ولادت حضرت فاطمه زهراحضرت فاطمه زهرا (علیهاالسّلام) (۵ بعثت - ۱۱ ق)، دختر پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآله) و خدیجه کبری (سلام‌الله‌علیها) و همسر حضرت علی (علیه‌السلام) است. ایشان یکی از چهارده معصوم و جزو پنج تن آل عبا می‌باشد. در منابع تاریخی و روایی، درباره تاریخ تولد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) اقوال مختلفی نقل شده است. قول مشهور این است که آن حضرت در بیستم ماه جمادی الثانی سال پنجم بعثت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مکه معظمه به دنیا آمد. عده‌ای از اهل سنت نیز عقیده دارند که ایشان قبل از بعثت متولد شده است. با توجه به روایتی که مورد تأکید فریقین است، بعد از تناول میوه بهشتی در شب معراج توسط پیامبر، نطفه حضرت منعقد گردید. فهرست مندرجات۱.۱ - ادله قول مشهور ۱.۱.۱ - روایت اول ۱.۱.۲ - روایت دوم ۱.۱.۳ - روایت سوم ۱.۱.۴ - قول مشهور از دیدگاه علما ۱.۱.۴.۱ - کلینی ۱.۱.۴.۲ - کاتب بغدادی ۱.۱.۴.۳ - خصیبی ۱.۱.۴.۴ - فتال نیشابوری ۱.۱.۴.۵ - طبرسی ۱.۱.۴.۶ - ابن خشاب ۱.۱.۴.۷ - ابن شهر آشوب ۱.۱.۴.۸ - محمد باقر کجوری ۱.۱.۴.۹ - شیخ عباس قمی ۱.۱.۴.۱۰ - سید محسن امین ۱.۲ - قول دوم شیعه ۲ - دیدگاه اهل سنت ۲.۱ - تولد قبل از نبوت ۲.۱.۱ - پنج سال قبل از نبوت ۲.۱.۲ - چهار سال قبل از نبوت ۲.۱.۳ - یک یا دو سال قبل از بعثت ۲.۱.۴ - نقد نظریه ۲.۲ - تولد بعد از بعثت ۲.۲.۱ - یک سال بعد از بعثت ۲.۲.۲ - در سال پنجم بعثت ۳ - پانویس ۴ - منبع ۱ - دیدگاه شیعهدرباره تاریخ تولد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در میان علمای شیعه دو نظر وجود دارد: قول مشهور ولادت ایشان در بیستم ماه جمادی الثانی سال پنجم بعثت در مکه بوده و دلیل این قول، روایات صحیحی است که از امام سجاد، امام باقر و امام صادق (علیهم‌السّلام) نقل شده و مستند به آنها است. قول دومی که شیخ مفید، شیخ طوسی و کفعمی طرفدار آن است، تولد حضرت را در سال دوم بعثت می‌داند. اما این قول با روایات صحیح قابل تطبیق نیست و تعارض دارد. ۱.۱ - ادله قول مشهورقول مشهور در میان شیعه این است که حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) پنج سال بعد از بعثت و نبوت پیامبر به دنیا آمده است و روایات صحیح این را تایید می‌کند: ۱.۱.۱ - روایت اولیکی از روایات صحیحی که این قول را تایید می‌کند، روایت امام سجاد (علیه‌السّلام) است که آن را مرحوم کلینی با این عبارت و سند نقل کرده است: «ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ اَبِی حَمْزَةَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ قَالَ سَاَلْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ (علیه‌السّلام) ابْنُ کَمْ کَانَ عَلِیُّ بْنُ اَبِی طَالِبٍ (علیه‌السّلام) یَوْمَ اَسْلَمَ فَقَالَ اَ وَ کَانَ کَافِراً قَطُّ اِنَّمَا کَانَ لِعَلِیٍّ (علیه‌السّلام) حَیْثُ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَسُولَهُ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عَشْرُ سِنِینَ وَ لَمْ یَکُنْ یَوْمَئِذٍ کَافِراً وَ لَقَدْ آمَنَ بِاللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ بِرَسُولِهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وَ سَبَقَ النَّاسَ کُلَّهُمْ اِلَی الْاِیمَانِ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وَ اِلَی الصَّلَاةِ بِثَلَاثِ سِنِین... قَالَ فَقُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (علیه‌السّلام) فَمَتَی زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ (علیه‌السّلام) فَقَالَ بِالْمَدِینَةِ بَعْدَ الْهِجْرَةِ بِسَنَةٍ وَ کَانَ لَهَا یَوْمَئِذٍ تِسْعُ سِنِینَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلاموَ لَمْ یُولَدْ لِرَسُولِ اللَّهِصلی الله علیه وآلهمِنْ خَدِیجَةَ (علیهاالسّلام) عَلَی فِطْرَةِ الْاِسْلَامِ اِلَّا فَاطِمَةُ (علیهاالسّلام)...؛ [۱]
کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، ج۸، ص۳۳۸-۳۴۰، ناشر:اسلامیه، تهران، الطبعة الثانیة، ۱۳۶۲ ه. ش.
سعید بن مسیب می‌گوید: به علی بن الحسین عرض کردم، چه زمانی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فاطمه را به ازدواج علی (علیه‌السّلام) در آورد؟ فرمود: در مدینه یک سال بعد از هجرت در حالی‌که زهرا نه سال داشت. امام سجاد (علیه‌السّلام) فرمود: از حضرت خدیجه بر فطرت اسلام تنها حضرت زهرا به دنیا آمده است (کنایه از این که بعد از اسلام تنها حضرت زهرا از خدیجه متولد شده است).»این روایت با همین سند در مختصر بصائر الدرجات نیز آمده است. [۲]
حلی، حسن بن سلیمان، مختصر بصائر الدرجات، ص۱۲۹-۱۳۱، ناشر:منشورات المطبعة الحیدریة - النجف الاشرف، چاپ:الاولی۱۳۷۰ - ۱۹۵۰ م.
در تحلیل این روایت می‌توان گفت: اولا: در این روایت امام سجاد (علیه‌السّلام) تصریح می‌کند تنها فرزندی که حضرت خدیجه (سلام‌الله‌علیها) بعد از اسلام به دنیا آورده، حضرت زهرا است: «وَ لَمْ یُولَدْ لِرَسُولِ اللَّهِصلی الله علیه وآلهمِنْ خَدِیجَةَ (علیهاالسّلام) عَلَی فِطْرَةِ الْاِسْلَامِ اِلَّا فَاطِمَةُ». ثانیا: عبارت: «فَقَالَ بِالْمَدِینَةِ بَعْدَ الْهِجْرَةِ بِسَنَةٍ وَ کَانَ لَهَا یَوْمَئِذٍ تِسْعُ سِنِینَ» به صراحت و دقیق سن حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را در هنگام ازدواج با محاسبه (۹ = ۱ + ۸) نه ساله بیان می‌کند و در نتیجه ایشان در سال پنجم بعثت به دنیا آمده است. ۱.۱.۲ - روایت دومدر روایت معتبر دیگری که آن را ابن جریر طبری شیعی با سند معتبر نقل کرده به صراحت، امام صادق (علیه‌السّلام) رئیس مذهب شیعه، تولد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را در سال پنجم بعثت می‌داند: «...عن ابی‌بصیر، عن ابی‌عبدالله جعفر بن محمد (علیه‌السّلام)، قال: ولدت فاطمة (علیهاالسّلام) فی جمادی الآخرة، یوم العشرین منه، سنة خمس واربعین من مولد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم). واقامت بمکة ثمان سنین، وبالمدینة عشر سنین، وبعد وفاة ابیها خمسة وسبعین یوما وقبضت فی جمادی الآخرة یوم الثلاثاء لثلاث خلون منه، سنة احدی عشرة من الهجرة. وکان سبب وفاتها ان قنفذا مولی عمر لکزها بنعل السیف بامره، فاسقطت محسنا ومرضت من ذلک مرضا شدیدا، ولم تدع احدا ممن آذاها یدخل علیها؛ [۳]
طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۳۴، تحقیق:قسم الدراسات الاسلامیة - مؤسسة البعثة، ناشر:مرکز الطباعة والنشر فی مؤسسة البعثة، قم، چاپ:الاولی۱۴۱۳.
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: فاطمه (علیهاالسّلام) در روز بیستم ماه جمادی الاخر چهل و پنجمین سال تولد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به دنیا آمده است. هشت سال در مکه و ده سال در مدینه زیست و بعد از رحلت پدرش ۷۵ روز زندگی کردند....»این روایت از نظر علمای شیعه معتبر و برخی از بزرگان به صحت و اعتبار آن تصریح کرده‌اند. مرحوم شیخ عباس قمی می‌نویسد: «وروی محمد بن جریر الطبری الامامی بسند معتبر عن ابی‌بصیر، عن ابی‌عبدالله (علیه‌السّلام) قال: قبضت فاطمة (علیهاالسّلام) فی جمادی الآخرة یوم الثلاثاء لثلث خلون منه سنة احدی عشرة من الهجرة، وکان سبب وفاتها ان قنفذ مولی عمر لکزها بنعل السیف امره فاسقطت محسنا...» محمد بن جریر طبری امامی با سند معتبر از ابوبصیر از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده است... سید هاشم هاشمی نیز در بحث هجوم بر خانه وحی، بر معتبر بودن سند روایت تصریح کرده و می‌نویسد: «و یؤیده ایضا ما فی البحار ج۴۳، باب ۷، رقم ۱۱ عن دلائل الامامة للطبری بسند معتبر عن الصادق علیه السلام: (وکان سبب وفاتها ان قنفذا مولاه لکزها بنعل السیف بامره فاسقطت محسنا)». آنچه که در بحار.... از کتاب دلائل الامامه طبری با سند معتبر از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده، این را تایید می‌کند.... [۶]
هاشمی، سید هاشم، حوار مع فضل الله حول الزهراء (سلام‌الله‌علیها)، ص۳۱۰، طبق برنامه مکتبة اهل البیت.
سید جعفر مرتضی عاملی از محققان معاصر بعد از نقل این روایت، به صحت سند روایت تصریح کرده و می‌نویسد: «و سند الروایة صحیح». [۷]
عاملی، سید جعفر مرتضی، ماساة الزهراء (علیهاالسّلام) شبهات وردود، ج۲، ص۶۶، ناشر:دار السیرة بیروت - لبنان، الطبعة:الثانیة، ۱۴۱۸ه ۱۹۹۷م.
مرحوم آیت‌الله میرزا جواد تبریزی از مراجع فقید شیعه نیز بر معتبر بودن سند اقرار کرده است: «عن دلائل الامامة للطبریبسند معتبر عن الصادق (علیه‌السّلام). .. وکان سبب وفاتها ان قنفذا مولی الرجل لکزها بنعل السیف بامره فاسقطت محسنا». ابن جریر طبری همین روایت را با اندک تغییر در سند در جای دیگر این کتابش نیز نقل کرده است: ۱.۱.۳ - روایت سومامام باقر (علیه‌السّلام) نیز در این روایت، تصریح می‌کند که حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در سال پنجم بعثت به دنیا آمده است: «عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ وَ سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ جَمِیعاً عَنْ اِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ اَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ حَبِیبٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ سَمِعْتُ اَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُوُلِدَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صبَعْدَ مَبْعَثِ رَسُولِ اللَّهِ بِخَمْسِ سِنِینَوَ تُوُفِّیَتْ وَ لَهَا ثَمَانَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَمْسَةٌ وَ سَبْعُونَ یَوْما؛ حبیب سجستانی می‌گوید: از امام باقر (علیه‌السّلام) شنیدم که می‌فرمود: فاطمه دختر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پنج سال بعد از بعثت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) متولد شده است....» نتیجه این که طبق این روایات صحیح و معتبر، حضرت زهرا در سال پنجم بعثت به دنیا آمده و قول مشهور بر این مستندات قوی و صحیح استوار است. ۱.۱.۴ - قول مشهور از دیدگاه علمادر طول تاریخ، از علمای شیعه بزرگانی بوده‌اند که به صراحت این قول را تایید کرده‌اند که در این قسمت به سخنان برخی آنها اشاره می‌کنیم: ۱.۱.۴.۱ - کلینیمرحوم ثقة الاسلام کلینی، از محدثان مورد اعتماد شیعه، در اصول کافی بابی را در تحت عنوان «بَابُ مَوْلِدِ الزَّهْرَاءِ فَاطِمَةَ (علیهاالسّلام) » باز کرده و در همان ابتدا تصریح این‌گونه تصریح می‌کند: «وُلِدَتْ فَاطِمَةُعَلَیْهَا وَ عَلَی بَعْلِهَا السَّلَامُ بَعْدَ مَبْعَثِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآلهبِخَمْسِ سِنِینَوَتُوُفِّیَتْ (علیهاالسّلام) وَلَهَا ثَمَانَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَمْسَةٌ وَ سَبْعُونَ یَوْماً وَ بَقِیَتْ بَعْدَ اَبِیهَا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ یَوْماً؛ فاطمه که بر ایشان و همسرشان درود خداوند باد، در سال پنجم بعثت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به دنیا آمده است. و هنگامی که وفات یافت، هجده سال و هفتاد و پنج روز از عمرش می‌گذاشت و بعد از پدرش هفتاد و پنج روز در این دنیا باقی ماند.» ۱.۱.۴.۲ - کاتب بغدادیکاتب بغدادی در کتاب «تاریخ الائمه» درباره حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) به صورت مفصل توضیح داده که تاریخ دقیق تولد، وفات آن حضرت را بیان می‌کند: «فاطمة الزهراء (علیهاالسّلام) قال ولدت فاطمة (علیهاالسّلام) بعد ما اظهر الله نبوته بخمس سنینوقریش تبنی البیت وتوفیت ولها ثمانی عشر سنة وخمسه وسبعون یوما وکان عمرها مع النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بمکة ثمانی سنین وهاجرت مع النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) الی المدینة واقامت بالمدینة عشر سنین واقامت مع امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) من بعد وفاة رسول الله (صلیاللهعلیهوآله)، خمسة وسبعین یوما وولدت الحسن بن علی (علیهما‌السّلام) ولها احدی عشرة سنة بعد الهجرة؛ فاطمه (علیهاالسّلام) بعد از پنج سال که نبوت پیامبر را خداوند ظاهر ساخت به دنیا آمد در حالی قریش خانه کعبه را بنا کردند. آن حضرت ۱۸ سال ۷۵ روز داشت که وفات یافت. دوران عمر مبارکش با پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مکه ۸ سال و بعد از هجرت در مدینه ۱۰ سال بود. بعد از وفات آن حضرت با امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) ۷۵ روز باقی ماند و زمانی که حسن بن علی متولد شد، ۱۱ سال از عمر شریفش می‌گذشت.» ۱.۱.۴.۳ - خصیبیخصیبی نیز می‌نویسد: «ولدت فاطمة بنت رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد خمس سنین من ظهور الرسالة ونزول الوحی ومن بناء الحرمالذی اراد ابرهة ابن الصباح الجبار خرابه؛ [۱۳]
خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، ص۱۷۵، مؤسسة البلاغ للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت، ۱۴۱۱ - ۱۹۹۱ م.
... فاطمه دختر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد از پنج سال ظهور رسالت و نزول وحی و بعد از بناء حرم که ابرهه اراده خراب کردنش را داشت، متولد شده است.»۱.۱.۴.۴ - فتال نیشابوریفتال نیشابوری از علمای قرن پنجم هجری است و در کتابش می‌نویسد: «اعلم انفاطمة الزهراء ولدت بعد النبوة بخمس سنین، وبعد الاسراء بثلاث سنین... وقبض النبی ولفاطمة (علیهاالسّلام) یومئذ ثمانی عشرة سنة، وعاشت بعد ابیها اثنین وسبعین یوما؛ بدان که فاطمه زهرا پنج سال بعد از نبوت و سه سال بعد از معراج، متولد شد، ... وقتی رسول خدا از دنیا رفت، فاطمه هجده سال سن داشت و بعد از پدرش هفتاد و پنج روز زنده بودند.» ۱.۱.۴.۵ - طبرسیمرحوم طبرسی نیز تولد آن حضرت را در سال پنجم بعثت و سه سال بعد از معراج رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌داند: ولدت فاطمة (علیهاالسّلام) بنت رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وسلم بمکة فی العشرین من جمادی الاخرسنه خمس من البعث، وبعد الاسراء بثلث سنین، ... [۱۵]
طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید فی موالید الائمة ووفیاتهم، ص۲۱، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۶ق.
۱.۱.۴.۶ - ابن خشابابن خشاب روایات امام باقر و امام صادق (علیهما‌السّلام) را نقل کرده و تصریح می‌کنند که این بزرگواران فرموده‌اند: فاطمه زهرا پنج سال بعد از این که خداوند نبوت پیامبرش را آشکار ساخت و وحی خود را بر ایشان نازل کرد، متولد شد. [۱۶]
ابن‌خشاب بغدادی، عبدالله بن نصر، تاریخ موالید الائمة، ص۹، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۶ق.
۱.۱.۴.۷ - ابن شهر آشوبابن شهر آشوب به صورت مفصل این‌گونه توضیح داده است: «ولدت فاطمة بمکة بعد النبوة بخمس سنین، وبعد الاسراء بثلاث سنین، فی العشرین من جمادی الآخرة، واقامت مع ابیها بمکة ثمانی سنین، ثم‌هاجرت معه الی المدینة فزوجها من علی بعد مقدمها المدینة بسنتین، اول یوم من ذی الحجة، وروی انه کان یوم السادس؛ [۱۷]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۱۳۲، تحقیق:لجنة من اساتذة النجف الاشرف، المکتبة والمطبعة الحیدریة، ۱۳۷۶ه ۱۹۵۶م.
فاطمه در مکه پنج سال بعد از نبوت و سه سال بعد از معراج در بیستم ماه جمادی‌الاخر به دنیا آمد. و همراه پدرش در مکه هشت سال ماند. و در سال دوم هجرت روز اول ذی‌حجه با علی (علیه‌السّلام) ازدواج کرد....»۱.۱.۴.۸ - محمد باقر کجوریایشان نیز تصریح دارد که حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) چهل و پنج سال بعد از عام الفیل و تولد پیامبر به دنیا آمده است: «واقول: ولدت فاطمة الزهراء (علیهاالسّلام) یوم الجمعة -علی الروایة الصحیحة - لخمس واربعین سنة بعد عام الفیل، وبعد ولادة ابیها (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فی عهد یزدجرد بن شهریار ملک العجم، فی مکة المعظمة؛ [۱۸]
کجوری، محمدباقر، الخصائص الفاطمیة، ج۱، ص۴۰۴، تحقیق: ترجمة: سید علی جمال اشرف، ناشر: انتشارات الشریف الرضی، چاپ ۱، ۱۳۸۰ ش.
می‌گویم: فاطمه زهرا (علیهاالسّلام) روز جمعه (بنا به روایت صحیح) در سال ۴۵ بعد از عام الفیل و بعد از ولادت پدرش در زمان یزدجرد بن شهریار پادشاه عجم در مکه معظمه به دنیا آمد.»۱.۱.۴.۹ - شیخ عباس قمیایشان در کتاب بیت الاحزان می‌نویسد: «ولدت فاطمة صلوات الله علیها فی جمادی الآخرة یوم العشرین منها، سنة خمس واربعین من مولد النبی صلوات الله علیه وآلهوکان بعد مبعثه بخمس سنین، کما روی عن الصادقین علیهما السلام...؛ فاطمه که درود خداوند بر او باد، در روز بیستم جمادی الثانی در چهل و پنجمین سال تولد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و بعد از پنج سال بعثت آن حضرت به دنیا آمد؛ چنانچه امام باقر و امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده است.» در کتاب دیگرش نیز همین تعبیر را دارند. ۱.۱.۴.۱۰ - سید محسن امینسید محسن امین ابتدا به قول شیخ طوسی و شیخ مفید که سال تولد حضرت را سال دوم بعثت می‌دانند اشاره کرده و پس از آن می‌نویسد: «وفی روایة اخری سنة خمس من المبعث وقال الکلینی وابن شهرآشوبولدت بعد المبعث بخمس سنینوهو المروی عن الباقر علیه السلاموهو المشهور بین اصحابنا؛ [۲۱]
امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۱، ص۳۰۱، تحقیق وتخریج:حسن امین، ناشر:دار التعارف للمطبوعات - بیروت - لبنان، سال چاپ:۱۴۰۳ - ۱۹۸۳ م.
در روایت دیگر سال پنجم بعثت آمد که قول کلینی و ابن شهر آشوب همین است و از امام باقر (علیه‌السّلام) نیز همین روایت شده و این قول مشهور میان اصحاب امامیه است.»همانگونه که سید محسن امین تصریح کرده، قول مشهور در میان امامیه در تولد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)، پنجمین سال بعثت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است که مستند به روایات صحیح است. ۱.۲ - قول دوم شیعهسه تن دیگر از علمای شیعه همانند شیخ مفید، شیخ طوسی، و کفعمی گفته‌اند که تولد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در سال دوم بعثت اتفاق افتاده است. شیخ مفید می‌نویسد: «شهر جمادی الآخرة... وفی الیوم العشرین منهسنة اثنتین من المبعث کان مولد السیدة الزهراء فاطمة بنت رسول الله علیهما السلام، ...؛ ماه جمادی الاخر... در رزو بیستم این ماه در سال دوم بعثت زمان تولد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) دختر رسول خداست.» شیخ طوسی شاگرد شیخ مفید نیز بر این عقیده است: «وفی الیوم العشرین منه سنة اثنتین من المبعث کان مولد فاطمة (علیهاالسّلام) فی بعض الروایات، وفی روایة اخری: سنة خمس من المبعث؛ [۲۳]
طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، ص۷۹۳، ناشر:مؤسسة فقه الشیعة - بیروت - لبنان، چاپ:الاولی، سال چاپ:۱۴۱۱ - ۱۹۹۱ م.
طبق برخی روایات در روز بیستم سال دوم بعثت، فاطمه (علیها‌سلام) متولد شده است. و طبق برخی روایات سال پنج بعثت بوده است.»کفعمی عاملی نیز متوفای نهم هجری است نیز همین عقیده را دارد: «وفی عشریه سنة اثنتین من المبعث کان مولد فاطمة (علیهاالسّلام) وقیل سنة خمس من المبعث». همانگونه که مشاهده می‌شود طرفداران این قول در اقلیت است و علاوه بر آن مخالف روایات صحیحی است که تولد حضرت را در سال پنجم بعثت می‌دانند. از این جهت این قول مردود و مورد قبول نیست. طبق قول مشهور در میان علمای شیعه که مستند به روایات صحیح است، حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) در بیستم ماه جمادی الثانی سال پنج بعثت به دنیا آمده است و یکی از اقوال اهل سنت نیز همین است. ۲ - دیدگاه اهل سنتدر میان اهل سنت نیز دو نظریه مطرح است. نظریه اول این که حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) قبل از بعثت متولد شده است. نظریه دوم هم این است که تولد حضرت بعد از بعثت بوده است. در درون هریک از دیدگاه‌ها نظرات مختلفی وجود دارد: ۲.۱ - تولد قبل از نبوتنظریه اول در میان علمای اهل سنت این است که آن حضرت قبل از نبوت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) متولد شده است؛ اما با توجه به اختلاف جزئیات نقل‌ها، اقوال متعددی از این نظریه، به دست می‌آید: ۲.۱.۱ - پنج سال قبل از نبوتطبق برخی نقل‌ها، حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) زمانی به دنیا آمده است که از عمر پیامبر ۳۵ سال می‌گذشت. می‌دانیم که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در چهلمین سال عمر مبارکش به مقام نبوت رسید و مبعوث به رسالت شد. با این فرض، حضرت زهرا دقیقا پنج سال قبل از نبوت حضرت به دنیا آمده است. ابن جوزی قبل از بیان سال تولد حضرت زهرا می‌نویسد: «بنیت الکعبة ورسول الله صلی الله علیه وسلمابن خمس وثلاثین سنة. کعبه زمانی بنا شد که رسول خدا ۳۵ سال از عمرش می‌گذشت. آنگاه تصریح می‌کند: «فصل: فی هذه السنة ولدت فاطمة بنت رسول الله صلی الله علیه وسلم.» در همین سال فاطمه دختر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) متولد شد. [۲۵]
ابن جوزی حنبلی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ج۲، ص۳۲۸، ناشر:دار صادر - بیروت، الطبعة:الاولی، ۱۳۵۸.
ابوالفرج اصفهانی می‌نویسد: «وکان مولد فاطمة (علیهاالسّلام)قبل النبوةوقریش حینئذٍ تبنی الکعبة؛ زمان ولادت فاطمه (علیهاالسّلام) قبل از نبوت بوده در حالی که قریش مشغول بنای کعبه بودند.» اهل سنت از امام باقر (علیه‌السّلام) روایتی در خصوص این قول چنین نقل کرده است: ایشان فرمود: «عباس بر علی بن ابیطالب وارد شد دید فاطمه برایش می‌گوید: سن من بزرگتر از تو است.عباس به فاطمه گفت: آگاه باشید ای فاطمه! شما زمانی که متولد شدی که قریش کعبه را می‌ساخت و رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ۳۵ سال داشت. اما تو‌ای علی! سالها قبل از این متولد شده‌ای.» [۲۷]
ابن عساکر دمشقی، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الاماثل، ج۳، ص۱۵۷، تحقیق:عمر بن غرامة العمری، ناشر:دار الفکر، بیروت ۱۹۹۵.
عاصمی مکی نیز این تاریخ را صحیح‌ترین قول در تولد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) می‌داند و می‌نویسد: «وقد علمت ان الاصح من مولدهاانه کان قبل النبوة بخمس سنین حال بناء قریش الکعبة وسنه علیه الصلاة والسلام اذ ذاک خمس وثلاثون سنة». [۲۸]
عاصمی مکی، عبدالملک بن حسین، سمط النجوم العوالی فی انباء الاوائل والتوالی، ج۱، ص۵۳۶، تحقیق:عادل احمد عبد الموجود- علی محمد معوض، ناشر:دار الکتب العلمیة.
۲.۱.۲ - چهار سال قبل از نبوتقول دوم در این نظریه این است که حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) چهار سال قبل از نبوت به دنیا آمده است. ابونعیم اصفهانی در این‌باره می‌نویسد: «حدثنا احمد بن اسحاق، ثنا محمد بن احمد بن سلیمان الهروی فی کتاب الدلائل، ثنا ابراهیم بن احمد الخطابی، حدثنی عبدالله بن شبیب، عن ابراهیم بن المنذر، حدثنی عبد العزیز بن عمران، حدثنی عبدالله بن المؤمل، عن ابیه، قال: «ولدت فاطمة رضی الله عنهاقبل النبوة باربع سنین؛ عبدالله بن مؤمل از پدرش نقل کرده که فاطمه چهار سال قبل از نبوت به دنیا آمده است.» ۲.۱.۳ - یک یا دو سال قبل از بعثتدر قول دیگر ولادت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) یک سال قبل از بعثت و یا کمی بیشتر از آن ذکر شده است. ابن حجر می‌نویسد: «وکان مولدها قبل البعثة بقلیل نحو سنة او اکثروهی اسن من عائشة بنحو خمس سنین؛ [۳۰]
عسقلانی شافعی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۸، ص۲۶۳، تحقیق:علی محمد البجاوی، ناشر:دار الجیل - بیروت، ۱۴۱۲ه - ۱۹۹۲م.
زمان تولد حضرت زهرا قبل از بعثت کمتر از یک سال و یا بیشتر از آن بوده است که از عایشه پنج سال بزرگتر خواهد بود.»صالحی شامی نیز گفته است: «وقیل: کان مولدها قبل البعثة بقلیل نحو سنة او اکثر...» [۳۱]
صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی والرشاد فی سیرة خیر العباد، ج۱۱، ص۳۷، تحقیق:عادل احمد عبد الموجود وعلی محمد معوض، ناشر:دار الکتب العلمیة - بیروت، ۱۴۱۴ه.
۲.۱.۴ - نقد نظریهاین نظریه با تمام اقوالش مورد قبول نیست؛ زیرا اولا: در این نظریه میان اقوال در تعیین تاریخ ولادت آن حضرت تفاوت فاحشی وجود دارد؛ یعنی از پنج سال قبل از بعثت گرفته تا یک سال قبل. خواننده این اقوال از خود می‌پرسد که کدام یکی را بپذیرد و کدام یکی از آنها مورد اعتماد است؟ ثانیا: روایات متعددی در منابع شیعه و اهل سنت وارد شده که نطفه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) از میوه‌های بهشتی که آن را در شب معراج، حضرت جبرئیل (علیه‌السّلام) به رسول خدا دادند، به وجود آمده است و قبل از بعثت، هرگز فرشته وحی به رسول خدا نازل نشده بود. ثالثا: نظریه دوم علمای اهل سنت که تولد حضرت را بعد از بعثت می‌داند، نیز نظریه اول را رد می‌کند. از این جهت نمی‌توان به این نظریه اعتماد کرد. ۲.۲ - تولد بعد از بعثتنظریه دوم علمای اهل سنت این است که حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) بعد از بعثت به دنیا آمده؛ اما در این نظریه دو قول ذکر شده است: ۲.۲.۱ - یک سال بعد از بعثتطبق یک روایت اهل سنت، حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) یک سال بعد از بعثت یعنی در چهل و یک سالگی رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) متولد شده است. این روایت را حاکم نیشابوری این‌گونه آورده است: «اخبرنا ابو اسحاق ابراهیم بن محمد بن یحیی المزکی وابو الحسین بن یعقوب الحافظ قالا ثنا محمد بن اسحاق بن ابراهیم قال سمعت عبدالله بن محمد بن سلیمان بن جعفر الهاشمی یذکر عن ابیه عن جده قال ولدت فاطمة رضی الله عنهاسنة احدی واربعین من مولدرسول الله صلی الله علیه وسلم؛ [۳۲]
حاکم نیسابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۷۶، تحقیق:مصطفی عبد القادر عطا، ناشر:دار الکتب العلمیة - بیروت الطبعة:الاولی، ۱۴۱۱ه - ۱۹۹۰.
عبدالله بن محمد هاشمی از اجدادش نقل کرده است که فاطمه در چهل و یکمین سال تولد رسول خدا به دنیا آمده است.»۲.۲.۲ - در سال پنجم بعثتبرخی از علمای اهل سنت، تاریخ ولادت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را هشت سال قبل از هجرت می‌داند که دقیقاً پنج سال بعد از بعثت، می‌شود؛ زیرا رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مکه مکرمه سیزده سال بودند و عدد هشت وقتی از سیزده کسر شود، عدد پنج باقی می‌ماند، در نتیجه تولد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در سال پنجم بعثت می‌شود. مسعودی در کتاب مروج الذهب در بحث سال‌های بعد از هجرت می‌نویسد: «وقد قیل: ان مولد فاطمة رضی اللّه تعالی عنها کان قبل الهجرة بثمان سنین؛ [۳۳]
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۱، ص۲۸۵، طبق برنامه الجامع الکبیر.
و به تحقیق گفته شده است که ولادت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) هشت سال قبل از هجرت بوده است.» از آنجایی که مسعودی اقوال دیگری را نقل نکرده، روشن می‌شود که وی این قول را قبول دارد از همین جهت است که با حرف تحقیق «قد» میاورد.ابن حجر در فتح الباری، عینی در عمدة القاری و مبارک فوری در تحفة الاحوذی تصریح کرده‌اند که فاطمه در اسلام متولد شده است: «(قوله باب مناقب فاطمة) ای بنت رسول الله صلی الله علیه وسلم رضی الله تعالی عنها وامها خدیجة (علیهاالسّلام) ولدت فاطمة فی الاسلام وقیل قبل البعثة» [۳۶]
مبارکفوری، عبدالرحمن بن عبدالرحیم، تحفة الاحوذی بشرح جامع الترمذی، ج۱۰، ص۲۵۰، دار الکتب العلمیة - بیروت.
۳ - پانویس۴ - منبع•پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی، برگرفته از مقاله «ولادت فاطمه زهرا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۱۱/۰۵. •موسسه ولی‌عصر، برگرفته از مقاله «حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در چه تاریخی به دنیا آمده است؟». رده‌های این صفحه : تاریخ زندگی حضرت فاطمه | درگذشتگان ۱۱ (قمری) | زادگان قبل از هجرت | مباحث تاریخی | مباحث حدیثی | مباحث کلامی | ولادت حضرت فاطمه | ولادت معصومین
|