زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
 

کشاورزی در کلام نبوی




‌در روایات، کار زرع و کشاورزی از کارهای مبارک و درآمد آن یکی از پر برکت‌ترین در آمدها معرفی شده است. ‌همچنین در این روایات زراعت، شغلی مقدس و پیشه اغلب انبیاء و اوصیاء و صالحین معرفی شده‌ است. رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هم علاوه بر اینکه خود، گاهی، در این حرفه اشتغال می‌ورزیدند دیگران را نیز به انحاء مختلف به انجام این کار تشویق می‌کردند.


۱ - معنای لغوی زرع


به گیاهانی که از راه دانه، از زمین روییده می‌شود، زرع گفته می‌شود؛ لغت‌شناسان عرب، بر هر گیاهی که پس از شخم‌زدن زمین، می‌روید تا هنگامی که لطیف و تازه است، زرع اطلاق کرده‌اند؛
[۱] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الصادر، ۱۴۱۴، ج۱، ص۳۵۳.
[۲] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الصادر، ۱۴۱۴، ج۸، ص۱۴۱.    
لیکن در استعمال لغویین، نمی‌توان کلمه زرع را برای کاشتن و نمو بوته درختان، بکار برد؛ اما امروزه در استعمالات عرف عربها، کلمه زرع، در هر دو گونه روئیدنی استعمال می‌شود.

۲ - شغل همه انبیاء


در روایات، کار زرع و کشاورزی از کارهای مبارک و درآمد آن یکی از پر برکت‌ترین در آمدها معرفی شده است. ‌همچنین در این روایات زراعت، شغلی مقدس و پیشه اغلب انبیاء و اوصیاء و صالحین معرفی شده‌است؛ در روایتی، از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمودند: «هیچ حرفه و کاری نزد خداوند نیکوتر از زرع و زراعت نیست و خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نگردانید؛ مگر آنکه کشاورز بودند. ‌. ‌. ‌». ‌
[۳] عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۹، ج۱۷، ص۴۱-۴۲.    
در روایتی دیگر، آمده: «انّ الله جعل ارزاق انبیائه فی الزرع. ‌. ‌. ‌» . ‌
[۴] کلینی، یعقوب، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۲۶۰.    

در این روایات و روایات مشابه دیگر، شغل تمامی انبیاء از جمله رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، و لو برای مدت کوتاهی، کشاورزی عنوان شده است. ‌طبق فرمایشات ائمه معصومین (علیهم‌السّلام)، حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز، در مواقعی از عمر شریفشان، به زراعت و امور کشاورزی می‌پرداخته‌اند؛ابی‌حمزه به نقل از پدرشان، روایتی را نقل می‌کند که مؤید این امر است؛ ایشان نقل کردند که امام کاظم (علیه‌السّلام) را دیدم که بر روی زمین کار می‌کرد و عرق از سرو رویش می‌ریخت؛ عرضه داشتم، فدایت شوم خدمتکاران به کجا رفته‌اند که شما خود این کار را می‌کنید؟ فرمودند که: «با بیل کار کرده ‌است کسی که بهتر از من و پدر من بوده‌ است»؛ سپس فرمودند که «رسول‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و تمام پدران من به دست خود، در زمین کار کرده‌اند؛ این کار، کار پیغمبران و اوصیای ایشان و صالحان است. ‌»
[۵] کلینی، یعقوب، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۷۵-۷۶. ‌    
[۶] شیخ صدوق، محد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۳، ج۳، ص۱۶۲.    
در روایتی دیگر از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمودند: «رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سنگی را در مسیری که آب از زمین‌شان رد می‌شد، قرار دادند به‌خدا قسم از آن زمان تا کنون نه شتری دچار مصیبت و بلا شد و نه انسانی. ‌»
[۷] کلینی، یعقوب، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۷۵.     ‌
در روایتی دیگر از آن حضرت (علیه‌السّلام) آمده که «. ‌. ‌. ‌کان رسول‌الله یمصّ النوّی بفیه و یغرسه فیطلع من ساعته. ‌. ‌. ‌رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هسته‌های خرما را می‌مکید و بعد آن را می‌کاشتند تا اینکه جوانه آن آشکار می‌شد. ‌»
[۸] کلینی، یعقوب، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۷۴.    


۳ - تشویق به کشاورزی


رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) علاوه بر اینکه خود، گاهی، در این حرفه اشتغال می‌ورزیدند دیگران را نیز به انحاء مختلف به انجام این کار تشویق می‌کردند:

۳.۱ - بهترین مال


در کتب روایی، روایتی از رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل گردیده که از آن حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سؤال شد: بهترین مال چیست؟ فرمودند: «زرع زرعه صاحبه و اصلحه وادّی حقه یوم حصاده؛ زرعی که صاحبش آن را نیکو بکارد، خوب نگهدارد و در زمان درو درواش کند. ‌»
[۹] کلینی، یعقوب، فروع کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، بیروت، دار الاضواء، چاپ سوم، ۱۹۸۵، ج۵، ص۲۶۰. ‌    
[۱۰] شیخ صدوق، محد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۳، ج۲، ص۲۹۱.    
و در حدیثی دیگر، فرمودند: «خیرالمال سکةٌ مابوره و مهرة ماموره بهترین مال، مالی است که از قلمه‌زدن و گرده افشانی و از چیدن میوه‌ها حاصل آید. ‌»
[۱۱] شیخ صدوق، محد بن علی، معانی الاخبار، قم، جا معه مدرسین، ۱۳۶۱ ش، ص۲۹۲.    


۳.۲ - داشتن اجر صدقه


از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده که رسول‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روزی به باغ ام‌معبد، رفتند و با دیدن درختان آنجا فرمودند: این درختان را مسلمان کاشته یا کافر؟ گفتند: مسلمان کاشته است یا رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم). ‌
[۱۲] محدث نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، قم، آل البیت، ۱۴۰۸، ج۱۳، ص۲۶.    
پس فرمودند: «هر مسلمانی که درختی بکارد یا زراعتی انجام دهد و پرنده یا انسان یا حیوانات از آن بخورند تا روز قیامت برای او صدقه نوشته می‌شود». ‌
[۱۳] بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق عبدالعزیز عبدالله بن بساز، بیروت، دارالفکر، ج۳، ص۹۲.
در این حدیث، حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مسلمانان را به کاشت درخت و زراعت که به انسان و حیوان نفع برساند، تحریض و تشویق می‌فرمایند. ‌ایشان این صدقه بودن را مختص مسلمانان، بیان کرده‌اند و اینکه علاوه بر سود دنیوی حاصل از زرع برای یک مسلمان، حتی با تلف‌ شدن قسمتی از آن، توسط انسان یا حیوان نیز، ثواب صدقه برایش نوشته می‌شود؛ امّا کافر تنها از میوه و کشت خود در دنیا بهره می‌برد بدون اینکه اجری اخروی، نصیبش گردد. ‌
رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حتی اموری هر چند کوچک را که به حفظ و حراست از زرعی یا درختی، بیانجامد در خور پاداش الهی دانسته و برای آن ثوابی برابر با سیراب کردن یک مؤمن تشنه، قائل شده‌اند. ‌
از ابوسعید خدری نقل شده که رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «من سقی طلحةً او سدرة فکانما سقی مؤمناظمٍا» هر کس درخت طلح یا درخت سدری را آب دهد گویا مؤمن تشنه‌ای را سیراب نموده است. ‌
[۱۴] عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۹، ج۱۷، ص۴۲.    


۴ - مالکیت بر زمین‌های موات


یکی از راه‌های احیاء زمین‌های موات، آباد کردن آنها بوسیله کشت و زرع است. ‌در راستای تشویق هرچه بیشتر مردم به زراعت و ایجاد شوق و اشتیاق بیشتر در آنان، حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) احیاء کننده زمین‌های موات را، مالک آن زمین معرفی کرده، فرمودند: «هر کس درختی را غرس کند یا زمینی را آباد کند او مالک آن زمین یا درخت خواهد بود. ‌»
[۱۵] شیخ صدوق، محد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۳، ج۳، ص۲۴۰.    

ایشان به یهودیان خیبر اجازه احیاء زمین‌های خیبر را دادند
[۱۶] شیخ صدوق، محد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۳، ج۳، ص۲۴۰.    
و آنها را با عقد قرارداد مزارعه نصف به نصف، به کشت و زرع در زمین‌های آنجا گماشت. ‌
[۱۷] کلینی، یعقوب، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۲۶۶.    


۵ - توصیه به رعایت اصول کشاورزی


گاه حضرت در رعایت اصول کشاورزی و بهره‌برداری هرچه بهتر و بیشتر از محصولات زراعی، به مردم توصیه‌هایی می‌فرمودند، از جمله فرمودند: «روزی عیسی مسیح (علیه‌السّلام) از شهری عبور می‌کرد، مردم از وجود کرم‌های زیاد در میوه‌هاشان به حضرت شکایت کردند؛ ایشان فرمود: شما چون درخت می‌کارید اول خاک می‌ریزید و بعد از آن آب می‌دهید به این سبب کرم، به میوه‌هایتان آسیب می‌رساند؛ بعد از این اول آب بدهید و سپس خاک بریزید. ‌چون چنین کردند کرم از میوه‌هاشان بر طرف شد. ‌»
[۱۸] راوندی، قطب الدین، قصص الانبیاء، آستان قدس، ۱۴۰۹، ج۱، ص۲۷۳. ‌    
[۱۹] عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۹، ج۱۹، ص۳۲.    

ایشان به کشاورزان توصیه می‌فرمودند که «نگویید من زراعت کردم بلکه بگویید من[تنها] بذر افشاندم و کشت کردم[این] خدا [بود که] زراعت کرده است.»
[۲۰] زمخشری، جار الله، الکشاف عن حقائق غوامض القرآن، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷، ج۴، ص۴۶۵.    


۶ - پانویس

 
۱. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الصادر، ۱۴۱۴، ج۱، ص۳۵۳.
۲. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الصادر، ۱۴۱۴، ج۸، ص۱۴۱.    
۳. ↑ عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۹، ج۱۷، ص۴۱-۴۲.    
۴. ↑ کلینی، یعقوب، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۲۶۰.    
۵. ↑ کلینی، یعقوب، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۷۵-۷۶. ‌    
۶. ↑ شیخ صدوق، محد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۳، ج۳، ص۱۶۲.    
۷. ↑ کلینی، یعقوب، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۷۵.     ‌
۸. ↑ کلینی، یعقوب، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۷۴.    
۹. ↑ کلینی، یعقوب، فروع کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، بیروت، دار الاضواء، چاپ سوم، ۱۹۸۵، ج۵، ص۲۶۰. ‌    
۱۰. ↑ شیخ صدوق، محد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۳، ج۲، ص۲۹۱.    
۱۱. ↑ شیخ صدوق، محد بن علی، معانی الاخبار، قم، جا معه مدرسین، ۱۳۶۱ ش، ص۲۹۲.    
۱۲. ↑ محدث نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، قم، آل البیت، ۱۴۰۸، ج۱۳، ص۲۶.    
۱۳. ↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق عبدالعزیز عبدالله بن بساز، بیروت، دارالفکر، ج۳، ص۹۲.
۱۴. ↑ عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۹، ج۱۷، ص۴۲.    
۱۵. ↑ شیخ صدوق، محد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۳، ج۳، ص۲۴۰.    
۱۶. ↑ شیخ صدوق، محد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۳، ج۳، ص۲۴۰.    
۱۷. ↑ کلینی، یعقوب، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۲۶۶.    
۱۸. ↑ راوندی، قطب الدین، قصص الانبیاء، آستان قدس، ۱۴۰۹، ج۱، ص۲۷۳. ‌    
۱۹. ↑ عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۹، ج۱۹، ص۳۲.    
۲۰. ↑ زمخشری، جار الله، الکشاف عن حقائق غوامض القرآن، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷، ج۴، ص۴۶۵.    


۷ - منبع

سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «کشاورزی در کلام نبوی»، تاریخ بازیابی۹۵/۶/۳.    


رده‌های این صفحه : تاریخ اسلام | سیره اقتصادی پیامبر | مقالات پژوهه




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.