وصیت (کتاب)کتاب " بررسى فقهى و حقوقى وصيت( مواد ۸۲۵- ۸۶۰ قانون مدنى)" نوشته آية الله سید مصطفی محقق داماد درباره‌ى ضوابط و قواعد و اصول حاكم بر وصیت ، مطابق بيان قانون مدنى، به زبان ساده براى مطالعه طلاب و دانشجويان ارائه شده است. مؤلف کتاب فرزندآية الله سيد محمد محقق داماد از عالمان دينى سده ۱۴ ش می باشد. ۱ - درباره مؤلفايشان در سال ۱۳۲۴ ش در شهر مقدس قم ديده به جهان گشود. وى نوه دخترى آيت الله العظمى حاج شيخ عبد الکریم حائری یزدی مى‌باشد و پدرش آيت الله سید محمد محقق داماد از فقهاى برجسته حوزه علميه قم به شمار مى‌رفت. او داماد آيت الله العظمى حاج شيخ ميرزا هاشم آملى كه از اساطين حوزه عليميه قم بشمار مى‌رفت بود..سيد مصطفى پس از طى تحصيلات ابتدايى در اوايل جوانى وارد حوزه علمیه قم شد و مقدمات و منطق را فرا گرفت. آنگاه نزد استادانى چون حضرات آيات شهید دکتر بهشتی ، شهيد مطهرى و منتظرى دوره سطح را به پايان برد. فلسفه اسلامی را نيز از محضر شهید مطهری فرا گرفت. سپس به حوزه درس خارج فقه و اصول آيات عظام: سید محمد رضا گلپایگانی ، میرزا هاشم آملی و شیخ مرتضی حائری یزدی راه يافت و ساليانى چند از محضر اين بزرگان بهره‌مند گرديد و به درجه اجتهاد نائل آمد . ۲ - انگيزه تأليف نگارنده بنا به تسلطى كه از يك طرف بر قوانين حقوق مدنی و از طرف ديگر بر احکام فقهى شیعه و با ارتباطى كه با قشر دانشگاهى و حوزوى دارد، سعى كرده قواعد حاكم بر حقوق مدنى و احکام شرعی مستنبط از كتب فقهى را منطبق كند و دستمايه‌اى علمى براى دانشجويان و طلاب به زبان ساده ارائه نمايد. وى هدف خود را ساده‌سازى و تلفيق مباحث بيان كرده است. ۳ - ساختار اين نوشتار از يك مقدمه، مركب از اهميت موضوع و تعريف وصیت ، ۵ فصل و ۸ ضميمه و فهرست منابع و مآخذ تركيب يافته است. در هر فصل ابتدا قانون موجود مربوط به همان فصل ارائه مى‌شود پس از آن اصطلاحات موجود در آن توضيح و با استناد به منابع فقهى احكام آن تشريح مى‌گردد. نويسنده سعى كرده است ادله برخى از مطالب را ارائه كند و به نقد و تحليل آنها بپردازد. [۱]
وصيت، تحليل فقهى و حقوقى، سيد مصطفى محقق داماد یزدی، ج۱ ، ص۱۵ .
۴ - گزارش محتوا اهميت موضوع مورد بحث و تعريف لغوى و اصطلاحى وصيت در مقدمه بيان شده است. در فصل اول، وصيت به عهدى و تمليكى تقسيم و وصيت تمليكى به بخشش عين يا منفعت مال به ديگرى و عهدى به واگذارى امر يا امورى يا تصرفاتى به ديگرى تعريف شده است. [۲]
وصيت، تحليل فقهى و حقوقى، سيد مصطفى محقق داماد یزدی، ج۱ ، ص۱۵ .
۴.۱ - وصیت عقد یا ایقاعپس از آن به بحث در اين باره پرداخته كه آيا وصيت عقد است تا بدون قبول موصى‌له انتقال صورت نگيرد; يا ایقاع كه ولو موصى‌له قبول نكند مال مورد وصيت به او تعلق پيدا مى‌كند؟ نويسنده اين موضوع را اختلافى دانسته و به ذكر اقوال مختلفى درباره آن مى‌پردازد كه مجموع اقوال در ۵ وجه خلاصه مى‌گردد: ۱- قبول جزء وصيت و بدون آن وصيت باطل است. ۲- قبول شرط ناقل است. ۳- قبول شرط كاشف است. ۴- قبول هيچ‌گونه اعتبارى ندارد و ردّ مانع است. ۵- قبول هيچ‌گونه اعتبارى ندارد و ردّ نيز در آن دخالتى ندارد و وصيت از عوامل انتقال قهرى است. به جزء دو صورت آخر قبول فايده دارد و بدون آن تمليك محقق نمى‌گردد. مؤلف در ادامه به بررسى ادله اقوال مى‌پردازد و در نهايت با قوانين اروپايى كه وصيت را ايقاع مى‌دانند و برخى از كشورهاى ديگر تطبيق مى‌كند. [۳]
وصيت، تحليل فقهى و حقوقى، سيد مصطفى محقق داماد یزدی، ج۱ ، ص۱۵ .
۴.۲ - عدم حصر موصىلهاو همچنين بر اين نكته تأكيد مى‌كند كه هرگاه موصى‌له غيرمحصور باشد مثل اينكه وصيت براى فقرا يا امور عام‌المنفعه شود قبول شرط نيست. نويسنده تذكر مى‌دهد كه فقها در اين موضوع به تقسيم وصيت به تمليكى و عهدى توجهى نكرده‌اند ولى اين اقسامى كه ذكر شده مربوط به وصيت تمليكى است و وصیت عهدی نياز به قبول ندارد. وى همچنين به قوانين و احكام موارد ذيل و ادله برخى از آنها در مقدمات مى‌پردازد: قبول موصی‌له قبل از فوت وصيت‌كننده مؤثر نيست و موصى مى‌تواند از وصيت خود رجوع كند.، موصى‌له اگر فوت كند حق قبول و ردّ به ورثه او منتقل ميشود، اگر موصى‌له صغير يا مجنون باشد ردّ يا قبول وصيت با ولىّ خواهد بود.، موصى‌له مى‌تواند قسمتى از مورد وصيت را بپذيرد و بقيه را ردّ كند.، ورثه وصيت‌كننده نمى‌توانند در مورد وصيت قبل از قبول يا ردّ موصى‌له تصرف كنند. [۴]
وصيت، تحليل فقهى و حقوقى، سيد مصطفى محقق داماد یزدی، ج۱ ، ص۴۳ .
۴.۳ - شرايط وصيتكنندهموصى بايد نسبت به مورد وصيت جائزالتصرف باشد. پس وصيت اشخاص زير مورد بحث است كه آيا پذيرش مى‌شود يا خير: ۱- كودكانى كه به بلوغ فكرى نرسيده باشند. در بطلان وصيت صغيرى كه به سن ده سال نرسيده اختلاف نظر بين فقها وجود ندارد. ۲- وصيت مجنون دائمى كه همه به اتفاق باطل مى‌دانند. ۳- وصيت مجنون ادوارى كه فقها معتقدند اگر در زمان هوشيارى وصيت كند نافذ و در زمان جنون غيرنافذ است. ۴- وصيت سفیه : مورد اختلاف است. قانون مدنى ایران اين فرد را ممنوع‌التصرف مى‌داند. ۵- وصيت در حال مستى يا بيهوشى باطل است. ۶- در اين كتاب وصيت ولىّ و قيم از طرف مولى عليه را باطل مى‌داند. ۷- وصيت ورشكستگان از نظر فقهى نافذ است چون وصيت در صورتى مورد عمل قرار مى‌گيرد كه اول ديون ميت ادا شود پس از آن اگر مالى برايش باقى ماند به وصيت عمل مى‌كنند. ۸- در عين مرهونه اگر مرتهن اجازه دهد راهن مى‌تواند تصرف كند و وصيت نمايد و الاّ نمى‌تواند وصيت كند. ۹- وصيت مكرَه جايز نيست. نكته ديگر اينكه اگر كسى به موجب وصيت يك يا چند نفر از ورثه را از ارث محروم كند. وصيت مزبور نافذ نيست. [۵]
وصيت، تحليل فقهى و حقوقى، سيد مصطفى محقق داماد یزدی، ج۱ ، ص۶۹.
۴.۴ - شرايط موصي بهموصی به :مال مورد وصيت . وصيت به صرف مال در امر غيرمشروع، وصيت به مال غير، وصيت به غير موجود و وصيت زياده بر ثلث باطل است. وصيت به منافع صحيح است، چه منافع دائمى باشد; يا در مدت معين و يا مطلق باشد. اگر موصي به كلى باشد تعيين فرد با ورثه است، و اگر جزء مشاع تركه باشد، موصى‌له در همان مقدار شريك است. [۶]
وصيت، تحليل فقهى و حقوقى، سيد مصطفى محقق داماد یزدی، ج۱ ، ص۱۰۰ .
۴.۵ - شرايط موصى لهموصى له: شخصى كه به نفعش وصيت مى‌شود . ۱- بايد موجود باشد. ۲- اهلیت براى تملك داشته باشد پس حيوانات و كفار خارج مى‌شوند. نكته ۱: وصيت براى مساجد و امثال آن جايز است چون اينها داراى شخصيت حقوقى هستند و سیره مسلمانان بر انجام اين عمل بوده است. نكته ۲: وصيت براى حمل اگر صحيح متولد شود جايز است و تملكش منوط به تولد اوست. نكته ۳: اگر موصى‌له متعدد و محصور بين چند نفر باشد بالسويه بين آنها تقسيم مى‌شود. [۷]
وصيت، تحليل فقهى و حقوقى، سيد مصطفى محقق داماد یزدی، ج۱ ، ص۱۵۵ .
۴.۶ - احكام و قوانين مربوط به وصىوصی : وصيت‌كننده. ۱- اگر وصى متعدد بود و تصريح به استقلال هر كدام در مورد خاصى نشده بود، همه بايد با هم نظر دهند. ۲- موصى مى‌تواند چند نظر را به ترتيب معين كند به طريقى كه اگر اولى فوت كرد و يا وصيت را نپذيرفت ديگرى بپذيرد. ۳- صغير به اتفاق يك نفر كبير مى‌تواند وصى شود. ۴- موصى مى‌تواند يك نفر را به عنوان ناظر تعيين كند و محدوده اختيارات او به دست موصى است. ۵- وصى امين مال الوصيه است و ضامن نمى‌باشد مگر در صورتى كه تعدى يا تفريط كند. در پايان ۸ ضميمه مى‌آورد كه عناوين آن عبارت‌اند از: ۱- صيغه وصيت. ۲- وصيت‌نامه و اقسام آن. ۳- آيا وصيت موضوعيت دارد يا طريقيت؟ ۴- وصاياى مبهم. ۵- وصيت به واجبات. ۶- منجزات مریض . ۷- مرجع رسيدگى به دعاوى راجع به وصيت. ۸- وصيت از احوال شخصيه است. [۸]
وصيت، تحليل فقهى و حقوقى، سيد مصطفى محقق داماد یزدی، ج۱ ، ص۱۶۹ .
۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی |