ابناخضراِبْنِ اَخْضَرْ، عبدالعزیز بن محمود بن مبارک بن محمود جُنابَذی (۵۲۴ -۶۱۱ق/۱۱۳۰-۱۲۱۵م)، مورخ، فقیه و محدث حنبلی و از حافظان بنام حدیث بود. ۱ - شناخت اجمالیبه گفته یاقوت (د ۶۲۷ق/۱۲۳۰م) که در روزگار ابن اخضر می‌زیست و در شمار شاگردان او بود، ابن اخضر از یک خانواده ایرانی جنابذی (گنابذی، گنابادی) بود. خود او در بغداد متولد شد و در همان‌جا زیست و درگذشت (۲/۱۲۰-۱۲۱). از این رو به جنابذی بغدادی شهرت یافت. ۲ - اساتیداو از پدرش و نیز از علی بن بکتاش، عالمانی چون قاضی ابوبکر انصاری ، ابوالقاسم سمرقندی ، ابومحمد یحیی بن طراح ، عبدالوهاب انماطی [۱]
یاقوت، بلدان حسن یوسفی اشکوری، ج۲، ص۱۲۱.
[۲]
ذهبی، شمس‌الدین محمد، ج۴، ص۱۳۸۴، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
ابوالفضل محمد بن ناصر ، ابوالفضل ارموی و ابن البطی ، [۳]
ذهبی، سیر العلام النبلاء، ج۲۲، ص۳۱، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
ابومحمد عبدالجبار بن احمد بن ثوبه، ابومنصور محمد بن عبدالملک بن خیرون، ابوسعد احمد بن بغدادی ، علی بن هبةالله بن عبدالسلام، علی بن محمد ابن علی هروی ، سعدالخیر بن محمد انصاری ، ابوالقاسم سعید بن احمد ابن بناء [۴]
منذری، عبدالعظیم، ج۲، ص۳۱۷- ۳۱۸، التکملة لوفیات النقلة، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
فقه و حدیث و دیگر دانش‌ها را فراگرفت و خود از استادان بنام فقه و حدیث گردید.۳ - شاگردانابن دُبیثی گویه که ابن اخضر در مسجد قصر بغداد حوزه درس داشت و کسان بسیاری از او حدیث می‌آموختند، از جمله: یوسف بن خلیل ، ابوعبدالله مقدسی ، ابوعبدالله برزالی ، نجیب عبداللطیف ، علم الدین قاسم لورقی ، علی بن اخضر ، اسرائیل بن احمد قرشی ، [۵]
ابن دبیثی، محمد، ج۱، ص ۲۵۷، المختصر، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
زین‌الدین خالد ، محمد بن نصر بن عبدالرزاق ، علی بن میران ، عفیف علی بن عدلان موصلی ، احمد بن حسین داری خلیلی ، جمال یحیی بن صیرفی ، مقداد بن ابی القاسم قیسی ، [۶]
ذهبی، سیر العلام النبلاء، ج۲۲، ص۳۲، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
احمد بن محمد بن بنیمان همدانی ، محمد بن نصر جیلی ، علی بن مهران سبط عاقولی ، علی بن زریق ، محمد بن سعید النشف [۷]
ذهبی، شمس‌الدین محمد، ج۴، ص۱۳۸۵، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
و ابن جوزی . [۸]
ابن عماد، عبدالحی، ج۵، ص۴۷، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م.
۴ - خصیصه‌های اخلاقیبه گفته یاقوت [۹]
یاقوت، بلدان حسن یوسفی اشکوری ج۲، ص۱۲۱
او در محله نهر معلی در شرق بغداد می‌زیست و در روزگار خود بنام ترین محدّث و حافظ حدیث در عراق شمرده می‌شد. ابن نقطه از شاگردان او گوید: کسی را همتای او ندیدم. [۱۰]
ذهبی، سیر العلام النبلاء، ج۲۲، ص۳۲، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
او در علم ، زهد ، پارسایی و عبادت نیز شهره بود. آورده‌اند که از سر پارسایی و احتیاط از شهادت در محکمه قضا خودداری می‌کرد. [۱۱]
ذهبی، شمس‌الدین محمد، ج۴، ص۱۳۸۴، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
۵ - بررسی توثیقابن اخضر از پیروان متعصب امام احمد بن حنبل بوده است [۱۲]
یاقوت، بلدان حسن یوسفی اشکوری، ج۲، ص۱۲۱.
در عین حال گروهی از رجال شناسان وی را از راویان موثق دانسته‌اند. [۱۳]
ذهبی، سیر العلام النبلاء، ج۲۲، ص۳۱، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۱۴]
ابن رجب، عبدالرحمان، ج۲، ص۸۰، ذیل طبقات الحنابلة، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م.
[۱۵]
ابن دبیثی، محمد، ج۱، ص۲۵۷، المختصر، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
از اینکه معتمدان حدیث‌ِ اهل سنت مانند ابن دبیثی، ابن نجار ، ابن نقطه، ضیاء مقدسی ، برزالی، ابن خلیل و زین خلف نابلسی از او حدیث نقل کرده‌اند، [۱۶]
ابن رجب، عبدالرحمان، ج۲، ص۱۸، ذیل طبقات الحنابلة، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م.
وثاقت او استوار می‌گردد. ابن اخضر در عین اشتغالات علمی بسیار، پیشه پارچه‌فروشی داشت و از این رو به « بزاز » شهرت یافت. [۱۷]
ذهبی، سیر العلام النبلاء، ج۲۲، ص۳۱-۳۲، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۶ - آثاربه ابن اخضر آثار زیر را نسبت داده‌اند که چیزی از سرنوشت آن‌ها نمی‌دانیم: ۱. معالم العترةالنبویة و معارف اهل البیت الفاطمیة، ۲. تنبیه اللبیب و تلقیح فهم المریب فی تحقیق اوهام الخطیب، ۳. تلخیص الاسماء فی اختصار الرسم و الترتیب، ۴. المقصد الارشد فی ذکر من روی عن احمد، ۵. الاصابة فی ذکر الصحابة و انباء الصحابة، ۶. فضایل شعبان، ۷. طرق خبر الحسن بن عرفة، ۸. مشیخة. ۷ - فهرست منابع(۱) ابن دبیثی، محمد، المختصر، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۲) ابن رجب، عبدالرحمان، ذیل طبقات الحنابلة، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م. (۳) ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م. (۴) ذهبی، شمس‌الدین محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق. (۵) ذهبی، سیر العلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۶) منذری، عبدالعظیم، التکملة لوفیات النقلة، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م. (۷) یاقوت، بلدان حسن یوسفی اشکوری. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن اخضر»، ج۲،ص۸۶۹. رده‌های این صفحه : تراجم | حدیث شناسی | علمای اهل سنت | علمای قرن هفتم | فقهای حنبلی | محدثین اهل سنت
|