ارضارض به معنای آن چیزی است که مردم بر آن زندگی می‌کنند [۱]
ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، سال ۱۴۱۴ق، چاپ سوم، ج ۷، ص ۱۱۲
و برخی می‌گویند به معنای آنچه که پائین و مقابل آسمان است. [۲]
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، نشر کتاب، تهران، سال ۱۳۶۰ش. ج ۱، ث ۶۷
۱ - واژه ارض در قرآنارض ۴۶۱ بار در قرآن کریم تکرار شده؛ اما هیچ‌گاه جمع نیامده است، تنها در یک آیه با لفظ مفرد اراده جمع شده و آن آیه هفت آسمان است که می‌فرماید: «اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ» « خداوند همان کسی است که هفت آسمان را آفرید، و از زمین نیز همانند آنها» ۲ - معنای ارض در قرآنارض در اصطلاح همان معنای لغوی را دارد، اما قرآن آن را در معانی متعددی به کار برده است که برخی از آنها عبارتند از: ۲.۱ - کره زمین«وَهُوَ الَّذِی خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ» «او کسی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز (دوران) آفرید» خداوند دراین آیه از خلقت زمین و آسمان‌هایی که آن را احاطه کرده‌اند صحبت می‌کند این احاطه آسمان‌ها بر زمین با اشاره به کروی بودن زمین، نشان می‌دهد اینجا منظور از «ارض» کره زمین است. [۵]
المیزان، علامه طباطبائی، محمد حسین، موسوی همدانی، سید محمد باقر، المیزان، دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم، قم، سال ۱۳۷۴ش، چاپ پنجم. ج ۱۰، ص ۲۲۲
۲.۲ - مکان خاصارض در قرآن کریم گاهی به معنای مکانی خاص از زمین، نه همه آن به کار می‌رود. [۶]
المیزان، ج ۱۰، ص ۳۹۴.
مثلاً در مورد شهر، کشور یا منطقه‌ای استفاده می‌شود مکان‌هایی که در قرآن ارض به جای آنها به کار رفته مانند.الف) مصر ؛ «تَکُونَ لَکُمَا الْکِبْرِیَاء فِی الأَرْضِ» «بزرگی (و ریاست) در زمین، از آنِ شما دو (نفر) باشد» دراین آیه ارض به معنای سرزمین مصر است. ب) مکه ؛ «وَإِن کَادُواْ لَیَسْتَفِزُّونَکَ مِنَ الأَرْضِ» «و نزدیک بود (با نیرنگ و توطئه) تو را از این سرزمین بلغزانند» ارض در آیه به معنای شهر مکه است. ج) شام ؛ «وَنَجَّیْنَاهُ وَلُوطًا إِلَی الْأَرْضِ» «و او و لوط را به سرزمین (شام) نجات دادیم» منظور از ارض در آیه منطقه شام است. ۲.۳ - سرزمین«قَالُواْ کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الأَرْضِ» «گفتند:ما در سرزمین خود، تحت فشار و مستضعف بودیم» خداوند ارض را به معنای سرزمین گرفته است. ۲.۴ - اجتماع (زندگی جمعی مردم)« وَلَوْلاَ دَفْعُ اللّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَّفَسَدَتِ الأَرْضُ » «و اگر خداوند، بعضی از مردم را به وسیله بعضی دیگر دفع نمی‌کرد، زمین را فساد فرا می‌گرفت» منظور از فساد زمین، فساد ساکنین زمین، یعنی فساد اجتماع انسانی است. ۲.۵ - عیش مادی«قُل لَّوْ کَانَ فِی الأَرْضِ مَلآئِکَةٌ یَمْشُونَ مُطْمَئِنِّینَ لَنَزَّلْنَا عَلَیْهِم مِّنَ السَّمَاء مَلَکًا رَّسُولاً» «بگو (حتی) اگر در روی زمین فرشتگانی (زندگی می‌کردند، و) با آرامش گام برمی‌داشتند، ما فرشته‌ای را به عنوان رسول، بر آنها می‌فرستادیم» چون هدایت کردن و رسول فرستادن از خصیصه‌های زندگی مادی است؛ پس ارض در این آیه به معنای زندگی مادی است. [۱۴]
المیزان، ج ۱۳، ص ۲۸۴.
۳ - تبیین علمی واژه در قرآنامروزه در جهان علم، مطالب علمی با محوریت زمین به قدری رسیده که چندین رشته علمی را به خود اختصاص داده است، قرآن کریم نیز در بین آیات خود اشاراتی به برخی از مطالب علمی درباره زمین دارد که مفسرین در بحث اعجاز علمی آنها را مطرح کرده‌اند: ۳.۱ - کروی بودن زمین«الَّذِینَ کَانُواْ یُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا...» «و مشرق‌ها و مغرب‌های پر برکت زمین را به آن قومِ به ضعف کشانده شده» تعبیر مشارق و مغارب دلالت مطابقی بر کرویت زمین ندارد؛ اما به صورت التزام بر آن دلالت می‌کند به عبارت دیگر هر چیزی که بیش از یک مشرق و یک مغرب داشته باشد، به صورت دایره باید فرض شود و صورت دیگری ندارد. [۱۶]
رضائی اصفهانی، محمدعلی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ناشر:انتشارات پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، مکان:قم، سال ۱۳۸۲، چاپ دوم، ج ۱، ص ۲۰۳
۳.۲ - نیروی جاذبه در زمین« أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ کِفَاتًا » «آیا زمین را قرار نداده‌ایم فرا گیرنده» [۱۸]
برخی از متزجمین آیه را از این گونه ترجمه کرده‌اند:«آیا زمین را مرکز اجتماع انسان‌ها قرار ندادیم. مانند آیت الله مکارم شیرازی و ترجمه‌ای که ما آوردیم از ترجمه آقای رضائی و همکاران بود.
کلمه "کفات" به معنای در برگرفتن است و اینکه خداوند می‌گوید زمین در برگیرنده است یعنی اشیاء را به سوی خود می‌کشد و نیروی جاذبه دارد. [۱۹]
پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ج ۱، ص ۱۶۲.
۳.۳ - حرکت زمیندانشمندان پس از پیشرفت‌های علمی بسیار و حدود ۱۳ قرن بعد از نزول قرآن از حرکت‌های زمین سخن می‌گوید. قرآن نیز در این باره قرن‌ها پیش مطالبی آورده که موجب حیرت و عبرت تفکر کنندگان می‌شود. ۴ - حرکات زمین در آیاتآیاتی که ادعا شده به حرکت‌های زمین اشاره دارد، بر سه قسم است. اول:اشاره به حرکت وضعی دوم:اشاره به حرکت انتقالی سوم:اشاره به دیگر حرکت‌ها مثل حرکت‌های پوسته زمین. در اینجا یک ایه از قسم اول را برای نمونه ذکر می‌کنیم؛ «وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا» «و به زمین و کسی که آن را گسترانیده» معنای کلمه "طحا" توسعه چیزی، دفع و حرکت دادن آن است، لازمه اینگونه دفع که بر جسم کروی، «زمین» وارد شده و آن را رانده است، حرکت وضعی آن می‌باشد. [۲۱]
طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، شرکت سهامی انتشار، تهران، سال:۱۳۶۲ش، چاپ چهارم. ج ۴، ص ۱۱۰.
۵ - پانویس
۶ - منبعپژوهشکده باقرالعلوم. |