استقصااستقصا به بیان مطلب به طور مفصل، با ذکر اوصاف و عوارض و لوازم آن اطلاق می‌شود. ۱ - تعریف«استقصا» از اقسام «اطناب به زیادت» و یکی از انواع اسلوب بدیعی قرآن است. «استقصا» در لغت به معنای بررسی و جست و جوی کامل، و در اصطلاح بدین معناست که گوینده، موضوعی را به طور کامل و با ذکر اوصاف ذاتی آن بیان کند، سپس تمام عوارض و لوازم آن را نیز به گونه‌ای بیاورد که اگر گوینده دیگری بخواهد درباره آن مطلب سخن بگوید، چیزی برای گفتن باقی نمانده باشد؛ ۲ - مثالمانند: (ایود احدکم ان تکون له جنة من نخیل واعناب تجری من تحتها الانهار له فیها من کل الثمرات واصابه الکبر وله ذریة ضعفاء فاصابها اعصار فیه نار فاحترقت کذلک یبین الله لکم الآیات لعلکم تتفکرون)؛ "آیا کسی از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انگور داشته باشد که از زیر آنها نهرها روان است، و برای او در آن (باغ) از هر گونه میوه‌ای (فراهم) باشد، و در حالی که او را پیری رسیده و فرزندانی خردسال دارد، (ناگهان) گردبادی آتشین بر آن (باغ) زند و (باغ یکسر) بسوزد؟ این گونه، خداوند آیات (خود) را برای شما روشن می‌گرداند، باشد که شما بیندیشید". در این آیه ، اگر خداوند به (ایود احدکم ان تکون له جنة) اکتفا می‌کرد، کلام رسا و کافی بود؛ ولی پس از ذکر اوصاف آن باغ ، به ذکر لوازم و عوارض آن پرداخته و آنها را به طور کامل بیان کرده است. [۴]
بستانی، بطرس، محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة، ص۷۴۱.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه علوم قرآن، برگرفته از مقاله «استقصا». |