محمدباقربن محمد میرداماد، کتاب القبسات، ج۱، ص۲۵، چاپ مهدی محقق و دیگران، تهران ۱۳۶۷ ش.
[۴۸]
محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة،سفر اول، ج ۱، ص ۴۱، تهران ۱۳۳۷ ش، چاپ افست قم.
[۴۹]
محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة،سفر اول ج۲، ص ۲۷۳، تهران ۱۳۳۷ ش، چاپ افست قم.
[۵۰]
محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة،سفر دوم، ج ۲، ص ۸۷، تهران ۱۳۳۷ ش، چاپ افست قم.
[۵۱]
محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المظاهر الالهیّة فی اسرار العلوم الکمالیّة، ج۱، ص۳۸ـ۳۹، چاپ سیدمحمد خامنه‌ای، تهران ۱۳۷۸ ش.
[۵۲]
محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المظاهر الالهیّة فی اسرار العلوم الکمالیّة، ج۱، ص۴۵، چاپ سیدمحمد خامنه‌ای، تهران ۱۳۷۸ ش.
[۵۳]
محمدحسین طباطبائی، نهایة الحکمة، ج۱، ص۴۳۸، چاپ عباس علی زارعی سبزواری، قم ۱۴۲۰.
گفتنی است که صدرالدین شیرازی [۵۴]
محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة،سفر دوم، ج ۱، ص ۳۹۱، تهران ۱۳۳۷ ش، چاپ افست قم.
[۵۵]
محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة،سفر سوم، ج ۱، ص ۲۱۹، تهران ۱۳۳۷ ش، چاپ افست قم.
از التعلیقات فارابی عباراتی نقل کرده، اما آن‌ها را به ابن سینا نسبت داده است، [۵۶]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۳۰، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
[۵۷]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۳۴ـ ۱۳۵، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
شاید به این سبب که وی از نسخه‌ای استفاده کرده که در آن بهمنیار التعلیقات فارابی و ابن سینا را باهم تلفیق کرده است.۳.۴ - نسخه های خطی کتاببنا بر تحقیق آل یاسین، [۵۸]
محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة،ص ۱۱۳، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش.
نسخه‌های خطی التعلیقات ابن سینا تماماً با التعلیقات فارابی تلفیق شده است، به طوری که این دو از یکدیگر متمایز نیستند و ظاهراً تنها راه تفکیک و تشخیص آن‌ها، مقابله آن‌ها با نسخه‌های خطی مستقل التعلیقات فارابی است.بنا بر گزارش مهدوی [۵۹]
یحیی مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، ص ۶۱ـ۶۴، تهران ۱۳۳۳ ش.
، این نسخه‌های خطی سه دسته‌اند:۱) نسخه‌هایی که در آغاز آن‌ها فهرستی به ترتیب حروف ابجد هست. این فهرست را ابوالعباس لوکری در ۵۰۳ فراهم آورده است. در این دسته از نسخه‌ها، تعلیقه‌ها تفکیک موضوعی نشده و ترتیبِ معمولِ کتابهای فلسفی (ابتدا منطق ، بعد طبیعیات و الاهیات و در مواردی الاهیات مقدّم بر طبیعیات) رعایت نشده است. ۲) نسخه‌هایی که فاقد فهرست لوکری است و نظم و ترتیب موضوعی ندارد. ۳) نسخه‌هایی که فاقد فهرست لوکری است، اما در آن‌ها ترتیب و تفکیک موضوعی تعلیقه‌ها تا اندازه‌ای رعایت شده است. ازینرو، ابتدا تعلیقه‌های مربوط به منطق و سپس تعلیقه‌های مربوط به طبیعیات و الاهیات آمده است. [۶۰]
جورج شحاته قنواتی، مهرجان ابن سینا: مؤلفات ابن سینا، ج۱، ص۱۹ـ۲۰، قاهره ۱۹۵۰.
۲.۴ - چاپ‌های کتابعبدالرحمان بدوی التعلیقات ابن سینا را همراه با التعلیقات فارابی در ۱۳۵۱ ش/ ۱۹۷۲ در قاهره به چاپ رساند. همین چاپ در ۱۴۰۴ در ایران افست، و بار دیگر در ۱۳۷۹ ش در قم با تفاوت‌هایی اندک چاپ شد. ۲.۲ - نام‌های دیگر کتابفقراتی از التعلیقات ابن سینا جداگانه در فهرست آثار ابن سینا با عناوین مختارات من التعلیقات، فصول من الحکمة، فصل من کلام الشیخ فی الصورة المعقولة و کیفیّة علم اللّه ثبت شده است [۶۱]
یحیی مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، ص۶۱، تهران ۱۳۳۳ ش.
[۶۲]
یحیی مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، ص ۲۸۵ـ۲۸۶، تهران ۱۳۳۳ ش.
[۶۳]
یحیی مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، ص ۲۹۲، تهران ۱۳۳۳ ش.
به نظر مهدوی [۶۴]
یحیی مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، ص ۶۱، تهران ۱۳۳۳ ش.
بعید نیست که آنچه در بعضی نسخه‌ها با عنوان «فواید» یا «افادات» یا عناوین دیگر آورده شده، التقاطی از التعلیقات باشد، چنانکه در کتابخانه موزه بریتانیا (ش ۳ر۱۳۴۹) رساله‌ای به نام فی الحکمة، با فصول متعدد و بدون نام مؤلف، موجود است که منتخباتی از التعلیقات است.۳.۷ - تعلیقات دیگردر برخی از فهرستهای آثار ابن سینا، نوشته‌های دیگری با عنوان تعلیقات یا تعالیق به او نسبت داده‌اند که از آن جمله است: تعلیقات علی کتاب النفس، که گفته می‌شود فقراتی از کتاب مفقودِ الانصاف وی است [۶۵]
محمدکاظم طریحی، ابن سینا: بحث و تحقیق، ج۱، ص۱۰۷، بغداد ۱۳۹۶/ ۱۹۴۹.
[۶۶]
یحیی مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، ص ۴۸، تهران ۱۳۳۳ ش.
التعلیقات، که مشتمل است بر مطالبی که ابوالفرج همدانی طبیب از گفته‌های ابن سینا در مجلس او نوشته است [۶۷]
ابن ابی اصیبعه، کتاب عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ج۲، ص۲۰، چاپ امرؤالقیس بن طحان (آوگوست مولر)، کونیگسبرگ و قاهره ۱۲۹۹/ ۱۸۸۲، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۲.
[۶۸]
محمدکاظم طریحی، ابن سینا: بحث و تحقیق، ج۱، ص۱۰۷، بغداد ۱۳۹۶/ ۱۹۴۹.
کتاب التعالیق که شاگرد ابن سینا ، ابومنصوربن زیلا(ابن زَیْله)، آن را گردآوری کرده است. [۶۹]
ابن ابی اصیبعه، کتاب عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ج۲، ص۱۹، چاپ امرؤالقیس بن طحان (آوگوست مولر)، کونیگسبرگ و قاهره ۱۲۹۹/ ۱۸۸۲، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۲.
[۷۰]
ابن سینا، التعلیقات، ج۱، ص۵، چاپ عبدالرحمان بدوی، قم ۱۴۰۴.
[۷۱]
یحیی مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، ص ۶۱، تهران ۱۳۳۳ ش.
۴ - فهرست منابع(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) جعفر آقایانی چاوشی، کتاب‌شناسی توصیفی ابونصر فارابی، (تهران) ۱۳۵۷ ش. (۳) ابن ابی اصیبعه، کتاب عیون الانباء فی طبقات الاطباء، چاپ امرؤالقیس بن طحان (آوگوست مولر)، کونیگسبرگ و قاهره ۱۲۹۹/ ۱۸۸۲، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۲. (۴) ابن سینا، التعلیقات، چاپ عبدالرحمان بدوی، قم ۱۴۰۴. (۵) علی بن زید بیهقی، تاریخ الحکماء المسمی به درة الاخبار و لمعة الانوار یعنی ترجمة تتمة صوان الحکمة، حیدرآباد دکن ۱۳۵۴. (۶) محمدبن محمود شهرزوری، نزهة الارواح و روضة الافراح فی تاریخ الحکماء و الفلاسفة، چاپ خورشید احمد، حیدرآباد دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶. (۷) محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، تهران ۱۳۳۷ ش، چاپ افست قم. (۸) محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المظاهر الالهیّة فی اسرار العلوم الکمالیّة، چاپ سیدمحمد خامنه‌ای، تهران ۱۳۷۸ ش. (۹) محمدباقربن محمد میرداماد، کتاب القبسات، چاپ مهدی محقق و دیگران، تهران ۱۳۶۷ ش. (۱۰) محمدحسین طباطبائی، نهایة الحکمة، چاپ عباس علی زارعی سبزواری، قم ۱۴۲۰. (۱۱) محمدکاظم طریحی، ابن سینا: بحث و تحقیق، بغداد ۱۳۹۶/ ۱۹۴۹. (۱۲) علیقلی بن قرچغای خان، احیای حکمت، چاپ فاطمه فنا، تهران ۱۳۷۷ ش. (۱۳) محمدبن محمد فارابی، التعلیقات، به ضمیمه کتاب التنبیه علی سبیل السعادة، چاپ جعفر آل یاسین، تهران ۱۳۷۱ ش. (۱۴) محمدبن عمر فخررازی، المباحث المشرقیّة فی علم الالهیات و الطبیعیات، حیدرآباد دکن ۱۳۴۳، چاپ افست قم۱۴۱۱. (۱۵) علی بن یوسف قفطی، تاریخ الحکماء، و هو مختصر الزوزنی المسمی بالمنتخبات الملتقطات من کتاب اخبار العلماء باخبار الحکماء، چاپ لیپرت، لایپزیگ ۱۹۰۳. (۱۶) جورج شحاته قنواتی، مهرجان ابن سینا: مؤلفات ابن سینا، قاهره ۱۹۵۰. (۱۷) حسینعلی محفوظ و جعفر آل یاسین، مؤلفات الفارابی، بغداد ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵. (۱۸) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ ش. (۱۹) یحیی مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن سینا، تهران ۱۳۳۳ ش. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «التعلیقات»، شماره۳۶۴۲. |