تغیر مسیر یافته از - ابوصفره
زمان تقریبی مطالعه: 6 دقیقه
 

ابوصفره ظالم بن سارق




ابوصفره ظالم بن سارق نیای خاندان آل‌مهلب می‌باشد؛ این خاندان خاندانی اصلاً ایرانی‌نژاد منسوب به مهلّب بن ابی‌صُفره که در اوایل ظهور اسلام برآمد و لااقل تا سده ۷قمری/۱۳میلادی امیران، وزیران، شاعران و دانشمندانی از آن برخاستند.


۱ - معرفی اجمالی


نیای خاندان آل‌مهلب مردی بافنده از مردم خارک بود به نام بَسْخَرّه یا بَسْفَرّه (بسیار فره) که در منابع عربی از او به شکل بَسْخَره پسر بهبوذان
[۱] احمد بن عمر ابن رسته، الاعلاق النفیسه، ج۱، ص۲۰۶، به کوشش یان دخویه، لیدن، ۱۸۹۱م.
و فَسْخَراء
[۲] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۴، ص۴۵۲، بیروت، ۱۹۷۰م، فهرست.    
[۳] محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۱۰۱، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.    
یاد شده است که به عُمان رفت و ادعا کرد که از قبیلۀ اَزْد است.
[۴] یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۲، ص۳۳۷، به کوشش فردیناند ووستفلد، لایپزیک، ۱۸۶۶-۱۸۷۰م.    
از همین‌رو نویسندگان بعدی بدون اشاره به این معنی، او را از قبیلۀ ازد دانسته و نسبش را تا ازد رسانده‌اند.
[۵] احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۸۵، بیروت، ۱۳۲۸ق.    
[۶] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۴، ص۴۴۱، بیروت، ۱۹۷۰م، فهرست.    
[۷] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۸، ص۹، بیروت، ۱۹۷۰م، فهرست.    


۱.۱ - نام عربی


بسیاری از نویسندگان متقدم، نام عربی مشهور او را به اختلاف، «ابوصفره» ظالم بن سارق یا قاطع بن سارق بن ظالم
[۸] احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۸۵، بیروت، ۱۳۲۸ق.    
یا سرّاق
[۹] محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۱۰۱، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.    
یا غالب بن سرّاق
[۱۰] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۰، ص۲۶۳، بیروت، ۱۹۷۰م، فهرست.    
نوشته‌اند، در حالی که اصفهانی
[۱۱] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۰، ص۲۶۳، بیروت، ۱۹۷۰م، فهرست.    
به استناد شعر کعب الاشقری، ابوصفره را نام عربی شُناس یا ظالم، پسر مرداذاء (ظاهراً: مرد ازاد) و نوادۀ فسخراء دانسته است و یاقوت حموی
[۱۲] یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۳۳۷، به کوشش فردیناند ووستفلد، لایپزیک، ۱۸۶۶-۱۸۷۰م.    
ابوصفره را معرب بسخره دانسته است، در حالی که ابن حجر
[۱۳] احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۸۵، بیروت، ۱۳۲۸ق.    
بر آن است که این نام را پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) به سبب ردای زردرنگی که بسخره به هنگام بیعت در حضور وی بر تن داشت، به او داد. به‌رغم این روایت ( که براساس روایتی دیگر دیدار ابوصفره از پیامبر را نادرست پنداشته و انتخاب این نام را از سوی عمر بن خطاب دانسته است.)
[۱۴] احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۸۵، بیروت، ۱۳۲۸ق.    


۲ - مذهب ابوصفره


معلوم نیست که ابوصفره دقیقاً چه زمانی به دین اسلام گرویده است. با این همه گفته‌اند که او نیز در زمرۀ مرتّدان عرب بود که در روزگار خلافت ابوبکر از دادن زکات سرباز زدند و در جنگ با نیروهای خلیفه شکست خوردند. براساس روایتی دیگر، ابوصفره وقتی به اسارت مسلمانان افتاد، هنوز نوجوانی نابالغ بود. ابوبکر که می‌خواست همۀ اسیران را به گناه ارتداد از دم تیغ بگذراند، به توصیۀ عمر از این کار منصرف شد و آنان را آزاد ساخت،
[۱۵] احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۸۵، بیروت، ۱۳۲۸ق.    
[۱۶] عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.    
و به قولی به زندان‌شان افکند.
[۱۷] محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۱۰۲، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.    
ابن خلکان
[۱۸] ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۵، ص۳۵۱، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۹۸ق، فهرست.    
در درستی این روایات سخت تردید کرده و بر آن است که ابوصفره در میان آن اسیران نبوده و اصلاً ابوبکر را ندیده است. گذشته از آن وی می‌افزاید: چگونه ابوصفره در سنین نوجوانی به اسارت سپاه خلیفه درآمد در حالی که پسرش مهلّب در روزگار پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و مقارن فتح مکه زاده شده بود.
[۱۹] احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۸۵، بیروت، ۱۳۲۸ق.    


۳ - ابوصفره در جنگ با شهرک


به هر حال ابوصفره که به خدمت عثمان بن ابی‌العاص امیرِ عمان و بحرین پیوسته بود، در سال ۲۳ق/۶۴۴م همراه حَکَم بن ابی‌العاص برادر عثمان، به جنگ با شهرک که هنوز در فارس با مسلمانان سخت مخالفت می‌ورزید، به تَوَّج رفت و فرماندهی بخشی از سپاه حکم را به عهده گرفت.
[۲۰] محمد بن جریر طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۶۹۹، به کوشش یان دخویه، لیدن، ۱۸۸۳-۱۸۸۵م، فهرست.
چنین می‌نماید که ابوصفره پس از عزل شدن عثمان بن ابی‌العاص از امارت بحرین و عمان، با او به بصره رفته و در همان شهر اقامت گزیده است.
[۲۱] احمد بن عمر ابن رسته، الاعلاق النفیسه، ج۱، ص۲۰۶، به کوشش یان دخویه، لیدن، ۱۸۹۱م.
از آن پس خبر چندانی از او در دست نیست.

۴ - گرایش به حضرت علی


چنین می‌نماید که ابوصفره به علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) گرایش داشته، زیرا از شرکت قبیله‌اش در جنگ جمل بر ضد علی (علیه‌السلام) اظهار دلتنگی می‌کرد
[۲۲] عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۶۳، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
گفته‌اند ابوصفره در راه صفین درگذشت
[۲۳] عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۶۳، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
پس می‌بایست در سال ۳۷ق/۶۵۷م درگذشته باشد.

۵ - پانویس

 
۱. ↑ احمد بن عمر ابن رسته، الاعلاق النفیسه، ج۱، ص۲۰۶، به کوشش یان دخویه، لیدن، ۱۸۹۱م.
۲. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۴، ص۴۵۲، بیروت، ۱۹۷۰م، فهرست.    
۳. ↑ محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۱۰۱، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.    
۴. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۲، ص۳۳۷، به کوشش فردیناند ووستفلد، لایپزیک، ۱۸۶۶-۱۸۷۰م.    
۵. ↑ احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۸۵، بیروت، ۱۳۲۸ق.    
۶. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۴، ص۴۴۱، بیروت، ۱۹۷۰م، فهرست.    
۷. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۸، ص۹، بیروت، ۱۹۷۰م، فهرست.    
۸. ↑ احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۸۵، بیروت، ۱۳۲۸ق.    
۹. ↑ محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۱۰۱، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.    
۱۰. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۰، ص۲۶۳، بیروت، ۱۹۷۰م، فهرست.    
۱۱. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۰، ص۲۶۳، بیروت، ۱۹۷۰م، فهرست.    
۱۲. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۳۳۷، به کوشش فردیناند ووستفلد، لایپزیک، ۱۸۶۶-۱۸۷۰م.    
۱۳. ↑ احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۸۵، بیروت، ۱۳۲۸ق.    
۱۴. ↑ احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۸۵، بیروت، ۱۳۲۸ق.    
۱۵. ↑ احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۸۵، بیروت، ۱۳۲۸ق.    
۱۶. ↑ عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.    
۱۷. ↑ محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۱۰۲، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.    
۱۸. ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۵، ص۳۵۱، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۹۸ق، فهرست.    
۱۹. ↑ احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۸۵، بیروت، ۱۳۲۸ق.    
۲۰. ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۶۹۹، به کوشش یان دخویه، لیدن، ۱۸۸۳-۱۸۸۵م، فهرست.
۲۱. ↑ احمد بن عمر ابن رسته، الاعلاق النفیسه، ج۱، ص۲۰۶، به کوشش یان دخویه، لیدن، ۱۸۹۱م.
۲۲. ↑ عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۶۳، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    
۲۳. ↑ عزالدین ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۶۳، بیروت، ۱۴۰۲ق، فهرست.    


۶ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آل‌مهلب»، ج۲، ص۴۷۳.    



آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.