چشمه (قرآن)چشمه به معنای جایی از زمین است که از آنجا آب جوشد و روان شود. [۱]
لغت نامه، ج۵، ص۷۱۵۴.
وجود چشمه سارها بر روی زمین از آیات الهی اند.۱ - در قرآنخداوند در قرآن از نعمت های الهی سخن به میان می آورد که چشمه سارها یکی از آنان است. این کلمه در موارد مختلفی به کار رفته است که به برخی از آنان اشاره می شود: ۱.۱ - دوازده چشمه آبجوشش دوازده چشمه آب از سنگ با ضربه عصای موسی علیه السلام آمده است. و اذ استسقـی موسی لقومه فقلنا اضرب بعصاک الحجر فانفجرت منه اثنتا عشرة عینا....(و هنگامى كه موسى براى قوم خود در پى آب برآمد گفتيم با عصايت بر آن تخته سنگ بزن پس دوازده چشمه از آن جوشيدن گرفت (به گونه اى كه) هر قبيله اى آبشخور خود را مى دانست (و گفتيم) از روزى خدا بخوريد و بياشاميد و(لى) در زمين سر به فساد برمداريد.) ...و اوحینا الی موسی اذ استسقـه قومه ان اضرب بعصاک الحجر فانبجست منه اثنتا عشرة عینا..(و آنان را به دوازده عشیره كه هر يك امتى بودند تقسيم كرديم و به موسى وقتى قومش از او آب خواستند وحی كرديم كه با عصايت بر آن تخته سنگ بزن پس از آن دوازده چشمه جوشيد هر گروهى آبشخور خود را بشناخت و ابر را بر فراز آنان سايبان كرديم و گزانگبين و بلدرچین بر ايشان فرو فرستاديم از چيزهاى پاكيزه‌اى كه روزيتان كرده ايم بخوريد و بر ما ستم نكردند ليكن بر خودشان ستم مى كردند.) ۱.۲ - پیدایش چشمههاپیدایش چشمه‌های بزرگ و کوچک از برخی سنگها به طور خاص در قرآن آمده است..... و ان من الحجارة لما یتفجر منه الانهر و ان منها لما یشقق فیخرج منه الماء...(سپس دلهاى شما بعد از اين واقعه سخت گرديد همانند سنگ يا سخت‌تر از آن چرا كه از برخى سنگها جوي هايى بيرون مى زند و پاره اى از آنها مى شكافد و آب از آن خارج مى شود و برخى از آنها از بيم خدا فرو مى ريزد و خدا از آنچه مى كنيد غافل نيست.) ۱.۳ - در خواست مشرکان از پیامبردر سوره اسراء درخواست مشرکان ، برای چشمه آب از سوی پیامبر صلی الله علیه وآله آمده است. و قالوا لن نؤمن لک حتی تفجر لنا من الارض ینبوعا • او تکون لک جنة من نخیل و عنب فتفجر الانهر خللها تفجیرا (و گفتند تا از زمين چشمه اى براى ما نجوشانى هرگز به تو ایمان نخواهيم آورد •يا (بايد) براى تو باغى از درختان خرما و انگور باشد و آشكارا از ميان آنها جويبارها روان سازى.) ۱.۴ - چشمه آب برای مریمجوشش چشمه آب برای مریم علیهاالسّلام با ضربه پای عیسی علیه السلام اتفاق افتاده است. فنادیها من تحتها الا تحزنی قد جعل ربک تحتک سریا (پس از زير (پاى) او فرشته وى را ندا داد كه غم مدار پروردگارت زير (پاى) تو چشمه آبى پديد آورده است.) در روایتی از امام باقر علیه السلام آمده است: جوشیدن آب از زیر پای مریم علیهاالسّلام با ضربه پای عیسی علیه السلام بوده است. همچنین در سوره مریم عنایت خدا به مریم علیهاالسّلام با ایجاد چشمه آب برای او آمده است. فنادیها من تحتها الا تحزنی قد جعل ربک تحتک سریا (پس از زير....) ۱.۵ - زیبایی چشمه و باغدر آیات زیر به زیبایی کنار هم قرار گرفتن چشمه و باغ در قرآن اشاره شده است. ان المتقین فی جنـت و عیون (بى گمان پرهيزگاران در باغها و چشمه سارانند.) (با توجه به این که در آیه‌های متعددی، چشمه و باغ در کنار یک دیگر ذکر شده است می‌توان استفاده کرد که چنین صحنه و فضایی با اهمیت و زیبا است.) و قالوا لن نؤمن لک حتی تفجر لنا من الارض ینبوعا • او تکون لک جنة من نخیل و عنب فتفجر الانهر خللها تفجیرا ((و گفتند تا از زمين چشمه اى براى ما نجوشانى ...) ۲ - واژه های مترادفدر این مدخل از واژه‌های «عین» و مشتقاتش، «ینبوع»، «ینابیع»، «سری» و از جمله‌های بیان کننده این معنا مانند «هذا مغتسل بارد و شراب» استفاده شده است. ۳ - عناوین مرتبطاستفاده از چشمه (قرآن)؛ امداد با چشمه (قرآن)؛ تشبیه به چشمه (قرآن)؛ آیه بودن چشمه (قرآن)؛ چشمه اعجازآمیز (قرآن)؛ چشمه جهنم (قرآن)؛ چشمه در توفان نوح (قرآن)؛ چشمه شفابخش (قرآن)؛ چشمه‌های بنی‌اسرائیل (قرآن)؛ چشمه‌های فرعونیان (قرآن)؛ چشمه‌های قوم ثمود (قرآن)؛ چشمه‌های قوم عاد (قرآن)؛ درخواست چشمه (قرآن)؛ فواید چشمه (قرآن)؛ منبع چشمه (قرآن)؛ منشأ چشمه (قرآن)؛ نعمت چشمه (قرآن). ۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «چشمه». |