استدراجاتاستدراجات یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای شیوه‌ها و چاره‌اندیشی‌های خطیب به منظور آماده‌ساختن مخاطبان برای پذیرش مطلوبش است. ۱ - ارکان خطابهخطابه دو جزء اصلی دارد: اعوان و عمود. اعوان نیز دو دسته‌اند: ۱. دسته‌ای از اعوان با صناعت و حیله انجام می‌گیرد؛ یعنی فنی است که به آموزش و تمرین نیاز دارد؛ ۲. دسته دیگر از اعوان، بدون صناعت و حیله انجام می‌گیرد؛ دسته اول را «استدراجات» می‌گویند. ۲ - استدراج در لغتاستدراج در لغت عبارت است از: انجام‌دادن تدریجی یک کار. اصل این کلمه از درجه گرفته شده است که به معنای پله است. هر گاه چیزی را به تدریج و مرحله به مرحله بگیرند یا بدهند، به این عمل «استدراج» می‌گویند. ۳ - استدراج در منطقدر اصطلاح منطق، استدراجات به آن دسته از اعوان گفته می‌شود که خارج از استدلال اقناعی قرار دارد و کمکِ آن است و با روش خاص، و زیرکی و حیله همراه است و شنونده را برای پذیرش مطلب آماده می‌کند؛ خواه آماده‌شدن وی، بر ویژگی در گوینده (خطیب) مبتنی باشد؛ مانند اینکه به راستی گفتار، درستی کردار، نیرومندی اندیشه و پندار و امثال اینها اشتهار داشته باشد؛ یا اینکه بر ویژگی در گفتار (خطابه) مبتنی باشد؛ مانند اینکه حجت اقناعی با آهنگی خوش و دل‌کش و کلماتی صحیح، روان و دل‌پذیر بیان شود؛ یا اینکه بر ویژگی در شنونده (مخاطب) متکی باشد، به این‌گونه که گوینده، بر حسب منظور خویش، حالت رقت یا قساوت یا شجاعت یا رقابت و یا غیر اینها در شنونده ایجاد کند تا وی را برای پذیرش به نتیجه‌ای که مطلوب اوست آماده و وادار سازد. ۴ - اقسام استدراجاتبا توجه به توضیحات فوق، استدراجات به سه دسته تقسیم می‌شود: ۱. استدراجات قائل یا گوینده؛ ۲. استدراجات قول یا گفتار؛ ۳. استدراجات مستمع یا شنونده. ۵ - نکتهمردم عادی بیشتر، تابع اقناع خطابی و استدراجات‌اند و از اقناع‌کننده‌های استدلالی و عقلانی کمتر تاثیر می‌پذیرند.این رویه در بین عوام حتی درباره عقایدشان نیز جاری است. [۲]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۴۵-۳۴۶.
۶ - پانویس
۷ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «استدراجات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۰/۳۰. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی
|